Greckie wieki ciemne – co o nich wiemy?

Zgodnie z ustaleniami dwóch archeologów badających starożytne naczynia pochodzące sprzed 3 mileniów, greckie wieki ciemne rozpoczęły się wcześniej niż do tej pory uważano. Oznacza to tym samym, że grecki renesans, który spektakularnie miał wyciągnąć tereny Grecji z regresu w przeciągu raptem kilku dekad, trwał jednak blisko 200 lat – informuje portal „The Conversation”.

Chociaż antyczna Grecja jest jedną z najlepiej poznanych starożytnych cywilizacji, to jeden z okresów w jej historii pozostaje całkowitą białą plamą z uwagi na brak źródeł pisanych i przekazów historycznych. Ten tajemniczy okres przypadał na czasy od 1200 do 760 r. p.n.e. i był spowodowany upadkiem cywilizacji mykeńskiej – na greckich ziemiach, jak i szerzej na większości obszaru basenu Morza Śródziemnomorskiego, nastąpił wówczas potężny regres społeczno-polityczny. Spadła wówczas liczba miast, silnie zubożała kultura materialna, a także zatracono wcześniej znane pismo, takie jak pismo linearne B. To właśnie wówczas też w Grecji miała miejsce epoka żelaza.

Bazowy zakres czasowy trwania wieków ciemnych w Grecji został określony przez historyków za pomocą znanych przykładów ceramiki z Attyki, a dokładnie obszaru Aten, i ich rozmaitych stylach. Ta metoda datowania tej epoki pozbawionej źródeł pisanych została opracowana przez historyków Nicolasa Coldsteama i Vincenta Desborougha. Zgodnie z tą powszechnie obowiązującą w środowisku naukowym tezą epoka żelaz na ziemiach greckich rozpoczęła się w 1025 roku p.n.e., a zakończyła w 700 r. p.n.e.

Końcowy okres tej epoki w Grecji pokrywa się ze starożytnym greckim renesansem. W okresie tym w regionie Morza Egejskiego nastąpił szybki wzrost gospodarczy i demograficzny, który charakteryzował się przyjęciem pisma alfabetycznego, powstaniem greckich poleis, utworzeniem sanktuariów panhelleńskich oraz zakładaniem greckich kolonii za granicą. Tak ogromny postęp poczyniony w zaledwie 6 dekad jest imponujący i czyni ten okres wyjątkowym. Jednak zgodnie z wynikami nowych badań przeprowadzonych na stanowiskach Assiros i Sindos, a także Zagora na wyspie Andros, stanowiącej część Archipelagu Cyklad, wskazują, że uznawana dotychczas przez konsensus historyków linia czasowa greckich wieków ciemnych jest błędna.

Brytyjski archeolog Trevor Van Damme wraz z polskim archeologiem dr hab. Bartłomiejem Lisem z Ośrodka Archeologii Starożytnej Grecji i Rzymu przeanalizowali ceramikę wykonaną w stylu protogeometrycznym i doszli do wniosku, że w rzeczy samej grecka epoka żelaza musiała być krótsza niż do tej pory uważano, podaje portal „The Conversation„. Zgodnie z badaniem specjalistów greckie wieki ciemne nie trwały wcale tak długo jak to uznawał konsensus historyczny, a z drugiej strony starożytny grecki renesans był znacznie dłuższy niż przypuszczano.

Badania obydwu archeologów skoncentrowały się na naczyniu odkrytym przez zespół archeologów z Eforatu Starożytnej Beocji oraz Kanadyjskiego Instytutu w Grecji na terenie wiekowego sanktuarium pochodzącego z drugiej połowy XIII wieku p.n.e., jakie znajdowały się na obszarze ruin starożytnego miasta Eleon. Rozbity na kawałki artefakt, którego fragmenty leżały na podłodze świątyni posiadał wyraźnie widoczne zestawy koncentrycznych okręgów położonych wokół centralnej osi przedmiot, kształtem przypominającej kompas. Taka waza odkryta wczesnym okresie jest bezprecedensowa znaleziskiem w środkowej Grecji. Według Coldsteama i Desborougha koncentryczne okręgi na naczyniach są charakterystyczne dla stylu protogeometrycznego, który narodził się w Atenach w drugiej połowie XI wieku p.n.e.

Coldstream i Desborough ustalili zakres czasowy trwania greckiej epoki żelaza na podstawie licznie zebranych fragmentów greckiej ceramiki odnajdywanej na obszarze odpowiadającym z grubsza rzecz biorąc dzisiejszemu Bliskiemu Wschodowi. Pozostałości tych naczyń zidentyfikowano na stanowiskach, które zostały zniszczone i zrównane z ziemią w trakcie historycznie potwierdzonych wojen. Korzystając z bliskowschodnich i egipskich zapisów historycznych dotyczących tych wydarzeń oraz identyfikując charakterystyczne style fragmentów ceramiki naukowcy ci przypisali te zabytki do konkretnych okresów i przedziałów wiekowych. I tak badacze ci wyróżnili następujące okresy: protogeometryczny (1025–900 p.n.e.), okres wczesnogeometryczny (900–850 p.n.e.), okres środkowogeometryczny (850–760 p.n.e.) i okres późnogeometryczny (760–700 p.n.e.). Ten ostatni okres odpowiada greckiemu renesansowi.

Jak wynika z ustaleń współczesnego duetu naukowego zajmującego się kwestią przedziału czasowego greckiej epoki żelaza i jej podokresów, czyli Trevora van Damme’a i Bartłomieja Lisa, ustalenia te są błędne. Zdaniem obu tych ekspertów styl protogeometryczny pojawił się w północnej Grecji już w XII wieku p.n.e. – tym samym sama epoka żelaza musiała zacząć się wcześniej na ziemiach greckich. Tezy archeologów wspiera analiza petrograficzna, za sprawą której przebadano cienkie przekroje ceramiki pod mikroskopem oraz analiza chemiczna.

Zgodnie z osią czasu zaproponowaną przez naukowców: okres protogeometryczny trwałby w latach 1150-1050 p.n.e. zamiast w latach 1025-900. Przesuwając wszystkie daty początkowe wcześniejszych okresów do przodu końcowy okres późnogeometryczny staje się dużo dłuższy, gdyż ten zaczynałby się nie w 760 r. p.n.e., a około 870 r. p.n.e. Starożytny grecki renesans trwał tym samym blisko 200 lat.

Marcin Jarzębski