Reflexions na Niedzielę. Jak długo utrzyma się François Bayrou?
Swoimi refleksjami z Czytelnikami Gazety na Niedzielę dzieli się mieszkający wśród nas dziennikarz Nathaniel Garstecka. Refleksje o Polsce i Polakach, zdziwienia i fascynacje. Tekst publikujemy w językach francuskim i polskim.
Réflexions d’un dimanche
Combien de temps va durer François Bayrou?
Le sol serait-il en train de se dérober sous les pieds de François Bayrou? L’échec, prévisible, de son «conclave sur les retraites» n’augure rien de bon quant à l’avenir politique du premier ministre. Les socialistes ont d’ailleurs menacé de prendre part au prochain vote de censure, renouant ainsi avec la position traditionnelle du Nouveau Front Populaire.
Comme dans le cas de la chute du gouvernement Barnier, la censure de celui de François Bayrou dépend essentiellement du bon vouloir du Rassemblement National. Marine le Pen prendra-t-elle cependant ce risque? Jordan Bardella a déclaré attendre les travaux sur le budget 2026. Tout décision précipitée d’ici là risque de susciter uniquement du désordre. Un désordre dont on se passerait volontiers, tant la situation de la France est précaire.
Censurer pour quoi faire? Aucune autre coalition gouvernementale n’est possible étant donné l’état d’esprit des forces politiques en présence. Qui pour être premier ministre? François Bayrou incarne à tel point les rouages et les magouilles de la république qu’on peine à lui envisager un successeur crédible. Si le gouvernement est censuré d’ici l’automne, le suivant battra sans aucun doute le record de brièveté de celui de Michel Barnier.
La question des retraites est centrale dans cette équation et témoigne ainsi de la catastrophe sociale et sociétale dans laquelle nous nous trouvons. Les retraités sont, depuis une quinzaine d’années, la principale force électorale du pays. Il est donc tout à fait logique politiquement que les différents partis cherchent à s’attirer leurs voix. Quitte à hypothéquer l’avenir des plus jeunes. Les retraites sont un gouffre financier, du fait du système par répartition inadapté à la réalité démographique de la France. Bien évidemment, aucun dirigeant n’aura le courage de s’atteler à une véritable réforme, de peur de se faire balayer à l’échéance suivante.
Les «boomers», eux, sont satisfaits d’être au centre de toutes les préoccupations. De la gauche à la droite, tout le monde rivalise pour le titre de «grand défenseur des seniors». Il est surprenant qu’ils acceptent d’être infantilisés de cette manière. Après eux le déluge, pensent-ils certainement. Quant ils seront partis, nous constaterons l’étendue du changement de peuple qui nous a été imposé depuis 60 ans. Il sera alors trop tard pour régler pacifiquement le problème du conflit de civilisation qui ensanglante quotidiennement nos rues, nos villes et désormais nos villages.
Les retraites sont donc le point central autour duquel vont se concentrer les négociations sur le prochain budget. Les centristes seront, une fois de plus, obligés de tenter de bloquer la hausse des retraites, ce qui leur aliénera une partie de cet électorat, tandis que la gauche et la droite s’y opposeront. Il faudra au final passer par un 49.3. A ce moment, il y a de fortes chances que François Bayrou y laisse sa peau de premier ministre.
On assistera alors aux mêmes commentaires, aux mêmes discours, aux mêmes cérémonies de transition et sans doute aux nominations des mêmes ministres. Quel avenir politique pour Bruno Retailleau s’il perd son poste à la place Beauvau un an avant la présidentielle? Quel avenir politique pour Marine le Pen si elle fait voter la censure? Sur un coup de tête, Emmanuel Macron pourrait très bien tenter encore un coup de poker. Dans ce cas, le présidente de facto du RN ne pourrait pas être réélue députée, du fait de sa peine d’inéligibilité. Ca serait donc une manœuvre risquée pour elle.
Le président de la République, lui, essaie de se satisfaire de son rôle purement international. Il participe aux sommets, aux réunions, aux forums divers et variés, se mettant ainsi en valeur comme dirigeant de la 7ème puissance mondiale. C’est cependant tout ce qui lui reste. Ses propres députés ne lui font plus confiance, après la dissolution de 2024. Sa côté de popularité est désormais au plus bas, avec seulement 21% d’opinions favorables (baromètre politique Ipsos de juin), tandis que François Bayrou est devenu le premier ministre le plus impopulaire de la Vème République.
Que donnerait une nouvelle dissolution? Selon les derniers sondages, la droite (RN et UDR) obtiendrait entre 32 et 36% en fonction des scénarios (33% en 2024), la gauche entre 21% et 29% selon sa stratégie (bloc NFP ou candidatures séparées) contre 29% en 2024, le bloc centriste Ensemble entre 15% et 18% (22% en 2024) et le centre-droit (LR) entre 10% et 11% (9% en 2024). Au second tour, le front républicain s’éroderait encore plus, mais fonctionnerait toujours. Au bout du compte, le RN progresserait, principalement au détriment des centristes d’Emmanuel Macron, mais ne remporterait sans doute pas la majorité absolue. L’Assemblée Nationale continuerait ainsi à être paralysée.
François Bayrou essaie de gagner du temps en ouvrant des négociations sur l’instauration du vote à la proportionnelle, ce à quoi s’oppose une partie de la coalition gouvernementale. La gauche et la droite, elles, sont favorables à une réforme du mode de scrutin. Encore faudrait-il s’accorder sur la forme que prendrait la proportionnelle: intégrale ou partielle, nationale ou départementale, avec ou sans seuil, avec ou sans prime au gagnant? Impossible de contenter tout le monde.
Le vote à la proportionnelle aux élections législatives est censé donner une meilleure représentation politique de la nation, au détriment de l’efficacité gouvernementale voulue par la réforme du quinquennat de Jacques Chirac. Or, Emmanuel Macron a porté deux coups sévères au sens du quinquennat: il a perdu sa majorité absolue en 2022, puis sa majorité relative après avoir dissous l’Assemblée Nationale en 2024, chamboulant par la même occasion le calendrier électoral. Résultat des courses? La chambre actuelle donne déjà l’impression d’avoir été élue à la proportionnelle…
Sauf coup de tonnerre, François Bayrou devrait durer au moins jusqu’à l’automne. Il n’est ni dans l’intérêt d’Emmanuel Macron, ni dans celui de Marine le Pen de le faire tomber plus tôt. Quelle que soit la décision, la situation de la France ne s’améliorera pas. Il faudra attendre 2027 et un nouvel élan, qui devra impérativement passer par une victoire nette et incontestable de l’un des camps. Il reste à savoir quel sera ce camp.
Vers l’union des droites?
Voilà un projet qui apparait régulièrement dans le débat politique français, en particulier à droite de l’échiquier. «Si la gauche peut le faire, pourquoi pas nous?», se lamentent les militants. De Bruno Retailleau à Reconquête, en passant par le RN et l’UDR d’Éric Ciotti… l’idée a de quoi séduire.
L’union des droites est plébiscitée par les sympathisants, mais pas par les états-majors. Le RN ne se considère pas «de droite», les Républicains sont toujours englués dans un «front républicain» ridicule et anachronique, Marion Maréchal ne suscite plus la confiance, Éric Zemmour est accusé de ne pas avoir suffisamment de flair politique. C’est pourtant ce dernier qui a initié le mouvement que nous observons depuis 2022: une accélération de la dédiabolisation du parti de Marine le Pen, les scores records du RN aux différentes législatives, la manœuvre d’Éric Ciotti… rien de tout cela n’aurait été possible sans la candidature d’Éric Zemmour à la présidentielle de 2022. Lui qu’on accuse de constituer un obstacle à l’union alors qu’il a, sans hésiter, appelé à voter Marine le Pen au second tour sans rien demander en échange. Manque de flaire politique? Probablement.
Il est fort peu probable de voir toutes ces personnalités monter ensemble sur scène tout sourire et en se tenant la main. Les préjugés, les intérêts personnels et les égos sont trop prononcés. Cependant, en interne, des volontés de coopérations locales existent. Certaines prennent forme. Petit à petit, à force de négociations et de relations de terrain. Il n’est pas impossible que les élections municipales et les élections consulaires de 2026 nous réservent de petites surprises.
Où est la Pologne?
Il n’y a eu ni déstabilisation, ni chaos, ni «Troisième Guerre mondiale». L’Iran est ressorti de sa confrontation avec Israël affaibli, mais pas abattu. Ses proxys vont aussi mettre des années à se reconstituer. Benyamin Netanyahou n’est cependant pas parvenu à éradiquer le programme nucléaire iranien. Ce dernier se poursuivra. Cela annonce donc un futur conflit du même type à l’avenir. Donald Trump a semblé communiquer et agir de manière erratique. Ses soutiens y voient un génie tactique digne du prix Nobel de la paix, ses adversaires le qualifient de fou imprévisible et dangereux.
La France, tenue par sa rue arabe, a été incapable de prendre ouvertement partie en faveur du camp occidental. De cette manière, Emmanuel Macron a enterré les minces progrès diplomatiques réalisés depuis février, quand il s’était agi de tenter de prendre la tête de la «coalition des volontaires pour l’Ukraine» et d’évincer ainsi l’Allemagne du leadership européen. Berlin est donc de retour, grâce à sa position favorable à l’action du président américain contre l’Iran. Friedrich Merz a compris que pour assurer sa position, il devait jouer dans la même équipe que Donald Trump. L’«autonomie stratégique» autour de Paris est morte avant d’être née.
Et la Pologne, qui devait être le principale allié des Etats-Unis en Europe? Elle n’a pas bougé. Un modeste et terne communiqué du président Andrzej Duda, bien isolé au milieu d’une classe politique gênée, refusant de tenir le moindre propos qui ne soit pas une critique à l’égard d’Israël. Seul l’eurodéputé Dominik Tarczynski a osé sortir du lot. Son engagement en faveur de l’alliance polono-américaine est louable, bien qu’exubérant. Le politicien conservateur pose cependant une véritable question: comment espérer jouer un rôle diplomatique accru si l’on ne prend pas part aux affaires du monde?
Réflexions na niedzielę
Jak długo utrzyma się François Bayrou?
Czy François Bayrou traci grunt pod nogami? Przewidywana porażka jego „konklawe w sprawie emerytur” nie wróży nic dobrego dla politycznej przyszłości premiera. Socjaliści zagrozili zresztą, że wezmą udział w najbliższym głosowaniu nad wotum nieufności, powracając tym samym do tradycyjnej pozycji Nowego Frontu Ludowego.
Podobnie jak w przypadku upadku rządu Michela Barniera, wotum nieufności wobec rządu François Bayrou zależy zasadniczo od dobrej woli Rassemblement National. Czy Marine Le Pen podejmie jednak takie ryzyko? Jordan Bardella oświadczył, że czeka na prace nad budżetem na 2026 r. Każda pochopna decyzja podjęta do tego czasu może wywołać jedynie niepokój. Niepokój, którego chcielibyśmy uniknąć, biorąc pod uwagę kruchą sytuację Francji.
Po co przeprowadzać głosowanie nad wotum nieufności? Biorąc pod uwagę nastroje panujące wśród obecnych sił politycznych, żadna inna koalicja rządowa nie jest możliwa. Kto mógłby zostać premierem? François Bayrou tak bardzo uosabia mechanizmy i intrygi Republiki, że trudno wyobrazić sobie jego wiarygodnego następcę. Jeśli rząd zostanie poddany głosowaniu do jesieni, następny bez wątpienia pobije rekord krótkotrwałości rządu Michela Barniera.
W tej sytuacji kwestia emerytur ma kluczowe znaczenie i świadczy o socjalnej i społecznej katastrofie Francji. Od ok. piętnastu lat emeryci stanowią główną siłę wyborczą w kraju. Jest więc całkowicie logiczne z politycznego punktu widzenia, że różne partie starają się pozyskać ich głosy. Nawet kosztem przyszłości młodszych. Emerytury są finansową przepaścią ze względu na system repartycyjny, który nie jest dostosowany do rzeczywistości demograficznej Francji. Oczywiście żaden przywódca nie będzie miał odwagi wprowadzić prawdziwej reformy, obawiając się, że zostanie zmieciony z powierzchni w następnych wyborach.
Pokolenie „boomerów” jest zadowolone, że znajduje się w centrum uwagi. Od lewicy po prawicę wszyscy rywalizują o tytuł „wielkiego obrońcy seniorów”. Zaskakujące jest, że ci godzą się na takie infantylizowanie. Pewnie myślą, że po nich potop. Kiedy odejdą, zobaczymy, jak wielka zmiana etnokulturowa została nam narzucona w ciągu ostatnich 60 lat. Wtedy będzie już za późno, aby pokojowo rozwiązać problem konfliktu cywilizacyjnego, który codziennie powoduje rozlew krwi na naszych ulicach, w naszych miastach, a teraz także w naszych wsiach.
Emerytury są zatem głównym punktem, wokół którego będą się koncentrować negocjacje dotyczące następnego budżetu. Centryści po raz kolejny będą zmuszeni próbować zablokować podwyżkę emerytur, co zrazi do nich część tego elektoratu, podczas gdy lewica i prawica będą się temu sprzeciwiać. Ostatecznie konieczne będzie zastosowanie artykułu 49.3 konstytucji, umożliwiającego przeforsowanie parlamentu. W tym momencie istnieje duże prawdopodobieństwo, że François Bayrou straci stanowisko premiera.
Będziemy wtedy świadkami tych samych komentarzy, tych samych przemówień, tych samych ceremonii i prawdopodobnie tych samych nominacji ministrów. Jaka przyszłość polityczna czeka Brunona Retailleau, jeśli straci stanowisko w MSW na rok przed wyborami prezydenckimi? Jaka przyszłość polityczna czeka Marine Le Pen? Pod wpływem impulsu Emmanuel Macron mógłby ponownie rzucić kośćmi. W takim przypadku przewodnicząca de facto RN nie mogłaby zostać ponownie wybrana na posłankę z powodu kary niewybieralności wyborczej, która ciąży na niej. Sprowokowanie prezydenta Macrona byłoby więc dla niej ryzykownym posunięciem.
Prezydent Republiki stara się zadowolić się swoją rolą czysto międzynarodową. Uczestniczy w szczytach, spotkaniach, różnorodnych forach, chwaląc się jako przywódca siódmej potęgi światowej. To jednak wszystko, co mu pozostało. Po rozwiązaniu Zgromadzenia w 2024 r. jego posłowie nie darzą go już zaufaniem. Jego popularność jest obecnie na najniższym poziomie (zaledwie 21 proc., sondaż Ipsos z czerwca), podczas gdy François Bayrou stał się najbardziej niepopularnym premierem V Republiki.
Jakie byłyby skutki ponownego rozwiązania parlamentu? Według najnowszych sondaży prawica (RN i UDR Érica Ciottiego) uzyskałaby od 32 do 36 proc. głosów w zależności od scenariusza (33 proc. w 2024 r.), lewica od 21 proc. do 29 proc. w zależności od strategii (blok NFP lub oddzielne kandydatury) w porównaniu z 29 proc. w 2024 r., centrowy blok prezydencki od 15 proc. do 18 proc. (22 proc. w 2024 r.), a centroprawica (LR) od 10 proc. do 11 proc. (9 proc. w 2024 r.). W drugiej turze front republikański uległby dalszej erozji, ale nadal by funkcjonował. Ostatecznie RN zyskałoby poparcie głównie kosztem centrystów Emmanuela Macrona, ale prawdopodobnie nie uzyskałoby bezwzględnej większości. Zgromadzenie Narodowe pozostałoby zatem sparaliżowane.
François Bayrou próbuje zyskać na czasie, rozpoczynając negocjacje w sprawie wprowadzenia głosowania proporcjonalnego, czemu sprzeciwia się duża część koalicji rządowej. Lewica i prawica opowiadają się z kolei za reformą systemu wyborczego. Trzeba jednak uzgodnić, jaką formę przybierze system proporcjonalny: ma być całkowity czy częściowy, krajowy czy okręgowy, z progiem czy bez, z premią dla zwycięzcy czy bez? Nie da się zadowolić wszystkich.
Głosowanie proporcjonalne w wyborach parlamentarnych ma zapewnić lepszą reprezentację polityczną narodu kosztem skuteczności rządzenia, do której dążyła reforma pięcioletniej kadencji prezydenckiej Jacques’a Chiraca. Emmanuel Macron zadał jednak dwa poważne ciosy pięcioletniej kadencji: stracił większość bezwzględną w 2022 r., a następnie nawet większość względną po rozwiązaniu Zgromadzenia Narodowego w 2024 r., zaburzając tym samym kalendarz wyborczy. Jaki jest wynik? Obecna izba sprawia już wrażenie, jakby została wybrana w wyborach proporcjonalnych…
O ile nie nastąpi coś nieoczekiwanego, François Bayrou powinien utrzymać się przynajmniej do jesieni. Nie leży to w interesie ani Emmanuela Macron, ani Marine Le Pen, aby doprowadzić do jego upadku wcześniej. Niezależnie od decyzji sytuacja Francji się nie poprawi. Trzeba będzie poczekać do 2027 roku i nowego impulsu, który musi przynieść wyraźne i niepodważalne zwycięstwo jednej ze stron. Pozostaje pytanie, która to będzie strona.
W kierunku zjednoczenia prawicy?
Jest to projekt, który regularnie pojawia się we francuskiej debacie politycznej. „Jeśli lewica może to zrobić, dlaczego my nie?”, lamentują działacze. Od Brunona Retailleau do Reconquête, przez RN i UDR Érica Ciottiego, pomysł ten jest kuszący.
Unia prawicy cieszy się poparciem sympatyków, ale nie sztabów. RN nie uważa się za partię prawicową, Republikanie nadal tkwią w absurdalnym i anachronicznym „froncie republikańskim”, Marion Maréchal nie budzi już zaufania, a Éric Zemmour jest oskarżany o brak wystarczającego wyczucia politycznego. To jednak właśnie ten ostatni zapoczątkował ruch, który obserwujemy od 2022 roku: przyspieszenie procesu dediabolizacji partii Marine Le Pen, rekordowe wyniki RN w różnych wyborach parlamentarnych, manewr Érica Ciottiego… Nic z tego nie byłoby możliwe bez kandydowania Érica Zemmoura w wyborach prezydenckich w 2022 roku. Zemmour, który jest oskarżany o utrudnianie zjednoczenia, ale to on bez wahania wezwał do głosowania na Marine Le Pen w drugiej turze wyborów prezydenckich, nie żądając niczego w zamian. Brak wyczucia politycznego? Prawdopodobnie.
Jest jednak bardzo mało szans na to, aby wszystkie te osobistości pojawiły się razem na scenie, uśmiechnięte i trzymając się za ręce. Uprzedzenia, osobiste interesy i ego są zbyt silne. Jednak wewnętrznie istnieją chęci lokalnej współpracy. Niektóre z nich nabierają kształtu. Stopniowo, dzięki negocjacjom i relacjom w terenie. Nie jest wykluczone, że wybory do rad gmin i wybory konsularne w 2026 roku przyniosą nam małe niespodzianki.
Gdzie jest Polska?
Nie doszło do destabilizacji, chaosu ani żadnej „trzeciej wojny światowej”. Iran wyszedł ze starcia z Izraelem bardzo osłabiony, ale nie pokonany. Jego satelity również będą potrzebować lat, aby się odbudować. Binjamin Netanjahu nie zdołał jednak zlikwidować irańskiego programu jądrowego. Program ten będzie kontynuowany. Zapowiada to więc podobny konflikt w przyszłości. Jak się wydaje, Donald Trump komunikuje się i działa w sposób dość niewyraźny. Jego zwolennicy widzą w nim geniusza taktycznego godnego Pokojowej Nagrody Nobla, przeciwnicy nazywają go nieprzewidywalnym i niebezpiecznym szaleńcem.
Francja, pod wpływem arabskiej ulicy, nie była w stanie otwarcie opowiedzieć się po stronie Zachodu. W ten sposób Emmanuel Macron zniweczył niewielkie postępy dyplomatyczne osiągnięte od lutego, kiedy to próbował stanąć na czele „koalicji chętnych dla Ukrainy” i w ten sposób wyprzeć Niemcy z pozycji europejskiego lidera. Berlin powrócił więc do gry dzięki swojemu poparciu dla działań amerykańskiego prezydenta wobec Iranu. Friedrich Merz zrozumiał, że aby zapewnić sobie pozycję, musi grać w tej samej drużynie co Donald Trump. „Strategiczna autonomia” Paryża umarła, zanim się narodziła.
A Polska, która miała być głównym sojusznikiem Stanów Zjednoczonych w Europie? Nie wykonała żadnego ruchu. Skromny i nijaki komunikat prezydenta Andrzeja Dudy, odizolowany pośród skrępowanej klasy politycznej, odmawiającej wygłoszenia jakiejkolwiek wypowiedzi, która nie byłaby krytyką Izraela. Jedynie eurodeputowany Dominik Tarczyński odważył się wyróżnić. Jego zaangażowanie na rzecz sojuszu polsko-amerykańskiego jest godne pochwały, choć nieco żywiołowe. Konserwatywny polityk stawia jednak prawdziwe pytanie: jak można liczyć na większą rolę dyplomatyczną, jeśli nie bierze się udziału w sprawach światowych?
Nathaniel Garstecka
