László Krasznahorkai. Węgierski pisarz z Literackim Noblem 2025

László Krasznahorkai – węgierski pisarz, autor „Szatańskiego tanga” i „Melancholii sprzeciwu” został laureatem Literackiej Nagrody Nobla w 2025 r. Jego twórczość porównywana jest do twórczości Gogola, Kafki czy Melville’a.

László Krasznahorkai otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury „za jego fascynującą i wizjonerską twórczość, która w obliczu apokaliptycznego terroru potwierdza siłę sztuki”. Najbardziej znany jest ze stylu swojej prozy: pisze długie, hipnotyczne zdania, pozbawione kropek, płynące jak nieprzerwany strumień świadomości.

László Krasznahorkai – następca Gogola, Kafki, Melville’a

László Krasznahorkai bez wątpienia uchodzi za jednego z najważniejszych współczesnych pisarzy węgierskich. Światową rozpoznawalność przyniosły mu jego niezwykle charakterystyczny styl – długie, meandrujące zdania, apokaliptyczna atmosfera oraz filozoficzna głębia. Znakomicie oddaje to ten cytat z „Szatańskiego tanga” – debiutanckiej powieści Noblisty.

„Irimiás zdziera błoto z ciężkich ołowianych butów, odchrząkuje, ostrożnie otwiera drzwi, a deszcz znów zaczyna padać, podczas gdy na wschodzie, szybkie jak wspomnienie, niebo rozjaśnia się, szkarłatne i bladoniebieskie, opierając się o falujący horyzont, by za chwilę ustąpić miejsca Słońcu – żebrakowi codziennie wytężającemu oddech w drodze na swoje miejsce na stopniach świątyni, pełnemu złamanego serca i nędzy, gotowemu ustanowić świat cieni, oddzielić drzewa jedno od drugiego, wyłonić się z lodowatej, chaotycznej jednorodności nocy, w której zdają się uwięzione jak muchy w pajęczynie, wyraźnie zarysowaną ziemię i niebo, z odrębnymi zwierzętami i ludźmi, podczas gdy mrok wciąż ucieka na skraju rzeczy, gdzieś po zachodniej stronie horyzontu, tam, gdzie jego niezliczone przerażenia nikną jeden po drugim niczym rozpaczliwa, zdezorientowana, pokonana armia.”

W mediach opisywany jest jako „pisarz końca czasu” i „Kafkowski wizjoner”, a jego proza od lat inspiruje reżyserów filmowych, krytyków i badaczy literatury.

László Krasznahorkai urodził się w 1954 roku w Gyuli na południowym wschodzie Węgier. Debiutował w 1985 roku powieścią „Sátántangó” („Szatańskie tango”), która szybko stała się kultowa, także dzięki filmowej adaptacji autorstwa Béli Tarra. Książka przedstawia upadek prowincjonalnej społeczności w atmosferze beznadziei i rozpadu moralnego.

Kolejny ważny tytuł to „Melancholia sprzeciwu” (1989), również zekranizowana przez Tarra jako „Harmonielehrer”. Powieść ukazuje prowincjonalne miasteczko pogrążone w stagnacji i chaosie, do którego przybycie tajemniczej trupy cyrkowej zapowiada metaforyczny koniec starego świata.

W 2000 roku Krasznahorkai opublikował „Wojna i wojna”, uznawaną za jedną z jego najbardziej wymagających, ale i najważniejszych książek. Jej bohater próbuje ocalić przed zapomnieniem tajemniczy rękopis, co staje się pretekstem do rozważań nad pamięcią, przemocą i historią.

W 2008 roku ukazał się powieść „Seiobo There Below”, za której angielskie wydanie, według przekładu Ottilie Mulzet, otrzymał Międzynarodową Nagrodę Bookera. Książka ma charakter epizodyczny i koncentruje się na artystach różnych czasów i miejsc – niektórzy z nich są postaciami historycznymi, inni fikcyjnymi. Wątkiem łączącym poszczególne epizody jest japońska bogini Seiobo, która pojawia się w jednym z rozdziałów powieści. 17 rozdziałów powieści ponumerowano według ciągu Fibonacciego, zaczynając od 1, a kończąc na 2584.

W późniejszych latach publikował m.in. „The Last Wolf & Herman”, „Baron Wenckheim’s Homecoming” oraz eseje i krótsze formy prozatorskie, w tym „Ani słowa więcej”. Jego książki często opisują świat jako miejsce na granicy katastrofy – zarówno duchowej, jak i społecznej.

Autor podróżujący i zabierający głos

Ogromny wpływ na jego twórczość miały liczne zagraniczne podróże, które rozpoczął w 1987 r. dzięki stypendium, które zabrało go do Berlina Zachodniego. Po upadku Bloku Wschodniego zaczął prowadzić życie samotnika, przebywając w różnych miejscach na całym świecie. Jego pierwsza dłuższa podróż do Azji Wschodniej w 1990 roku wywarła głęboki wpływ na jego twórczość; doświadczenia zdobyte w Mongolii i Chinach zainspirowały powieści Więzień z Urgi (The Prisoner of Urga) oraz Zniszczenie i smutek pod niebiosami (Destruction and Sorrow Beneath the Heavens).

Później spędził sześć miesięcy w Kioto w latach 1996, 2000 i 2005, a estetyka i teoria literacka Dalekiego Wschodu spowodowały istotne zmiany w jego stylu i tematyce. Podczas pracy nad powieścią Wojna i wojna (War and War) Krasznahorkai intensywnie podróżował po Europie i otrzymał wsparcie od amerykańskiego poety Allena Ginsberga, którego uważał za cennego doradcę podczas pobytu w jego nowojorskim mieszkaniu.

Krasznahorkai zabierał głos również w bieżących sprawach, odnosząc się zwłaszcza do wypowiedzi premiera Węgier Viktora Orbána odnośnie wojny na Ukrainie. Skrytykował zwłaszcza tę wypowiedź premiera, w której Orban określał konflikt mianem „wewnętrznej sprawy słowiańskiej”: pisarz uznał ją za moralnie nie do obrony i historycznie niekonsekwentną, zważywszy na przeszłe najazdy Rosji na Węgry. Pisarz argumentował, że „neutralność w obliczu agresji jest równoznaczna ze współudziałem”, porównując tok rozumowania rządu Orbána do formy psychicznej wyparcia. Określił jednocześnie obecną władzę Węgier jako „przypadek psychiatryczny”, kierujący się fatalistyczną i samodestrukcyjną logiką, która, jak stwierdził, akceptuje śmierć własnego dziecka, by oszczędzić matkę, by ostatecznie doprowadzić do śmierci obu.

Anna Druś