Reflexions na Niedzielę. Emmanuel Macron atakuje sieci społecznościowe
Swoimi refleksjami z Czytelnikami Gazety na Niedzielę dzieli się mieszkający wśród nas dziennikarz Nathaniel Garstecka. Refleksje o Polsce i Polakach, zdziwienia i fascynacje. Tekst publikujemy w językach francuskim i polskim.
Réflexions d’un dimanche
Emmanuel Macron s’en prend aux réseaux sociaux
«Protéger le débat démocratique» et «fixer une majorité numérique», tel est le nouveau cheval de bataille du président Macron. Puisqu’il a été mis en difficulté par son propre camp lors du débat sur une éventuelle suspension de la réforme des retraites et que sa tentative de «marquer l’histoire» au Proche-Orient a échoué face au réalisme de Donald Trump, il s’empare désormais d’un étendard classique du progressisme: la lutte contre la liberté d’expression sur les réseaux sociaux.
«Ingérences russes», «algorithmes», «déstructuration du débat public», tous les arguments sont bons pour convaincre les citoyens qu’ils doivent céder à l’Etat le contrôle de leur parole et de leurs pensées. Bien évidemment, ces arguments ne sont pas dénués de tout fondement. Nous sommes en effet la cible de campagnes de désinformations dont les réseaux sociaux sont l’un des principaux vecteurs. Le débat public et démocratique traditionnel est bousculé par la révolution numérique. L’intelligence artificielle nous pose de nouveaux défis, et il serait absurde de le nier.
Tout cela mérite d’être débattu, analysé, commenté. Il ne s’agit nullement de remettre en question ce processus naturel. Cependant, nous voyons bien où veulent nous emmener nos dirigeants: vers un contrôle accru de notre liberté d’expression. Sous un prétexte en apparence juste («protéger les moins de 15 ans»), l’Etat veut s’imposer encore plus dans notre vie privée. C’est la même méthode à chaque fois: des criminels blanchissent de l’argent? Il faut limiter l’usage des espèces. Le transport pollue? Il faut gêner de plus en plus les citoyens qui utilisent leur voiture. Les rues ne sont pas sûres? Il faut installer partout des caméras à reconnaissance faciale. Les régimes totalitaires du XXème siècle en ont rêvé, les régimes démocratiques du XXIème le réalisent.
Emmanuel Macron a ainsi déclaré, lors de la «Conférence internationale pour l’intégrité de l’information et les médias indépendants»: «Ouvrez aujourd’hui X (ex Twitter) avec un contenu libre, si vous ne tombez pas immédiatement sur des contenus d’extrême droite c’est que vous êtes mal organisé. Ces plateformes ont décidé de rompre la neutralité car le possesseur de celle-ci a décidé de s’engager dans le combat démocratique et l’internationale réactionnaire». «On a fait n’importe quoi. C’est un processus de dégénérescence démocratique» poursuit le président, en souhaitant «porter un agenda plus fort sur la régulation».
Bien évidemment, il est commode pour nos dirigeants de ne cibler que les réseaux sociaux pour ce qui est du «combat démocratique». Ne leur vient-il pas à l’esprit que si les gens vont s’y informer, c’est que les grands médias traditionnels ont cessé de jouer leur rôle? Celui de fournir aux citoyens une information honnête, des opinions pluralistes et des contenus de qualité. Les médias publics sont soit orientés outre mesure à gauche (en France), soit servent d’outil de propagande au pouvoir en place (en Pologne). Les médias d’information privés servent aussi souvent des intérêts bien définis, en plus d’être généreusement subventionnés, ce qui remet en question leur probité. Combien de scandales politiques maquillés, combien d’affaires de collusion – comme récemment entre des journalistes de la télévision publique française et des cadres du parti socialiste, combien de mensonges, de manipulations, de «fake news»?
Comment s’étonner ensuite que des citoyens désabusés et dégoûtés s’orientent vers des plateformes numériques sur lesquelles bien entendu sont présentes d’autres types de propagandes (islamiste, russe…) et où prospèrent des théories du complot diverses et variées (dont certaines s’avèrent exactes, ce qui ajoute encore plus de confusion)? Les hommes politiques croient-ils qu’ils retrouveront la confiance des citoyens s’ils leur interdisent d’aller sur les réseaux sociaux? Ou bien en contrôlant de telle manière la sphère numérique que seules les informations autorisées pourront y être disponibles? Cela n’alimentera que la défiance envers la démocratie et la croyance que les gouvernements ont effectivement quelque chose à cacher.
Au lieu de laisser la sphère virtuelle vivre sa vie et se concentrer sur l’amélioration de la qualité des médias classiques, le pouvoir choisit la pire voie possible, celle du conflit ouvert, en usant d’une rhétorique digne des système totalitaires: Nous vous coupons vos libertés, mais c’est pour votre bien, pour votre sécurité, pour la démocratie. Cette infantilisation de la société civile témoigne de la conception marxiste qui est celle de nos élites: les citoyens sont des êtres irresponsables qui doivent être guidés vers l’horizon de l’émancipation par des institutions éclairées, les hommes politiques et les grands médias jouant le rôle de clergé de cette nouvelle religion humaniste et progressiste.
Boualem Sansal toujours détenu
Tout le monde semble avoir oublié le malheureux Boualem Sansal, toujours retenu dans les geôles de l’infâme régime algérien. L’écrivain, qui possède la nationalité française, est considéré comme un «agent de l’étranger» par Abdelmadjid Tebboune, à cause de son combat contre l’islamisation de la France notamment. Boualem Sansal, 76 ans et dont la santé se détériore rapidement, est enfermé en Algérie depuis près d’un an après avoir été condamné à 5 ans de prison. La timide mobilisation qui a alors eu lieu est rapidement retombée, faute du soutien des grands médias et du monde politique.
Nous pensions que les autorités françaises feraient preuve d’efficacité pour obtenir rapidement la libération du malheureux écrivain. On nous enjoignait de ne pas l’exiger à haute voix pour ne pas «brusquer les choses» et car «la diplomatie aime la discrétion». Nous avons joué le jeu. Pendant près d’un an, on a très peu entendu parler de la situation de Boualem Sansal. Pourtant, rien ne semble avoir changé. „Les derniers renseignements que nous avons pu avoir sont particulièrement préoccupants sur son état de santé. Il semblerait que les autorités algériennes aient refusé son hospitalisation”, a décrit son avocat sur la radio Europe 1, estimant que la situation était „de plus en plus critique, avec un régime algérien qui donne l’impression de ne rien vouloir céder”.
Qu’attend donc le gouvernement pour sévir? Alors que Bruno Retailleau, alors ministre de l’Intérieur, avait voulu riposter, il en a été empêché par Emmanuel Macron, dont les accointances avec le régime d’Alger interrogent. Qu’essaie d’obtenir le président en ménageant ainsi Abdelmadjid Tebboune? Pendant ce temps, le nombre de visas étudiants accordés à l’Algérie a augmenté en 2025, passant de 7 400 à 8 350. Drôle de façon de faire pression. «C’est extrêmement révélateur de la diplomatie de la carpette, parfois de la soumission que porte le quai d’Orsay depuis maintenant plusieurs mois», a commenté Jules Torres, journaliste politique au Journal du Dimanche.
Enfin, comment ne pas pointer du doigt le silence assourdissant de la gauche sur ce dossier? Un écrivain français détenu par un régime autoritaire: les médias publics devraient en parler quotidiennement! Cependant, comme Boualem Sansal dénonce l’islamisme, il ne peut bénéficier du soutien de l’establishment médiatique et culturel parisien…
Tout cela devrait nous inciter à prendre des mesures fortes vis-à-vis de l’Algérie. Dénoncer les accords de 1968 devait être une priorité, tout comme réduire drastiquement les canaux d’immigration en provenance de ce pays, quels qu’ils soient (regroupement familial, étudiants…). Il en va de la vie de deux de nos compatriotes, puisque le journaliste Christophe Gleizes est lui aussi détenu par Alger pour «apologie du terrorisme».
Qui est de droite?
Lors d’un récent entretien, un journaliste m’a demandé si le PiS polonais était de droite. J’ai répondu que oui, ce qui a suscité des réactions hostiles de la part de certains commentateurs. J’aimerais donc leur demander ce que, selon eux, est la droite, en plus d’être techniquement le côté opposé à la gauche au Parlement. Etant donné le profil de l’émission à laquelle je participais, je peux supposer que la plupart des commentateurs étaient proches de la Konfederacja. Une coalition regroupant un parti nationaliste et un parti libertarien.
On peut bien évidemment placer la Konfederacja à droite de l’échiquier politique (certains parleront même d’extrême droite). Pour autant, il me semble que le PiS peut aussi être qualifié de parti de droite. Son profil politique est plutôt conservateur en matière de mœurs et modérément étatiste en matière économique. C’est-à-dire une sorte de conservatisme social que l’on pourrait comparer au gaullisme.
La droite n’a pas toujours été libérale. Bien au contraire, ce n’est qu’à partir des années 1970 et 1980 qu’un fort courant libéral émerge à droite, comme acte de résistance contre le communisme, autour de Ronald Reagan et de Margaret Thatcher. Avant cela, la droite était plutôt identifiée à l’ordre, au dirigisme, au protectionnisme. Avec bien entendu des nuances. Le PiS s’inscrit dans cette continuité-là. Il est donc de droite, même si c’est une autre droite que celle représentée par la Konfederacja. Affirmer, en conséquence, que le PiS ou le Rassemblement National français ne sont pas «la vraie droite» est évidemment exagéré.
Réflexions na niedzielę
Emmanuel Macron atakuje sieci społecznościowe
„Ochrona demokratycznej debaty” i „ustanowienie cyfrowej pełnoletności” to nowe hasła prezydenta Macrona. Po tym, jak jego własna partia postawiła go w defensywie podczas debaty na temat możliwego zawieszenia reformy emerytalnej i jak poniósł porażkę w obliczu amerykańskiego pragmatyzmu, gdy jego próba „tworzenia historii” na Bliskim Wschodzie zakończyła się fiaskiem, Macron chwyta się teraz klasycznego sztandaru progresywizmu: walki z wolnością słowa w mediach społecznościowych.
„Rosyjska ingerencja”, „algorytmy”, „zakłócanie debaty publicznej” – wszystkie te argumenty są cyniczną grą, mającą na celu przekonanie obywateli, że muszą oddać państwu kontrolę nad swoimi słowami i myślami. Oczywiście, argumenty te nie są całkowicie bezpodstawne. Jesteśmy rzeczywiście celem kampanii dezinformacyjnych, w których media społecznościowe są jednym z głównych wektorów. Tradycyjna debata publiczna i demokratyczna jest zakłócana przez rewolucję cyfrową. Sztuczna inteligencja stawia przed nami nowe wyzwania i zaprzeczanie temu byłoby absurdem.
Wszystko to zasługuje na debatę, analizę i dyskusję. Nie chodzi tu bynajmniej o kwestionowanie tego naturalnego procesu. Jednak wyraźnie widzimy, dokąd chcą nas doprowadzić nasi przywódcy: ku większej kontroli nad naszą wolnością słowa. Pod pozornie słusznym pretekstem („ochrona osób poniżej 15. roku życia”) państwo chce jeszcze bardziej ingerować w nasze życie prywatne. Za każdym razem stosuje się tę samą metodę. Przestępcy piorą pieniądze? Należy ograniczyć używanie gotówki. Transport zanieczyszcza środowisko? Obywatele korzystający z samochodów muszą być narażeni na coraz większe niedogodności. Ulice są niebezpieczne? Kamery ze sztuczną inteligencją do rozpoznawania twarzy muszą być zainstalowane wszędzie. Totalitarne reżimy XX wieku o tym marzyły; demokratyczne reżimy XXI wieku urzeczywistniają to.
Emmanuel Macron oświadczył na Międzynarodowej Konferencji Integralności Informacji i Niezależnych Mediów: „Otwórzcie dziś X (dawniej Twitter) z darmowymi treściami, a jeśli nie natraficie od razu na treści skrajnie prawicowe, to oznacza, że jesteście słabo zorganizowani. Takie platformy postanowiły złamać neutralność, ponieważ ich właściciel postanowił zaangażować się w walkę o demokrację i reakcyjny ruch międzynarodowy”. „Narobiliśmy bałaganu. To proces degeneracji demokracji” – kontynuował prezydent, wyrażając chęć „przeforsowania silniejszego programu regulacji”.
Naszym przywódcom oczywiście wygodnie jest koncentrować się wyłącznie na mediach społecznościowych, jeśli chodzi o „walkę o demokrację”. Czy nie przychodzi im do głowy, że jeśli ludzie zwracają się do mediów społecznościowych po informacje, to dlatego, że media głównego nurtu przestały spełniać swoją rolę? Rolę dostarczania obywatelom rzetelnych informacji, pluralistycznych opinii i wysokiej jakości treści. Media publiczne są albo nadmiernie lewicowe (we Francji), albo służą jako narzędzia propagandowe władzy (w Polsce). Prywatne serwisy informacyjne często służą również dobrze zdefiniowanym interesom, a do tego są hojnie dotowane (we Francji), co podważa ich uczciwość. Ile skandali politycznych zostało zatuszowanych, ile przypadków zmowy – jak ta niedawna między dziennikarzami francuskiej telewizji publicznej a urzędnikami Partii Socjalistycznej – ile kłamstw, manipulacji i fake newsów?
Jak więc możemy się dziwić, że rozczarowani i zniesmaczeni obywatele zwracają się ku platformom cyfrowym, gdzie oczywiście obecne są inne rodzaje propagandy (islamistycznej, rosyjskiej itd.) i gdzie rozkwitają rozmaite teorie spiskowe (niektóre z nich okazują się prawdziwe, potęgując jeszcze większe zamieszanie)? Czy politycy wierzą, że odzyskają zaufanie obywateli, zabraniając im korzystania z mediów społecznościowych? A może kontrolując sferę cyfrową w taki sposób, aby dostępne były tylko autoryzowane informacje? To tylko podsyci nieufność do demokracji i przekonanie, że rządy rzeczywiście mają coś do ukrycia.
Zamiast pozwolić sferze wirtualnej rozwijać się organicznie i skupić się na poprawie jakości tradycyjnych mediów, rząd wybrał najgorszą z możliwych dróg: otwarty konflikt, posługując się retoryką godną reżimów totalitarnych: ograniczamy wasze wolności, ale to dla waszego dobra, dla waszego bezpieczeństwa, dla demokracji. Ta infantylizacja społeczeństwa obywatelskiego odzwierciedla marksistowską koncepcję naszych elit: obywatele to istoty nieodpowiedzialne, które muszą być prowadzone ku horyzontowi emancypacji przez oświecone instytucje, a politycy i media głównego nurtu odgrywają rolę duchowieństwa w tej nowej, humanistycznej i postępowej religii.
Boualem Sansal wciąż w areszcie
Wszyscy zdają się zapominać o nieszczęsnym Boualemie Sansalu, wciąż przetrzymywanym w więzieniach niesławnego algierskiego reżimu. Pisarz, posiadający obywatelstwo francuskie, jest uważany przez prezydenta Tabbuna za „zagranicznego agenta”, zwłaszcza ze względu na walkę z islamizacją Francji. 76-letni Boualem Sansal, którego stan zdrowia gwałtownie się pogarsza, od prawie roku przebywa w więzieniu w Algierii, skazany na pięć lat pozbawienia wolności. Początkowa mobilizacja szybko zanikła z powodu braku wsparcia ze strony mediów głównego nurtu i establishmentu politycznego.
Myśleliśmy, że francuskie władze podejmą szybkie działania w celu uwolnienia pisarza. Apelowano do nas, abyśmy nie domagali się tego publicznie, aby nie „ponaglać biegu sprawy”, dlatego że „dyplomacja lubi dyskrecję”. Zastosowaliśmy się zatem do tego. Przez prawie rok niewiele mówiono o sytuacji Boualema Sansala. Jednak nic ostatecznie się nie zmieniło. „Najnowsze informacje, które otrzymaliśmy, są szczególnie niepokojące w odniesieniu do jego stanu zdrowia. Wygląda na to, że władze algierskie odmówiły jego hospitalizacji” – powiedział jego prawnik w wywiadzie dla radia Europe 1, dodając, że sytuacja jest „coraz bardziej krytyczna, a reżim algierski sprawia wrażenie, jakby nie chciał ustąpić”.
Na co więc czeka francuski rząd? Podczas gdy Bruno Retailleau, ówczesny minister spraw wewnętrznych, chciał podjąć kroki, uniemożliwił mu to Emmanuel Macron, którego bliskie powiązania z reżimem w Algierze budzą wątpliwości. Co prezydent chce osiągnąć, okazując Tabbunowi takie pobłażanie? Tymczasem liczba wiz studenckich wydanych Algierii wzrosła w 2025 roku z 7400 do 8350. Dziwny sposób wywierania presji. „To niezwykle wymowne z punktu widzenia dyplomacji uległości, jaką MSZ prezentuje od kilku miesięcy” – skomentował dziennikarz Jules Torres w „Journal du Dimanche”.
Na koniec – jak nie zwrócić uwagi na ogłuszające milczenie lewicy w tej sprawie? Francuski pisarz uwięziony przez autorytarny reżim – media publiczne powinny o tym donosić codziennie! Skoro jednak Boualem Sansal potępia islamizm, nie może liczyć na poparcie paryskich mediów i świata kultury… Wszystko to powinno nas skłonić do podjęcia zdecydowanych działań przeciwko Algierii. Potępienie porozumień z 1968 roku powinno być priorytetem, podobnie jak drastyczne ograniczenie kanałów imigracyjnych z tego kraju, niezależnie od ich charakteru (łączenie rodzin, studenci itp.). Zagrożone jest życie dwojga naszych rodaków – zatrzymany został przez Algier również dziennikarz Christophe Gleizes, za „pochwałę terroryzmu”.
Kto jest prawicowy?
W niedawnym wywiadzie dziennikarz zapytał mnie, czy Prawo i Sprawiedliwość jest prawicowe. Odpowiedziałem twierdząco, co wywołało wrogie reakcje niektórych komentatorów. Chciałbym więc zapytać ich, czym ich zdaniem jest prawica, poza tym że technicznie rzecz biorąc, jest to strona w parlamencie, na której zasiadają posłowie nielewicowi. Biorąc pod uwagę profil programu, w którym brałem udział, mogę założyć, że większość komentatorów była blisko związana z Konfederacją, koalicją partii narodowych i libertariańskich.
Konfederację można oczywiście umiejscowić po prawej stronie sceny politycznej (niektórzy nazwaliby ją nawet skrajną prawicą). Wydaje mi się jednak, że PiS można również określić jako partię prawicową. Jego profil polityczny jest raczej konserwatywny w kwestiach społecznych i umiarkowanie etatystyczny w kwestiach gospodarczych. Innymi słowami, jest to rodzaj konserwatyzmu socjalnego, który można porównać do gaullizmu.
Prawica nie zawsze była liberalna. Wręcz przeciwnie, dopiero w latach 70. i 80. XX wieku wyłonił się na prawicy silny nurt liberalny, będący aktem oporu przeciwko komunizmowi, skupiony wokół Ronalda Reagana i Margaret Thatcher. Wcześniej prawica była ściślej kojarzona z porządkiem, interwencjonizmem i protekcjonizmem. Oczywiście z pewnymi niuansami. Prawo i Sprawiedliwość wpisuje się w tę ciągłość. Jest zatem prawicowe, choć reprezentuje inny rodzaj prawicy niż Konfederacja. W związku z tym twierdzenie, że PiS lub francuskie Zjednoczenie Narodowe nie są „prawdziwą prawicą”, jest oczywistą przesadą.
Nathaniel Garstecka
