Reflexions na Niedzielę. Debaty na temat życia i śmierci
Swoimi refleksjami z Czytelnikami Gazety na Niedzielę dzieli się mieszkający wśród nas dziennikarz Nathaniel Garstecka. Refleksje o Polsce i Polakach, zdziwienia i fascynacje. Tekst publikujemy w językach francuskim i polskim.
Réflexions d’un dimanche
Débats sur la vie et la mort
Le retour du sujet de l’euthanasie à l’Assemblée Nationale relance le débat, éternel, sur notre approche de la vie et de la mort. Malaise dans une opinion publique qui refuse de voir la mort en face, mais qui accepte de légiférer pour l’institutionnaliser et la socialiser, que ce soit au début du cycle de la vie, avec l’avortement, comme à la fin.
Devons-nous y voir la manifestation de notre volonté d’échapper à notre condition naturelle, en voulant en maîtriser tous ses aspects? La technique et la raison pour remplacer Dieu? Ou bien faut-il en conserver un savant mélange? La question est posée. Comme preuve que le sujet est profondément gênant, on peut citer les témoignages. Ceux des personnels soignants confrontés aux personnes réclamant la mort, ceux qui voulaient mourir avant de se raviser, ceux des proches qui ont accompagné l’un des leurs dans cette épreuve. Lire ou entendre ces témoignages est bouleversant. Quelque chose, au plus profond de nous, se brise quand on écoute les récits.
Dans une civilisation hédoniste, individualiste et aseptisée, la mort est taboue. On se dit qu’en l’encadrant, on la rendra plus acceptable. «Mourir dans la dignité», «mon corps, mon droit», «en quoi m’accorder ce droit supplémentaire vous gêne-t-il?», peut-on entendre de plus en plus souvent, dans des sujets aussi variés, mais étonnamment liés, que l’euthanasie, l’avortement et le mariage homosexuel. Pourquoi ajouter le mariage homosexuel dans cette équation ? Car il n’est, par définition, pas générateur de vie, et le mettre en avant comme comportement socialement acceptable contribue à notre stagnation civilisationnelle.
Ce débat est, rappelons-le, très complexe, car il touche à notre nature profonde, à la question «qui sommes-nous?». On ne peut y apporter de réponse claire et définitive, mais on exige des législateurs qu’ils le fassent à notre place. Ceux-ci déplacent la responsabilité sur les médecins, auxquels on demande désormais d’administrer la mort et donc de prendre sur eux des cas de conscience dont ils se passeraient bien.
On peut, on doit même, être sensible aux souffrances. Chaque famille a dans son histoire des moments tragiques, des grands-parents ou des parents ayant connu des agonies douloureuses. Vouloir éviter cela est tout à fait compréhensible, mais vouloir l’institutionnaliser n’est peut-être pas la meilleure des solutions. La vieillesse, la maladie et la souffrance font partie de la vie. Ceux qui y assistent, de manière naturelle, dans le cadre familial en retirent une expérience d’une richesse insoupçonnable. Celle du respect de la vie, du respect de ses proches, de la nécessité de liens familiaux solides et nombreux. En affirmant qu’ils voudront «partir» avant de devenir un poids ou une gêne pour leurs proches, les concernés ne leur rendent en réalité pas service. Ils contribuent ainsi à distendre les liens intergénérationnels, à rendre leur existence distante et superflue. C’est aussi s’ôter la responsabilité d’une bonne éducation: ceux qui ont peur de devenir dépendants de leurs proches ont peut-être peur des conséquences de l’éducation qu’ils leur ont donnée. La dépendance en fin de vie est le moment où nous récoltons les fruits du travail de toute notre vie: avons-nous été de bons parents? Avons-nous donné le bon exemple quand nous devions-nous même nous charger de nos anciens? Comment serons-nous traités à notre tour par nos enfants?
«Lorsqu’un pays – une société, une civilisation – en vient à légaliser l’euthanasie, il perd à mes yeux tout droit au respect. Il devient dès lors non seulement légitime, mais souhaitable, de le détruire; afin qu’autre chose – un autre pays, une autre société, une autre civilisation – ait une chance d’advenir» écrit Michel Houellebecq. L’écrivain déplore le triomphe de la «civilisation de la mort» sur la «civilisation de la vie», indiquant que cette étape est le signe que nos sociétés ont renoncé à assurer leur avenir. A cette aune, le phénomène de Grand Remplacement qui nous touche n’est que la conséquence logique de notre démission collective.
Au final, que penser de l’euthanasie et de l’avortement? Donner un avis radical et définitif est très compliqué, tant on touche ici au cœur de l’intime de chaque individu. Dans certains cas exceptionnels et extrêmes, on peut bien évidemment envisager ces options. Cependant, braquer les projecteurs médiatiques et politiques sur ces débats qui mélangent science, intimité, santé, spiritualité, société et civilisation, n’aura certainement pas comme conséquence d’apaiser les tensions et de résoudre les problèmes.
Facebook abandonne le «fact-checking»
Certes, cela ne concernera que les Etats-Unis, mais voici une nouvelle que l’on peut aisément qualifier de bonne: Facebook met fin à son programme de fact-checking. Cela avait été annoncé par Mark Zuckerberg à la suite de l’élection de Donald Trump à la Maison Blanche. A la place, le réseau social implantera les «notes de communauté», sur le modèle de Twitter-X, beaucoup plus respectueuses des contenus.
Le fact-checking avait, depuis des années, été monopolisé par des médias orientés politiquement au centre-gauche ou à gauche. En conséquence, ce sont les contenus de droite qui étaient les plus «fact-checkés», souvent avec une approche partiale ou malhonnête. Certains médias comme l’AFP ou le Monde s’étaient même spécialisés dans l’«exercice», en signant des contrats de fact-checking avec des institutions ou des réseaux sociaux et c’est en toute logique que la droite protestait contre ce qu’elle considérait être une atteinte à la liberté d’expression et au pluralisme.
«En Europe, c’est la brutale rupture de contrat entre Meta et le bureau de Barcelone de Telus Digital qui inquiète. Deux mille modérateurs de contenus en langue française, espagnole ou portugaise vont être licenciés», semble cependant regretter le Figaro. Il est évident que la liberté d’expression ne saurait être illimitée et absolue, qu’il faut des règles en matière d’appels explicites à la violence ou en matière de diffamation.
Néanmoins, au même moment que la liberté progresse aux Etats-Unis, l’Europe serre encore plus la vis. La Pologne s’apprête promulguer une loi restreignant davantage la libre parole. Il s’agit cette fois-ci «d’étendre les dispositions relatives à la protection contre la haine et les crimes de haine, en particulier ceux qui sont motivés par une discrimination fondée sur le handicap, l’âge, le sexe et l’orientation sexuelle». En d’autres termes, il deviendra désormais interdit d’appeler Monsieur un homme transsexuel, car ça pourrait être considéré comme de la «haine». La discrimination fondée sur l’âge pose aussi question. On ne pourra donc plus affirmer que la génération des baby-boomers a commis de nombreuses erreurs et laisse nos pays dans un état déplorable?
Tout ceci devient absurde et rejoint le sujet de la civilisation de la mort, à savoir l’avènement d’une société totalement policée et aseptisée, enfermée dans une bulle de divertissements et d’idéologie progressiste et cornaquée par une conception de l’Etat de droit bannissant tout sursaut politique. Les dissidents soviétiques nous avaient pourtant prévenu, mais nous avons refusé de les écouter. Alors bien sûr, l’Occident n’est pas l’URSS, fort heureusement, mais sur certains aspects il prend un chemin plus qu’inquiétant.
Réflexions na niedzielę
Debaty na temat życia i śmierci
Powrót tematu eutanazji ponownie otworzył we francuskim Zgromadzeniu Narodowy odwieczną debatę na temat naszego podejścia do życia i śmierci. Opinia publiczna jest niespokojna, odmawia spojrzenia śmierci w twarz, ale zgadza się na stanowienie prawa w celu jej instytucjonalizacji i socjalizacji, czy to na początku życia (aborcja), czy na końcu.
Czy powinniśmy postrzegać to jako przejaw naszego pragnienia ucieczki od naszego naturalnego stanu poprzez chęć kontrolowania każdego jego aspektu? Czy technologia i rozum powinny zastąpić naturę i Boga? Czy raczej powinny współpracować? Jako dowód na to, że temat jest głęboko niepokojący, możemy przytoczyć świadectwa. Świadectwa personelu pielęgniarskiego skonfrontowanego z ludźmi proszącymi o śmierć, z tymi, którzy chcieli umrzeć, oraz z ich bliskimi. Czytanie lub słuchanie tych historii jest poruszające.
W naszej hedonistycznej, indywidualistycznej i sterylnej cywilizacji śmierć jest tabu. Wmawiamy sobie, że nadając jej ramy, uczynimy ją bardziej akceptowalną. „Umieranie z godnością”, „moje ciało, moje prawo”, „dlaczego przyznanie mi tego dodatkowego prawa ci przeszkadza?” – słyszymy coraz częściej w kontekście spraw tak różnorodnych, ale powiązanych, jak eutanazja, aborcja i małżeństwa homoseksualne. Po co dodawać do tego małżeństwa homoseksualne? Ponieważ z definicji nie jest ono prokreacyjne, a promowanie go jako społecznie akceptowalnego zachowania przyczynia się do naszej cywilizacyjnej stagnacji.
Nie zapominajmy, że jest to bardzo złożona debata, ponieważ dotyka naszej najgłębszej natury, pytania „kim jesteśmy?”. Nie ma jasnej, ostatecznej odpowiedzi, ale widocznie domagamy się, by ustawodawcy udzielili jej za nas. Z kolei oni przerzucają odpowiedzialność na lekarzy, którzy są teraz proszeni o zadawanie śmierci, a tym samym, by rozstrzygali sprawy sumienia.
Możemy, a nawet powinniśmy być wrażliwi na cierpienie. Każda rodzina zna tragiczne chwile, gdy dziadkowie lub rodzice cierpieli w bolesnych męczarniach. Chęć uniknięcia tego jest całkowicie zrozumiała, ale chęć zinstytucjonalizowania tego może nie być najlepszym rozwiązaniem. Starość, choroba i cierpienie są częścią życia. Ci, którzy doświadczają tego w sposób naturalny, w środowisku rodzinnym, czerpią z tego doświadczenie o nieoczekiwanym bogactwie. To doświadczenie szacunku dla życia, szacunku dla bliskich i potrzeby silnych i licznych więzi rodzinnych. Cierpiący, mówiąc, że chcą „odejść”, zanim staną się ciężarem lub utrapieniem dla swoich bliskich, w rzeczywistości nie wyświadczają im żadnej przysługi. Przyczyniają się do osłabienia więzi międzypokoleniowych, sprawiając, że ich istnienie staje się odległe i zbędne. Oznacza to również zdjęcie z siebie odpowiedzialności za dobre wychowanie: ci, którzy boją się uzależnić od swoich bliskich, być może boją się konsekwencji wychowania, które im dali. Zależność pod koniec życia to moment, w którym zbieramy nagrody za naszą życiową pracę: czy byliśmy dobrymi rodzicami? Czy dawaliśmy dobry przykład, gdy musieliśmy opiekować się naszymi starszymi? Jak nasze dzieci będą nas traktować?
„Kiedy kraj – społeczeństwo, cywilizacja – legalizuje eutanazję, moim zdaniem traci wszelkie prawo do szacunku. Staje się wtedy nie tylko uprawnione, ale wręcz pożądane, by go zniszczyć, by miało szansę powstać coś innego – inny kraj, inne społeczeństwo, inna cywilizacja” – pisze Michel Houellebecq. Pisarz ubolewa nad triumfem „cywilizacji śmierci” nad „cywilizacją życia”, wskazując, że ten etap jest znakiem, że nasze społeczeństwa zrezygnowały z zabezpieczenia swojej przyszłości. W tym świetle zjawisko Wielkiej Zamiany Ludności, które nas dotyka, jest po prostu logiczną konsekwencją naszej zbiorowej rezygnacji.
Co mamy więc sądzić o eutanazji i aborcji? Wydanie radykalnej i ostatecznej opinii jest bardzo skomplikowane, ponieważ docieramy do sedna prywatnego życia każdej osoby. W pewnych wyjątkowych i skrajnych przypadkach można oczywiście rozważyć te opcje. Jednak zwrócenie uwagi mediów i polityków na te sprawy, które łączą naukę, intymność, zdrowie, duchowość, społeczeństwo i cywilizację, z pewnością nie złagodzi napięć ani nie rozwiąże problemów.
Facebook rezygnuje z „fact-checkingu”
Wprawdzie będzie to obowiązywało wstępnie tylko w Stanach Zjednoczonych, ale to dobra wiadomość: Facebook kończy swój program fact-checkingu. Zostało to ogłoszone przez Marka Zuckerberga po wyborze Donalda Trumpa na prezydenta. Sieć społecznościowa wprowadzi „notatki społecznościowe” (community notes), oparte na modelu X (Twittera), które znacznie bardziej szanują treści i publikacje.
Przez lata fact-checking był zmonopolizowany przez lewicowe media. W rezultacie najbardziej „sprawdzane” były treści prawicowe, często z tendencyjnym lub nieuczciwym podejściem. Niektóre francuskie media, takie jak AFP i „Le Monde”, wyspecjalizowały się w tym, podpisując umowy na sprawdzanie faktów z instytucjami lub sieciami społecznościowymi. Naturalne było, że prawica protestowała przeciwko temu, co postrzegała jako atak na wolność słowa i pluralizm.
„W Europie niepokój budzi brutalne zerwanie umowy między Metą a biurem Telus Digital w Barcelonie. Dwa tysiące moderatorów treści w językach francuskim, hiszpańskim i portugalskim ma zostać zwolnionych”, ubolewa „Le Figaro”. Oczywiste jest, że wolność słowa nie może być nieograniczona i absolutna oraz że potrzebne są przepisy dotyczące bezpośrednich wezwań do przemocy i zniesławienia.
Jednak w tym samym czasie, gdy w Stanach Zjednoczonych wolność się budzi, Europa jeszcze bardziej dokręca śrubę. Polska przygotowuje się do uchwalenia ustawy jeszcze bardziej ograniczającej wolność słowa. Tym razem celem jest „rozszerzenie przepisów w zakresie ochrony przed przestępstwami z nienawiści, szczególnie tymi, które są motywowane dyskryminacją ze względu na niepełnosprawność, wiek, płeć i orientację seksualną”. Innymi słowy, nazywanie transseksualnego mężczyzny „panem” będzie teraz nielegalne, ponieważ może to zostać uznane za „nienawiść”. Dyskryminacja ze względu na wiek również wchodzi w grę. Nie będziemy już mogli powiedzieć, że pokolenie „baby boomers” popełniło wiele błędów i pozostawiło nasze kraje w opłakanym stanie.
Cała sprawa staje się absurdalna i wiąże się z tematem cywilizacji śmierci, tj. nadejściem całkowicie kontrolowanego i sterylnego społeczeństwa, zamkniętego w bańce rozrywek i postępowej ideologii oraz otoczonego koncepcją praworządności, która zakazuje wszelkich politycznych prób reakcji. Sowieccy dysydenci ostrzegali nas, ale nie chcieliśmy ich słuchać. Oczywiście Zachód to nie ZSRR, ale pod pewnymi względami podąża bardziej niż niepokojącą ścieżką.
Nathaniel Garstecka
