Architektura wobec globalnego ocieplenia – Biennale w Wenecji 2025
Odbywająca się po raz 19. Międzynarodowa Wystawa Architektury zwana czasem Małym Biennale w Wenecji od 10 maja jest dostępna do zwiedzania dla gości z całego świata. W tym roku dominują na niej temat globalnego ocieplenia, ochrony granic i dźwięków natury, a główną nagrodę dla najciekawszej z wystaw otrzymał Pawilon Bahrajński za wystawę „Heatwave”.
Położony w Zatoce Perskiej Bahrajn przedstawił na Biennale w Wenecji temat zagrożenia problemem ekstremalnego upału, z którym państwo to mierzy się regularnie. Przygotowana przez Andrea Faraguna wystawa „Heatwave” tworzy nowe wyobrażenie projektu przestrzeni publicznej, badając pasywne strategie chłodzenia zakorzenione w klimatycznych realiach Bahrajnu i kontekście kulturowym. Pokazuje skalę — od krajowej do terytorialnej. Projekt ma na celu zaoferowanie spekulatywnej, ale ugruntowanej architektonicznie odpowiedzi na pilną potrzebę ochrony środowiska, zakłada wykorzystanie odwiertów geotermalnych i kominów słonecznych łączących podziemie z powietrzem zewnętrznym. Pawilon funkcjonuje jako pełnowymiarowy prototyp – jest skonstruowany na podniesionej platformie z podwieszanym sufitem i centralnie osadzoną kolumną podporową, które razem przedstawiają, w jaki sposób techniki chłodzenia można przeprojektować, aby stawić czoła globalnemu ociepleniu.
„Pawilon oferuje wyjątkowe rozwiązania dla ekstremalnych warunków związanych z wysoką temperaturą. Pomysłowe rozwiązanie [tego pawilonu – przyp. red.] można wdrożyć w przestrzeniach publicznych i w miejscach, w których ludzie muszą żyć i pracować na zewnątrz w warunkach ekstremalnego upału. Pawilon wykorzystuje tradycyjne metody pasywnego chłodzenia typowe dla regionu i nawiązuje do wież wiatrowych i zacienionych dziedzińców” – napisano w uzasadnieniu wyboru tegorocznego laureata nagrody głównej czyli Złotego Lwa Biennale w Wenecji, którym nagrodzono Bahrajn.
Inteligencja naturalna, sztuczna i zbiorowa – temat Biennale w Wenecji 2025
Hasło przewodnie 19. Międzynarodowej Wystawy Architektury – La Biennale di Venezia brzmi „Intelligens. Natural. Artificial. Collective” (Inteligencja. Naturalna. Sztuczna. Zbiorowa). Nie wszystkie pawilony narodowe wprost odniosły się do tematu głównego. Choć dominują wątki związane z wykorzystywaniem naturalnych materiałów w architekturze, czerpaniem inspiracji z działań wspólnotowych i projekty odnoszące się do zrównoważonego budownictwa, to niektóre kraje prezentują nieoczywiste podejście do tematu.
Wystawa w Pawilonie Hiszpańskim „Internalities. Architectures for Territorial Equilibrium” wpisuje się w główną narrację Biennale – bada przecięcie architektury, środowiska i zrównoważonego rozwoju. Zwraca uwagę, że architektura może zrównoważyć ekologię z gospodarką dzięki projektom z użyciem lokalnych i niskoemisyjnych materiałów, jak drewno, kamień, korek, glina czy włókna roślinne. Wystawa podzielona jest na pięć tematów: materiały, energia, praca, odpady oraz emisje. Każdy z nich powiązany jest z innym regionem Półwyspu Iberyjskiego. Twórcy prezentują makiety, konstrukcje, zdjęcia, mapy oraz przywoływane materiały – pokazując drogę od ich powstania w lasach, kamieniołomach, glebach i plantacjach do przestrzeni architektonicznych.
Także Pawilon Belgii proponuje przyjrzenie się relacji między architekturą a środowiskiem naturalnym w obliczu zmian klimatycznych. Na wystawie „Building Biospheres” można zobaczyć projekt badawczy na temat możliwości wykorzystywania inteligencji roślin do wytwarzania klimatu w pomieszczeniu. Przez następne sześć miesięcy pawilon, którego główną część stanowi wyspa z roślinami podłączonymi do specjalnych maszyn, będzie służył jako prototyp dla innowacyjnych badań na styku architektury i neurobiologii.
Pawilon Polski na Biennale w Wenecji prezentuje wystawę „Lary i penaty. O budowaniu poczucia bezpieczeństwa w architekturze”, która nawiązuje do tradycji traktowania architektury jako szeroko rozumianego, bezpiecznego schronienia przed żywiołami, wojnami oraz innymi katastrofami. Zadaje pytanie, czy architektura ma odpowiednie narzędzia do budowania bezpiecznej rzeczywistości. Na wystawie znajdują się przedmioty z dwóch porządków – technicznego, związanego z przepisami BHP, przeciwpożarowymi i legislacją, oraz kulturowego, łączącego się z zakorzenionymi w tradycji praktykami, przesądami, zwyczajami i rytuałami, które zapewniają poczucie bezpieczeństwa. Na osi pawilonu eksponowana jest triada obiektów emblematycznych dla wystawy: wiecha na zewnątrz pawilonu, podkowa nad wejściem oraz gaśnica w środku. Twórcami projektu są historyk sztuki i krytyk architektury Aleksandra Kędziorek, architekt Macieja Siuda, artystka sztuki wizualnej Katarzyna Przezwańska oraz intermedialny artysta Krzysztof Maniak. Polski Pawilon nie doczekał się w tym roku żadnej nagrody.
Pawilon Słowenii, w którym prezentowana jest wystawa „Master Builders”, zwraca uwagę, że architektura materializuje się przez budowę na hałaśliwych i brudnych placach budowy. Podkreślają, że plac budowy to miejsce, w którym abstrakcyjne pojęcia, takie jak tabele w Excelu, e-maile koordynacyjne, przetargi i negocjacje, spotykają się z rzeczywistością. Budownictwo nadal opiera się na pracy ludzi, szczególnie na umiejętnościach budowniczych, którzy przekładają projekt na wysokiej jakości architekturę. W tym samym czasie branża budowlana zmaga się z krytycznym niedoborem wykwalifikowanych rzemieślników. Na wystawie można oglądać wielkie wieże rzeźbiarskie skonstruowane z powszechnie dostępnych materiałów budowlanych.
Republika Kosowa przedstawia w swoim pawilonie inne ujęcie tematu przewodniego. Na wystawie „Emerging Assemblages” znajduje się kalendarz stworzony na podstawie zjawisk naturalnych, niegdyś postrzeganych w Kosowie jako anomalie, które w ciągu ostatniej dekady stały się częścią rolniczego rytmu Kosowa. Momenty występowania pogodowych ekstremów rolnicy nazywają krytycznymi punktami w cyklach życia roślin. Na wystawie zostały one wyrażone przez zapach wydobywający się z przezroczystych tub, które zwisają z sufitu. W ten sposób twórcy opowiadają historię zanikających upraw czy wczesnego lub opóźnionego kwitnienia. Podłoga pawilonu przykryta jest ciemną warstwą gleby, a w całym pomieszczeniu panuje półmrok.
Nietypową wystawę, przekierowującą uwagę widza na zmysł słuchu, a nie wzorku, zaprezentował Pawilon Luksemburski. Twórcy „Sonic Investigations” rekomendują zamknięcie oczu i jedynie nasłuchiwanie podczas wizyty w zaprojektowanej przez nich przestrzeni. W półokrągłym pomieszczeniu można usiąść lub położyć się na wibrującej od tembru dźwięków ławce otoczonej głośnikami oraz delikatnym neonowym światłem. Wsłuchując się w otaczające dźwięki, można się zanurzyć w odgłosy wody, owadów, śpiew ptaków czy ryki ssaków nagrane w Luksemburgu. Immersyjne doświadczenie ma otworzyć przed publicznością nowe formy doświadczania środowiska naturalnego.
Wystawa „Landscape of Defence” w Pawilonie Łotewskim również nie odnosi się bezpośrednio do hasła przewodniego. Bada, jak strefa obronna wzdłuż wschodniej granicy Łotwy przekształca materialny, społeczny oraz naturalny krajobraz. W jej obrębie rozmieszczane są różne elementy: drut kolczasty, czołgi, okopy, trasy patrolowe, obozy wojskowe czy ośrodki szkoleniowe. Zajmują one ok. 15 proc. terytorium kraju. Zmieniają sposób, w jaki ludzie żyją, poruszają się, gromadzą i postrzegają przestrzeń. Projekt w formie instalacji oraz nagrań wideo pokazuje, jak te warunki wpływają na lokalne społeczności — te, które pozostały, i te już przesiedlone.
W pawilonach w Giardini można oglądać wystawy 26 krajów, w Arsenale – 25, a w historycznym centrum Wenecji – 15 krajów. Swoje pawilony narodowe podczas tegorocznej edycji przygotowały po raz pierwszy Republika Azerbejdżanu, Sułtanat Omanu, Katar oraz Togo.
Wystawa Architektury w ramach Biennale w Wenecji potrwa do 23 listopada. Bilety można kupić online, trzydniowy kosztuje 35 EUR.
Wystawa Architektury po raz pierwszy pojawiła się na Biennale Sztuki w Wenecji w 1975 roku jako rozszerzenie sektora sztuk wizualnych. Od 1980 r. odbywa się jako wydarzenie autonomiczne. Polska prezentuje tam swoje wystawy od 1990 r. Dotychczas główną nagrodę czyli Złotego Lwa udało się otrzymać polskiemu pawilonowi tylko raz – podczas edycji w 2008 r. nagrodzono w ten sposób polską wystawę „Hotel Polonia. The Afterlife of Buildings/Budynków życie po życiu”.
Zuzanna Piwek/PAP
