Reflexions na Niedzielę. Debaty prezydenckie
Swoimi refleksjami z Czytelnikami Gazety na Niedzielę dzieli się mieszkający wśród nas dziennikarz Nathaniel Garstecka. Refleksje o Polsce i Polakach, zdziwienia i fascynacje. Tekst publikujemy w językach francuskim i polskim.
Réflexions d’un dimanche
Débats présidentiels
En l’espace d’à peine 4 jours, trois débats présidentiels ont été organisés en Pologne. Il était temps, puisque le premier tour aura lieu dans un mois. Jusqu’à présent, effectivement, l’élection à la magistrature suprême ne semblait pas passionner outre mesure l’opinion publique polonaise, alors qu’en France le scrutin de 2027 est au cœur des débats, bien qu’il reste encore deux ans jusqu’à l’échéance.
Pour un Français, observer ce qui s’est passé en Pologne autour des débats des 11 et 14 avril 2025 a été une expérience très particulière, tant ces évènements ont été entourés de polémiques. Polémiques pas tant sur le contenu des propos tenus au cours des discussions, mais plutôt autour de leur organisation. Entre amateurisme, manipulation politique et guerre des médias, difficile de saisir toutes les dimensions de ce à quoi nous avons assisté.
Pour résumer le plus simplement possible, il ne devait à l’origine y avoir qu’un seul débat, entre Rafal Trzaskowki, candidat de la KO centriste et grand favori du scrutin, et Karol Nawrocki, candidat soutenu par le PiS conservateur. Sauf qu’à quelques jours de la date annoncée, les états-majors des deux partis ne sont pas parvenus à se mettre d’accord sur les conditions. En effet, Rafal Trzaskowski avait fait organiser le débat en collaboration avec les trois principales chaines de télévision mainstream: TVP (public), TVN et Polsat. Or, Karol Nawrocki souhaitait que soient associées deux chaînes d’opposition de droite: TV Republika et WPolsce, ce à quoi s’opposait férocement le camp progressiste.
En outre, les autres candidats à l’élection présidentielle se sont légitimement sentis lésés de ne pas avoir été invités à un événement coorganisé par la télévision publique polonaise. A deux jours du débat, des rumeurs faisaient état de la volonté de certains candidats de s’«incruster». C’était notamment le cas de Szymon Holownia, président de la Diète et membre de la coalition gouvernementale au pouvoir. Sentant la bonne occasion, les télévisions de droite ont spontanément décidé d’organiser leur propre débat présidentiel, le même jour et dans la même ville que le débat des chaînes mainstream, c’est-à-dire dans la ville symbolique de Konskie, située à 150 kilomètres au sud de Varsovie. Habilement, elles ont invité tous les candidats, sans exception aucune. Outre plusieurs représentants de la droite, dont Karol Nawrocki, la grande surprise a été la présence de Szymon Holownia et de la post-communiste Joanna Senyszyn. Le débat de TV Republika, WPolsce et TVTrwam s’est tenu en extérieur, en public, et avait une allure de meeting politique, du fait des nombreux supporters qui s’étaient réunis devant la scène. Imagine-t-on des militants de Marine le Pen, Éric Zemmour, Emmanuel Macron et de Nathalie Arthaud ensemble, sans protection policière, devant une estrade sur laquelle débattent leurs candidats à un mois de l’élection présidentielle, et que tout se passe parfaitement bien sans le moindre accrochage physique ou verbal, ou la moindre provocation? Inconcevable, n’est-ce pas?
Rafal Trzaskowski a refusé de se rendre à ce débat, qui s’est tenu à 18h, préférant se concentrer sur celui de 20h. Mal lui en a pris. Les images du candidat de la KO seul, entouré de pupitres vides, alors qu’au même moment, à quelques centaines de mètres, les autres candidats s’échauffaient en public dans une ambiance bon enfant et rafraichissante, ont consacré l’idée d’un politicien déconnecté et méprisant. Comme seul compagnie, il avait celle d’un candidat ouvertement pro russe et complotiste, qui avait lui aussi refusé d’aller sur une chaîne de droite. En outre, TV Republika a volontairement fait traîner son évènement, de façon à ce que les candidats n’aient aucune chance d’arriver à 20h précise dans les locaux loués par l’état-major de la KO et la télévision publique. Ainsi, durant 30 longues minutes, les journalistes de TVP faisaient semblant que tout allait pour le mieux, refusant même d’évoquer qu’un débat d’une télévision de droite avait lieu simultanément. Puis ce fut la délivrance. Après avoir conclu leur première réunion, les cinq participants rejoignirent le studio des chaînes mainstream, non sans quelques accrochages avec les agents de sécurité, et le second débat commença avec 45 minutes de retard. Il devait initialement mettre en scène uniquement Rafal Trzaskowski et Karol Nawrocki, mais ce furent 8 participants qui se présentèrent au final, dans une atmosphère plus que pesante.
Trois jours plus tard, TV Republika a remis le couvert, cette-fois ci dans ses locaux de Varsovie et dans une ambiance un peu plus sérieuse que sur la Grand Place de Konskie. 10 candidats ont participé, toujours sans Rafal Trzaskowski, mais aussi sans Magdalena Biejat, représentante de la gauche gouvernementale. Alors qu’en France les candidats à l’élection présidentielle se pressent pour participer aux débats, en Pologne certains font la fine bouche et refusent de se rendre à des émissions de télévisions d’opposition. On n’évita pas non plus les polémiques, puisque l’un des participants a installé une effigie en carton de Rafal Trzaskowski afin de simuler sa présence.
Si les débats ne servent en général pas à convaincre les électeurs du bien fondé de tel ou tel point d’un programme, ils peuvent donner des indications sur le degré de préparation des candidats et sur leur capacité à surprendre, à sortir des sentiers battus. Force est de constater qu’à ce niveau, nous avons été servis. Les perdants sont assez faciles à désigner: ceux qui ont été absents à au moins un débat, en particulier celui de lundi soir, le seul à avoir été organisé dans des conditions raisonnables. L’état-major de Rafal Trzaskowski a sans doute commis une erreur dans la gestion de l’évènement du vendredi 11 avril en collaboration avec la télévision publique, même si le candidat a résisté tant bien que mal sur le plateau (il s’est cependant avéré qu’il avait été préparé par une psychologue juste avant le débat, contrairement aux autres participants). Szymon Holownia a brillé, en menant la fronde contre les conditions imposées par TVP et le mépris affiché à l’encontre des «petits» candidats. Il a misé gros en se rendant au débat de TV Republika le 11 avril, qui s’est tenu en public sur la Grand Place de Konskie, prenant le risque de se faire copieusement huer par les militants de droite. Ce fut une belle opération pour lui, car il a réussi, le temps de quelques jours, à faire oublier qu’il était allié à Rafal Trzaskowski au sein du gouvernement de centre-gauche.
Beaucoup de commentateurs ont été surpris par Karol Nawrocki. Ce dernier, n’étant pas un politicien professionnel, était réputé pour ne pas être à l’aise en débat. Cependant, tout le monde s’accorde pour affirmer qu’il s’est amélioré. A voir s’il sera en mesure de prendre l’avantage sur sa concurrence à droite et de rattraper son retard sur le grand favori progressiste. Sur sa droite, d’ailleurs, Slawomir Mentzen de la Konfederacja, absent des deux premiers débats mais présent au troisième, a poursuivi ses tentatives de doubler le candidat du PiS, en répétant sans cesse et littéralement à chaque prise de parole (c’en est presque devenu comique), qu’il était le seul à être capable de vaincre Rafal Trzaskowski au second tour (ce que certains sondages semblent valider). Il s’est aussi illustré par ses attaques contre Szymon Holownia, en affichant par exemple une photo du premier ministre Donald Tusk avec Vladimir Poutine datant de l’époque du «reset» avec la Russie (Szymon Holownia se déclarant ennemi du président de la Fédération de Russie, mais étant allié à Donald Tusk au gouvernement), ou une photo du président de la Diète souriant, entouré de migrants africains et proche-orientaux entrés illégalement en Pologne.
La petite séquence avec les drapeaux a sans doute été l’une des plus marquantes des trois débats. Lors du second, celui mené par les chaînes mainstream, Karol Nawrocki a sorti de son sac deux drapeaux. Un polonais et un homosexualiste. Il a posé le polonais sur son pupitre, et a apporté l’arc en ciel sur celui de Rafal Trzaskowski, qui s’est empressé de le cacher. La manœuvre, bien que très peu élégante, avait du sens: le maire de Varsovie est habitué à se rendre aux homo-parades et propose régulièrement d’instaurer le mariage homosexuel. C’était là une façon de le mettre devant ses responsabilités, lui qui essaie de lisser son image auprès du grand public. La candidate de la gauche, Magdalena Biejat, a sauté sur l’occasion. Quand c’était son tour de prendre la parole, elle a déclaré que elle, elle n’avait pas honte du drapeau «LGBT» et qu’elle le récupérerait volontiers. Rafal Trzaskowski, sans protester, l’a sorti de sous son pupitre et l’a confié à son alliée de gouvernement. Cette-dernière l’a posé sur sa table et l’émission a continué. Il est incontestable qu’elle a marqué des points lors de cet épisode, à l’inverse du candidat de la KO.
Parmi les personnalités intéressantes il convient de citer Krzysztof Stanowski, journaliste populaire qui s’est déclaré candidat à la présidentielle non pas pour gagner, comme il le dit avec humour, mais pour pointer les absurdités su système politique et la corruption des élites. Une telle candidature aurait été quasiment impossible en France, du fait des 500 signatures d’élus à réunir. En Pologne, il «suffit» de rassembler 100 000 signatures de simples citoyens, ce qui, admettons-le, laisse davantage de marge. Surtout quand le processus d’acquisition de ces signatures n’est pas transparent. En témoigne la présence de certains candidats inconnus du grand public et auprès desquels on ne décèle certainement pas les qualités pour être président.
Cette séquence de quelques jours a indéniablement marqué le paysage politique polonais. Si le contenu des débats n’avait rien d’extraordinaire, les polémiques autour de l’organisation et de la tenue de ces évènements pourraient sans doute être étudiées dans les écoles de sciences politiques, tant elles sont riches en rebondissements. Ces débats auront-ils une influence sur le résultat de l’élection présidentielle? Peut-être à la marge, mais sans doute rien de déterminant. Ils ont cependant prouvé la cassure qui existe entre la Pologne progressiste, paternaliste, méprisante, idéologisée et psychologisée des centres-villes et celle, plus populaire, enracinée, paillarde et plus conservatrice, de province. Le président de la république se doit de ne jamais oublier qu’il représente l’intégralité des citoyens de son pays, et pas juste une certaine élite arrogante et complexée.
Réflexions na niedzielę
Debaty prezydenckie
W ciągu zaledwie czterech dni w Polsce odbyły się trzy debaty prezydenckie. Najwyższy czas, bo pierwsza tura wyborów już za miesiąc. Do tej pory wybory na najwyższy urząd państwa nie wzbudzały większych emocji polskiej opinii publicznej, podczas gdy we Francji głosowanie, które odbędzie się w 2027 r., jest już w centrum zainteresowania, mimo że do wyborów pozostały jeszcze dwa lata.
Dla Francuza obserwowanie tego, co działo się w Polsce wokół debat z 11 i 14 kwietnia 2025 r., było bardzo szczególnym doświadczeniem, ponieważ wydarzenia te były otoczone kontrowersjami. Polemika dotyczyła nie tyle tego, co zostało powiedziane podczas dyskusji, ile raczej sposobu ich organizacji. Pomiędzy amatorszczyzną, polityczną manipulacją i medialną wojną trudno było uchwycić wszystkie wymiary tego, czego byliśmy świadkami.
Podsumowując, pierwotnie miała odbyć się tylko jedna debata – pomiędzy Rafałem Trzaskowskim, kandydatem centrowej KO i wielkim faworytem wyborów, a Karolem Nawrockim, kandydatem popieranym przez konserwatywny PiS. Tyle tylko że na kilka dni przed debatą sztaby obu partii nie były w stanie uzgodnić warunków. Rafał Trzaskowski miał zorganizować debatę we współpracy z trzema głównymi stacjami telewizyjnymi: TVP, TVN i Polsatem. Karol Nawrocki chciał jednak, aby w debacie wzięły udział dwie prawicowe stacje opozycyjne: TV Republika i wPolsce, co spotkało się z ostrym sprzeciwem obozu postępowego.
Ponadto pozostali kandydaci na prezydenta czuli się pokrzywdzeni tym, że nie zostali zaproszeni na wydarzenie współorganizowane przez polską telewizję publiczną. Dwa dni przed debatą pojawiły się pogłoski, że niektórzy kandydaci chcą wziąć udział w wydarzeniu. W szczególności dotyczyło to Szymona Hołowni, marszałka sejmu i członka koalicji rządzącej. Wyczuwając dobrą okazję, prawicowe stacje telewizyjne spontanicznie postanowiły zorganizować własną debatę prezydencką – tego samego dnia i w tym samym mieście co debata głównego nurtu, tj. w symbolicznym mieście Końskie, 150 kilometrów na południe od Warszawy. Zaprosiły wszystkich kandydatów bez wyjątku. Oprócz kilku przedstawicieli prawicy, w tym Karola Nawrockiego, dużą niespodzianką była obecność Szymona Hołowni i postkomunistki Joanny Senyszyn. Debata TV Republika, WPolsce i TV Trwam odbyła się na świeżym powietrzu i miała trochę charakter wiecu, z wieloma zwolennikami zgromadzonymi przed sceną. Czy można sobie wyobrazić Marine Le Pen, Érica Zemmoura, Emmanuela Macrona i Nathalie Arthaud razem, bez ochrony policji przed sceną, na której debatują na miesiąc przed wyborami prezydenckimi, a wszystko przebiega idealnie, bez najmniejszego fizycznego lub słownego starcia czy najmniejszej prowokacji? Nie do pomyślenia, nieprawdaż?
Rafał Trzaskowski odmówił udziału w debacie, która odbyła się o godz. 18, woląc skupić się na debacie o godz. 20. Nie było to najlepszym pomysłem. Obrazy samotnego kandydata KO, otoczonego pustymi miejscami dla konkurentów, którzy występowali kilkaset metrów dalej, potwierdziły wyobrażenie o oderwanym od rzeczywistości i dumnym polityku. Jego jedynym towarzyszem był otwarcie prorosyjski kandydat, który również odmówił wystąpienia na prawicowym kanale. Co więcej, TV Republika celowo przeciągała swoje wydarzenie, aby kandydaci nie mieli szans na przybycie punktualnie o 20 do lokalu wynajętego przez sztab KO i telewizję publiczną. Tak więc przez 30 długich minut dziennikarze TVP udawali, że wszystko jest w porządku, nie wspominając nawet o tym, że w tym samym czasie odbywa się inna prezydencka debata telewizyjna. Po zakończeniu pierwszego spotkania piątka uczestników udała się do studia stacji głównego nurtu, nie bez przepychanek z ochroniarzami. Druga debata rozpoczęła się więc z 45-minutowym opóźnieniem. Początkowo mieli w niej uczestniczyć tylko Rafał Trzaskowski i Karol Nawrocki, ale ostatecznie wzięło w niej udział 8 uczestników w dusznej atmosferze.
Trzy dni później TV Republika zorganizowała kolejną debatę, tym razem w swojej warszawskiej siedzibie. Wzięło w niej udział 10 kandydatów, ale bez Rafała Trzaskowskiego i Magdaleny Biejat, przedstawicielki rządowej lewicy. Podczas gdy we Francji kandydaci na prezydenta chętnie stawiają się na debaty, w Polsce niektórzy są wybredni i odmawiają udziału w programach opozycji. Nie obyło się bez kontrowersji, ponieważ jeden z uczestników ustawił tekturową podobiznę Rafała Trzaskowskiego, aby symulować jego obecność.
Choć debaty z reguły nie służą do przekonywania wyborców o słuszności danego punktu programu, to mogą dać wyobrażenie o przygotowaniu kandydatów i ich zdolności do zaskakiwania, nieszablonowego postępowania. Trzeba przyznać, że pod tym względem nie zawiedli. Przegrani są dość łatwi do zidentyfikowania: to ci, którzy byli nieobecni na co najmniej jednej debacie, zwłaszcza tej w poniedziałkowy wieczór, jedynej, która została zorganizowana w rozsądnych warunkach. Sztab Rafała Trzaskowskiego niewątpliwie popełnił błąd w organizowaniu wydarzenia w piątek 11 kwietnia we współpracy z telewizją publiczną, nawet jeśli kandydat starał się zaprezentować na scenie najlepiej, jak potrafił (okazało się jednak, że tuż przed debatą został przygotowany przez psychologa – w przeciwieństwie do pozostałych uczestników). Szymon Hołownia zabłysnął, stając na czele buntu przeciwko warunkom narzucanym przez TVP i pogardzie okazywanej kandydatom z mniejszym poparciem sondażowym. Wziął udział w debacie TV Republika 11 kwietnia, która odbyła się na koneckim Rynku, i zaryzykował, że zostanie wygwizdany przez prawicowych aktywistów. Jednak było to dla niego dobre posunięcie, bo na kilka dni udało mu się sprawić, że ludzie zapomnieli, że w centrolewicowym rządzie był sprzymierzony z Rafałem Trzaskowskim.
Wielu komentatorów było zaskoczonych postawą Karola Nawrockiego. Nie będąc zawodowym politykiem, w debacie czuł się niekomfortowo. Wszyscy są jednak zgodni, że wypadł pozytywnie. Dopiero się okaże, czy będzie w stanie wyprzedzić swoich rywali na prawicy i dogonić wielkiego progresywnego faworyta. Z kolei na prawicy Sławomir Mentzen z Konfederacji, nieobecny na dwóch pierwszych debatach, ale obecny na trzeciej, kontynuował próby wyprzedzenia kandydata PiS-u, powtarzając za każdym razem, gdy zabierał głos (stało się to niemal komiczne), że tylko on jest w stanie pokonać Rafała Trzaskowskiego w drugiej turze (co niektóre sondaże zdają się potwierdzać). Wyróżniał się też atakami na Szymona Hołownię, np. pokazując zdjęcie premiera Donalda Tuska z Władimirem Putinem z czasów „resetu” z Rosją (Szymon Hołownia deklarował się jako wróg prezydenta Federacji Rosyjskiej, ale w rządzie jest sprzymierzony z Donaldem Tuskiem) czy zdjęcie uśmiechniętego marszałka sejmu w otoczeniu imigrantów z Afryki i Bliskiego Wschodu, którzy nielegalnie dostali się do Polski.
Krótka sekwencja z flagami była bez wątpienia jedną z najbardziej zapadających w pamięć. Na drugą debatę, prowadzoną przez mainstreamowe stacje, Karol Nawrocki przyniósł dwie flagi – polską i LGBT. Polską postawił na swoim pulpicie, a tęczową zaniósł na pulpit Rafała Trzaskowskiego, który szybko ją schował. Manewr ten, choć bardzo nieelegancki, miał sens: prezydent Warszawy jest przyzwyczajony do chodzenia na parady LGBT i regularnie proponuje wprowadzenie małżeństw jednopłciowych. Podsunięcie mu flagi było sposobem na zmuszenie go do potwierdzenia jego poglądów, podczas gdy stara się on wygładzić swój wizerunek w oczach opinii publicznej. Magdalena Biejat, kandydatka lewicy, skorzystała z okazji. Kiedy przyszła jej kolej na zabranie głosu, oświadczyła, że nie wstydzi się flagi LGBT i że chętnie ją przyjmie. Rafał Trzaskowski bez protestów wyjął flagę spod mównicy i powierzył ją swojej sojuszniczce z rządu. Ta dumnie postawiła ją na swoim pulpicie. Nie ulega wątpliwości, że tym epizodem zyskała w przeciwieństwie do kandydata KO.
Wśród interesujących osobowości jest Krzysztof Stanowski, popularny dziennikarz, który ogłosił się kandydatem na prezydenta nie po to, by wygrać, jak to humorystycznie określa, ale by wskazać absurdy systemu politycznego i korupcję elit. Taka kandydatura byłaby praktycznie niemożliwa we Francji, biorąc pod uwagę 500 podpisów wymaganych od wybranych przedstawicieli (samorządowców, posłów itd.). W Polsce „wystarczy” 100 000 podpisów zwykłych obywateli, co prawdę mówiąc, daje większe pole manewru, zwłaszcza że proces pozyskiwania tych podpisów nie jest przejrzysty. Potwierdza to obecność niektórych kandydatów, którzy są nieznani ogółowi społeczeństwa i których predyspozycje do bycia prezydentem z pewnością nie są oczywiste.
Ta kilkudniowa sekwencja niezaprzeczalnie odcisnęła swoje piętno na polskim krajobrazie politycznym. O ile w treści debat nie było nic nadzwyczajnego, o tyle o kontrowersjach związanych z ich organizacją i przebiegiem bez wątpienia można by uczyć się na zajęciach z politologii. Czy debaty te wpłyną na wynik wyborów prezydenckich? Być może marginalnie; prawdopodobnie nie były decydujące. Pokazały jednak rozdźwięk między postępową, paternalistyczną, pogardliwą, zideologizowaną i spsychologizowaną Polską centrów miast a bardziej ludową, zakorzenioną, konserwatywną Polską prowincji. Prezydent Rzeczypospolitej nigdy nie może zapominać, że reprezentuje wszystkich obywateli swojego kraju, a nie tylko pewną arogancką i zakompleksioną elitę.
Nathaniel Garstecka
