Archeolodzy odkryli najstarszy kościół chrześcijański w Armenii

Na terenie starożytnego miasta Artaxata, którego ruiny znajdują się w pobliżu miasta Artaszat, archeolodzy odkryli najstarszy kościół chrześcijański w Armenii.

Międzynarodowy zespół archeologiczny, na który składają się badacze z Armenii oraz Niemiec, podczas wykopalisk realizowanych na obszarze stanowiska Artaxata, znajdującego się tuż przy położonym nad rzeką Araks mieście Artaszat w Armenii, odkrył unikatowy zabytek o niezwykłym znaczeniu dla historii tego położonego na Zakaukaziu kraju. Naukowcy z Armeńskiej Akademii Nauk oraz Westfalskiego Uniwersytetu Wilhelma w Münsterze odkopali pozostałości chrześcijańskiej świątyni, która jak wykazało datowanie jest najstarszym znanym kościołem chrześcijańskim w Armenii – pochodzi on z IV wieku, informuje portal „Arkeonews„.

Podstawowa część wiekowej budowli sakralnej została zbudowana na ośmiokątnym planie, przy czym dobudowane zostały do nich wydłużenia, które kościołowi nadawały kształt krzyża. Fakt odkrycia niezwykłego budynku ogłosił prof. Achim Lichtenberger z Westfalskiego Uniwersytetu Wilhelma w Münsterze, który w oświadczeniu opisał to znalezisko jako „sensacyjny dowód” potwierdzający obecność chrześcijaństwa w Armenii we wczesnym okresie istnienia i rozwoju tej współczesnej największej religii świata. Z kolei dr Mkrtich H. Zardaryan, stojący na czele międzynarodowego zespołu archeologów prowadzących wykopaliska na terenie stanowiska Artaxata, dodał, że chociaż ośmiokątne kościoły w IV wieku były w zasadzie nieznane w Armenii, to powszechnie je budowano wówczas we wschodniej części basenu Morza Śródziemnomorskiego.

Ośmioboczny kościół w kształcie krzyża ma wewnętrzną średnicę wynoszącą 30 metrów, prostą podłogę z zaprawy i terakotowe płytki. W podłużnych częściach kościoła archeolodzy zidentyfikowali pozostałości drewnianych podestów, które za sprawą metody radiowęglowe datowano na IV wiek n.e. W budynku badacze natrafili także na fragment marmuru, który pozyskano na drodze importu z regionu Morza Śródziemnego – znalezienie takiego zabytku wskazuje, że ten najstarszy znany kościół w Armenii był niegdyś bogato zdobiony.

Położenie świątyni na terenie starożytnego miasta Artaxata ma ogromne znaczenie historyczne. Jak głosi tradycyjny przekaz to właśnie w tym miejscu w 301 r. św. Grzegorz Oświeciciel nawrócił króla Armenii Tiridatesa III na chrześcijaństwo – za sprawą czego Armenia stała się pierwszym chrześcijańskim państwem na świecie. Wydarzenie to jest uznawane za kluczowy moment w dziejach Armenii oraz pełni kluczową rolę w tożsamości i kulturze Ormian. Nieopodal Artaxata znajduje się średniowieczny klasztor Chor Wirap, będącym nie tylko istotnym miejscem dla pielgrzymek, ale także zabytkiem, który przypomina o starożytnym chrześcijańskim dziedzictwie Armenii. Klasztor ten znajduje się tuż niedaleko nowo odkrytego kościoła.

Artaxata, określona także czasem jako Artaszat (czyli w tożsamy sposób, co położone nieopodal tego stanowiska współczesne miasto), za czasów panowania dynastii Artaksydów i Arsacydów była stolicą Królestwa Armenii. Nazwa miasta ma korzenie irańskie i może ona zostać przetłumaczona jako „radość Arty,” gdzie „Arta” oznacza prawdę. W okresie hellenistycznym miasto to rozwinęło się w znaczący ośrodek miejski i pozostawało stolicą Armenii przez niemal równo sześć wieków. Ormiańsko-niemiecki zespół archeologów prowadzi badania na terenie stanowiska Artaxata w ramach szerszego projektu naukowego, którego głównym celem jest ustalenie bardziej dokładnego obrazu hellenistycznego osadnictwa w regionie.

Jak zaznaczyli specjaliści niedawne odkrycie podkreśla istotne znaczenie Artaxata w historii rozprzestrzenienia się chrześcijaństwa w zachodniej części Zakaukazia, a oprócz tego jest także świadectwem kulturowych powiązań pomiędzy Armenią a krainami basenu Morza Śródziemnego w starożytności. Archeolodzy w trakcie badań nad zabytkiem są zainteresowani kwestiami związanymi z jego ogólnym kształtem i stylem architektonicznym – przy czym szczególnie wyróżnia się tutaj ośmiokątny plan podstawowej części tej świątyni. To właśnie ten element budzi największą fascynację badaczy, gdyż nietypowo wiąże Armenie doby IV wieku z ośmiokątnymi kościołami, które powszechnie wówczas były budowane we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego.

Najnowsza edycja prac archeologicznych w Artaxata rozpoczęła się w sierpniu 2024 r. Badania te są nadal kontynuowane – naukowcy pokładają nadzieję, iż wraz z dalszymi badaniami uda się ustalić dokładnie pod jakim wezwaniem była to świątynia. „Mamy pełen zapał, aby dalej kontynuować badania i lepiej zrozumieć rolę, jaką ten kościół odgrywał we wczesnochrześcijańskiej Armenii” – stwierdził prof. Achim Lichtenberger.

Marcin Jarzębski