Nie tylko Notre Dame. Katedry świata, które trzeba zobaczyć

Gdy cały świat powtórnie zwraca swe spojrzenia na katolickie serce Paryża jest to dobry moment, by przypomnieć inne przepiękne katedry świata, przynajmniej te znajdujące się w Europie. Szczególnie, że wśród nich jest jedna, od której wzór i inspirację czerpały wszystkie inne tego typu świątynie na świecie.

Skąd właściwie wzięły się katedry, skoro nie gromadziły chrześcijan od początku? Pierwsi chrześcijanie na Eucharystię niedzielną gromadzili się najczęściej w prywatnych domach, a nieco później – w prostych kaplicach budowanych na grobach męczenników. Także pierwsi biskupi, tak mocno związani potem z budynkiem katedry, nie mieli ani stały świątyń urzędowania, ani stałych siedzib. Pracowali – jak byśmy dziś powiedzieli – głównie w terenie, będąc blisko problemów podległych im wspólnot.

Swój rodowód pojęcie katedry zawdzięcza specjalnemu krzesłu lub tronowi, jakie dla biskupa stawiano gdy miał on przewodniczyć danemu zgromadzeniu liturgicznemu. Specjalne krzesło, zwane z greckiego katedrą, miało wskazać na wyjątkowość osoby ale też pozwolić lepiej ją dostrzec w rozrastającej się liczebnie wspólnocie wiernych.

Pierwszą katedrą w historii została prosta bazylika zbudowana na na dawnych terenach rodziny Lateranów zamieszkujących 1,5 km na południowy wschód od słynnego amfiteatru Flawiuszów w Rzymie dziś zwanego Koloseum. Potrzebował jej ówczesny papież Milcjades, aby móc w Rzymie zorganizować synod w sprawie herezji donatystów, dzielącej Kościół i cesarstwo świeżo nawróconego cesarza Konstantyna. Konstantyn, który ledwie dwa lata wcześniej oficjalnym edyktem pozwolił chrześcijanom na publiczne sprawowanie kultu, teraz chciał hojnie wesprzeć dotychczas ubogi Kościół w Rzymie. Przekazał dawne koszary na siedzibę biskupa, ponieważ tereny na wzgórzu Watykanu, które dziś są siedzibą papieży, wtedy były jedynie nieużywanym już cyrkiem oraz cmentarzem i do tego celu się po prostu nie nadawały – nawet jeśli właśnie tam znajdował się otaczany kultem grób św. Piotra. Bazylikę pierwotnie poświęconą po prostu Jezusowi Chrystusowi otwarto na Lateranie 9 listopada 324 roku – równo 1700 lat temu. Kościół w Rzymie był już na tyle utwierdzony w swej dobrej pozycji w cesarstwie, że biskupi powoli przejmowali dworską etykietę i zwyczaje. Tam swoją siedzibę znalazł biskup Rzymu, a bazylika, zwana od miejsca zasiadania biskupa katedrą zaczęła stanowić wzorzec dla wszystkich innych nowo powstających świątyń – siedzib biskupów.

Najpiękniejsze katedry świata – Włochy

Bazylika katedralna św. Jana na Lateranie

Właśnie ten kościół nazywany jest do dziś „Matką i Głową wszystkich kościołów świata” i choćby dlatego trzeba go zobaczyć. Do dziś właśnie ta bazylika pozostaje – zgodnie z tradycją – katedrą biskupa Rzymu i od XII w. nosi wezwanie dwóch świętych Janów – Chrzciciela i Apostoła. Pozostało tak nawet wtedy, gdy kolejni papieże – biskupi Rzymu zaczęli mieć swoje rezydencje na Watykanie, który szybko z ubogiej kaplicy nad grobem pierwszego spośród Apostołów stał się miejscem licznych pielgrzymek i zyskiwał coraz okazalsze wersje wznoszonych nad grobem męczennika świątyń. Obecny kształt bazyliki katedralnej na Lateranie zawdzięczamy twórcom epoki Renesansu i Baroku, bowiem pierwsze wersje katedry laterańskiej płonęły lub zawalały się wskutek trzęsień ziemi. Fasadę wieńczy piętnaście siedmiometrowych figur, przedstawiających doktorów Kościoła z rzeźbą Chrystusa ustawioną w centralnej części. Świątynia pełna jest zarówno niezwykłych dzieł sztuki największych twórców różnych epok, ale też relikwii.

Mediolan, Katedra Narodzin św. Marii 

Mierząca aż 157 m długości i 93 szerokości należy do największych kościołów na świecie. Na miejscu obecnej katedry znajdowała się wczesnochrześcijańska katedra Santa Maria Maggiore i nieco większa bazylika rzymska, wyświęcona później na kościół św. Tekli. To właśnie ta pierwsza katedra pod wezwaniem św. Tekli była siedzibą słynnego św. Ambrożego – biskupa Mediolanu a potem ośrodkiem tzw. rytu mediolańskiego – typu odprawiania liturgii, który zapoczątkował ten święty biskup. Budowę obecnej świątyni rozpoczął w 1386 książę Lombardii Gian Galeazzo Visconti, ale ukończono ją dopiero w 1965 r. Projekty do ozdobienia jej fasady tworzyli m.in. Leonardo da Vinci czy Donato Bramante. Kształt, który przyjęła dziś, szczególnie zdobienia na fasadzie, powstał dopiero na przełomie XVIII i XIX w. Lista architektów i inżynierów, którzy pracowali przy jej budowie liczy na przestrzeni sześciu wieków budowy aż 79 osób, w tym słynny Pellegrino Pellegrini. „Cóż to za cud! Tak wielkie, tak uroczyste, tak rozległe! A jednak tak delikatne, tak zwiewne, tak pełne wdzięku! Cały świat solidnej wagi, a jednak wydaje się… złudzeniem mrozu, które może zniknąć z tchnieniem!” – pisał o mediolańskiej katedrze zachwycony jej widokiem Mark Twain. 

Florencja, Katedra Matki Bożej Kwietnej (Santa Maria del Fiore)

Podobnie jak katedra w Mediolania nazywana jest “Duomo” (od łacińskiego słowa “dom”, co odnosi się do domu Bożego albo siedziby biskupa). Budowa tej nie mniej spektakularnej niż mediolańska katedry rozpoczęła się wcześniej (1296 r.) i trwała “jedynie” dwa wieki. Autorem jej pierwszego projektu był Arnolfo di Cambio. Ogromne wrażenie robią zwłaszcza zdobiące całą zewnętrzną część polichromowane panele marmurowe w różnych odcieniach zieleni i różu, obramowane na biało. Bogato zdobiona fasaca zachodnia powstała dopiero w XIX w. w stylu neogotyckim autorstwa Emilio De Fabrisa. Jak większość tak monumentalnych świątyń we Włoszech powstała na miejscu kilku wcześniejszych katedr Florenckich, rozbudowywanych by mieściły rosnącą populację tego miasta.-księstwa. Pierwsza bazylika wybudowana przez chrześcijan w tym miejscu nowiła wezwanie św. Wawrzyńca (San Lorenzo) i konsekrował ją sam św. Ambroży z Mediolanu pod koniec IV w.

Katedra, wspólnie z Babtysterium i Dzwonnicą tworzą hamornijny komplekst stanowiący dziś wielką atrakcję dla turystów. 

Piza, katedra Matki Bożej Wniebowziętej (Santa Maria Assunta)

Kolejna z najsłynniejszych włoskich katedr również powstała w średniowieczu, a budowa jej została sfinansowana z łupów wojennych po wyprawach włoskich możnowładców przeciwko Saracenom – jak w średniowieczu nazywano wszystkie ludy arabskie. Jako budowla katedra z Pizy łączy w sobie elementy stylistyczne architektury lombardzko-emilijskiej, klasycznej, późnostarożytnej, bizantyńskiej, rawenneńskiej i arabskiej, jest zatem choćby z tych powodów warta zobaczenia. O wiele słynniejsza od samej katedry jest jednak stojąca obok niej dzwonnica (to charakterystyczne dla włoskiej archiketury) czyli słynna “krzywa wieża”, przechylona względem pionu o 5,5°. Budowę katedry rozpoczęto w 1064 r. czyli o wiele wcześniej, niż budowy głównych świątyń Mediolanu i Florencji i konsekrowano zaledwie po 55 latach budowy, co jak na tamte czasy było tempem rekordowym. Fasadę tworzą cztery rzędy ślepych arkad, wykonanych z białego marmuru, umieszczonych ponad trzema portalami. Wnętrze katedry w Pizie tworzą liczne arcydzieła sztuki sakralnej różnych epok, w tym m.in mająca kształt ośmiokąta ambona Giovanniego Pisano. 

HISZPANIA

Katedra w Santiago de Compostela

Zwykle, gdy mówi się o Santiago w Hiszpanii ma się na myśli pieszą wędrówkę do grobu św. Jakuba Apostoła, znajdującego się w tym miejscu, jednak sama katedra również ze względów architektonicznych i historycznych zasługuje na uwagę. Budowa świątyni nad grobem apostoła rozpoczęła się w 1075 r. Wzorem dla jej rozplanowania był kościół św. Sernina w Tuluzie. Choć budowę ukończono już dwa wieki później katedra była w ciągu wieków wielokrotnie rozbudowywana i doozdabiana sztuką charakterystyczną dla danej epoki. Fasady ze wszystkich stron świata są kopalnią ciekawostek architektonicznych i zdobniczych. Z kolei wnętrze katedry zachowało do dziś swój pierwotny romański charakter, a w przeciwieństwie do bogato dekorowanych elewacji zewnętrznych charakteryzuje się oszczędnością, monumentalizmem i przestrzennością.

Katedra św. Eulalii w Barcelonie

Choć wiele osób sądzi, że to słynna bazylika Sagrada Familia w Barcelonie jest tutejszą katedrą – w rzeczywistości funkcję tę pełni zbudowana w średniowieczu katedra św. Eulalii. I ta świątynia także zasługuje na wpisanie na listę najpiękniejszych katedr Europy. Przede wszystkim jest kościołem, za którym stoi najstarsza chtrześcijańska tradycja budowania świątyń na grobach męczenników. Pochowana jest tu właśnie św. Eulalia – nastoletnia dziewczyna i chrześcijanka zamordowana w Barcelonie za czasów prześladowania przez cesarza Dioklecjana. Obecna katedra, zbudowana w latach 1298 – 1448, powstała na grobie męczennicy, w miejscu pierwszej świątyni. Jest przykładem pięknego gotyku katalońskiego, którym tym odróżnia się choćby od gotyku włoskiego, że nie dąży się do przesadnej wysokości ani do bogactwa zdobień, świątynie zaś zdecydowanie są zorientowane horyzontalnie. Mówiąc prościej: kościoły budowane w tym stylu są szersze niż wyższe. Uchodziły wręcz za zbyt skromne. Elewacja zachodnia, która dziś przykuwa spojrzenie późnoromańskim portalem została zbudowana dużo później, bo dopiero pod koniec XIX w. Będąc w tym miejscu koniecznie trzeba zajrzeć do krypty św. Eulalii.

FRANCJA

Cathédrale Notre-Dame, Rouen

Katedra w Rouen jest jednym z najwspanialszych przykładów architektury gotyckiej. Monumentalna fasada, należąca do najpiękniejszych we Francji, wyróżnia się bogactwem i kunsztem rzeźb, a także zróżnicowaniem kompozycji. Dwie wieże reprezentują dwa różne style: pierwsza, pochodząca z XII wieku, powstała w stylu gotyku prymitywnego ; druga, ukończona w XVI wieku, reprezentuje gotyk płomienisty. Iglica katedry w Rouen, pochodząca z XIX wieku, jest najwyższą we Francji.

We wnętrzu katedry uwagę zwracają zwłaszcza rzeźbione schody, nawiązujące do gotyku płomienistego. W katedrze znajduje się grobowiec Ryszarda Lwie Serce, zawierający jego serce.

Katedra Notre-Dame w Rouen, w różnych momentach dnia, została uwieczniona przez Claude’a Moneta w cyklu 30 obrazów “Katedra w Rouen”. 

Cathédrale Notre-Dame, Reims

Reims jest miejscem bardzo ważnym dla chrześcijaństwa we Francji – to w tym mieście w V wieku król Chlodwig przyjął chrzest, co przypieczętowało przynależność Francji do cywilizacji chrześcijańskiej. Katedra Notre-Dame w Reims była natomiast miejscem koronacji władców Francji.

Gotycka katedra Notre-Dame w Reims posiada piękną, rzeźbioną fasadę z figurami typowymi dla stylu, panującego w XIII wieku w Szampanii. Uwagę zwracają zwłaszcza rzeźby aniołów wokół portali, które nadały katedrze w Reims miano “katedry aniołów”. Wysoką wartość artystyczną przedstawiają również witraże katedry, zwłaszcza wspaniała XII-wieczna rozeta, a także witraże Marca Chagalla w jednej z kaplic.

Cathédrale Saint-Pierre, Angoulême

Katedra św. Piotra w Angoulême znana jest dzięki swojej oryginalnej romańskiej fasadzie, rzeźbionej w stylu poitewińskim. 70 rzeźbionych postaci, a także ornamenty roślinne i zwierzęce, przedstawiają scenę Sądu Ostatecznego. 

Katedra została wybudowana w stylu romańskim w XII wieku, a w XVI i XIX wieku przeszła prace renowacyjne, które nadały jej aktualny wygląd, zachowując pierwotne założenia i styl typowy dla regionu. Dodano wówczas m.in. kopułę neobizantyjską i wieżę, nawiązującą do stylu romańskiego, które są częstym elementem architektury sakralnej w Nowej Akwitanii. 

Warto zobaczyć również skarbiec katedry. Za oryginalny wystrój pomieszczeń, w których prezentowane są złote przedmioty liturgiczne czy szaty liturgiczne, pochodzące zwłaszcza z XIX wieku, odpowiada współczesny artysta Jean-Michel Othoniel. 

Dóm sv. Alžbety, Koszyce (Słowacja)

Katedra świętej Elżbiety w Koszycach jest największą świątynią katolicką na Słowacji i położoną najdalej na wschód gotycką katedrą w Europie. 

Pochodząca z XVI wieku katedra stała się wzorem dla późniejszych kościołów na terenach dzisiejszej Słowacji (m.in.w Preszowie i Bardejowie) i Rumunii (m.in. w Braszowie i Klużu-Napoce). Rzeźby, znajdujące się na fasadzie katedry w Koszycach, należą do najpiękniejszych przykładów rzeźby średniowiecznej w Europie środkowej. 

We wnętrzu katedry uwagę zwraca XV-wieczny ołtarz, w którego skład wchodzi największy w Europie zbiór 48 gotyckich malowideł tablicowych. 

Katedrála sv. Víta, Václava a Vojtěcha, Praga (Czechy)

Katedra św.św. Wita, Wacława i Wojciecha w Pradze, górująca nad miastem ze słynnego wzgórza zamkowego Hradczany, jest jednym z najważniejszych symboli Czech. W katedrze byli koronowani czescy królowie, przechowywane są tam również insygnia koronacyjne, w tym korona św.Wacława. Świątynia jest sanktuarium świętych patronów Czech. 

Katedra, której budowa rozpoczęła się w XIV wieku, a całkowicie zakończyła dopiero w 1929 r., jest cennym przykładem architektury gotyku i neogotyku w Europie środkowej. 

We wnętrzu katedry znajdują się liczne dzieła sztuki, pochodzące z okresu od XIV do XX wieku. Na uwagę zasługują zwłaszcza witraże, zaprojektowane m.in. przez Alfonsa Muchę. 

Katedra św. Szczepana w Wiedniu (Austria)

Była początkowo po prostu głównym (farnym) kościołem Wiednia, ale w XV w. zaczęła stanowić katedrę – siedzibę biskupów Wiednia. Świątynię zbudowano w XIII i rozbudowano w XIV wieku, najpierw w stylu romańskim, potem gotyckim. Należy do największych świątyń europejskich, jej całkowita długość wynosi 107, zaś szerokość 34 metry. Świątynia kryje liczne dzieła sztuki gotyckiej oraz barokowej m.in. gotycki ołtarz z Wiener Neustadt, monumentalny grobowiec Fryderyka III – dzieło Mikołaja z Lejdy, późnogotycką kazalnicę wykonaną prawdopodobnie przez Antona Pilgrama oraz kilkanaście barokowych ołtarzy, w tym główny z obrazem przedstawiającym męczeńską śmierć Świętego Szczepana, pierwszego męczennika w dziejach chrześcijaństwa. W podziemiach znajdują się groby książąt z austriackiej linii Habsburgów i ważnych osobistości Austrii. Katedra jest również ważnym ośrodkiem kultu maryjnego – w południowej nawie znajduje się cudowny obraz Matki Boskiej z Pócs.

Katedra św. Piotra i Matki Bożej w Kolonii, Niemcy

Obecny kształt tej monumentalnej świątyni nadały jej gotyk i neo-gotyk z okresu późnego Romantyzmu, kiedy to średniowieczną katedrę wykańczano. Powstała na miejscu dawnych świątyń pamiętających czasy późnego cesarstwa rzymskiego i rządy dynastii Karolingów. Była wówczas miejscem kultu Trzech Króli, których relikwie sprowadzono tam z Mediolanu. Jest przepięknym przykładem tzw. francuskiego gotyku katedralnego, którego pełne misternych konstrukcji i rozwiązań architektonicznych wnętrze można kontemplować długo.

Anna Druś
Julia Delanne