Reflexions na Niedzielę. Porażka wyborcza ich zabolała
Swoimi refleksjami z Czytelnikami Gazety na Niedzielę dzieli się mieszkający wśród nas dziennikarz Nathaniel Garstecka. Refleksje o Polsce i Polakach, zdziwienia i fascynacje. Tekst publikujemy w językach francuskim i polskim.
Réflexions d’un dimanche
La défaite leur a fait mal
Ils ne s’y attendaient pas. Ils se voyaient déjà fiers, triomphateurs, au sommet de la montagne du pouvoir. Ils s’y sont vus trop vite. La politique peut être imprévisible, si l’on ne sait pas correctement estimer l’état d’esprit d’un électorat, d’un peuple. L’état-major de la PO l’a appris à ses dépens. Incapable d’accepter la défaite, lui et ses quelques alliés au centre et à gauche remettent désormais en question le verdict des urnes, quitte à contribuer ainsi à alimenter les tensions et les frustrations.
Karol Nawrocki a sans doute bien fait de gagner avec plus que quelques dizaines de milliers de voix d’avance. Le score de 51% contre 49% avec un écart de presque 400 000 voix ne devrait pas laisser beaucoup de place au doute. C’était sans compter sur l’acharnement du camp gouvernemental, extrêmement frustré de ne pas être parvenu à arracher le chaînon manquant du monopole du pouvoir, à savoir le palais présidentiel.
Pourtant, les planètes semblaient alignées en faveur de Donald Tusk et de son équipe. En 2020, Rafal Trzaskowski, vice-président de la Plateforme Civique (PO, PPE) et maire de Varsovie, n’avait perdu que de peu face au sortant Andrzej Duda, après avoir remplacé en catastrophe la candidate initiale du camp centriste, Malgorzata Kidawa-Blonska, promise à une écrasante défaite. L’enthousiasme suscité par la campagne de 2020 devait être mis à nouveau à contribution pour achever le travail en 2025. Donald Tusk s’était au préalable adjugé la victoire aux législatives de 2023, aux élections locales de 2024 et même aux élections européennes. Rien n’était en mesure d’arrêter le rouleau compresseur progressiste, et l’échéance de 2025 ne devait être qu’une simple formalité.
Après tout, Rafal Trzaskowski avait 5 longues années pour se préparer, pour monter une machine de guerre électorale, pour s’entourer des meilleurs spécialistes, pour convaincre la province de voter pour lui. 5 années pour corriger les éventuelles erreurs commises lors de son duel contre Andrzej Duda, pour envisager tous les cas de figure, construire un argumentaire infaillible, préparer des dossiers en béton contre tous les candidats potentiels de Droit et Justice (PiS, CRE). 5 années, enfin, pour militer auprès des partenaires de la PO, la gauche (Lewica) et le centre-droit (Polska 2050, Renew, et PSL, PPE), pour qu’aucune voix ne lui manque au second tour.
Le 24 novembre 2024, Le PiS a annoncé son soutien à la candidature de Karol Nawrocki, docteur en histoire et directeur de l’Institut de la Mémoire Nationale (IPN). Peu connu du grand public, non lié politiquement au PiS, sa nomination a suscité des doutes jusque dans l’entourage de Jaroslaw Kaczynski, dirigeant du parti conservateur. Les médias centristes ont réagi avec un immense triomphalisme. Les sondages donnaient le vice-président de la PO largement vainqueur, tant au premier qu’au second tour. Certaines enquêtes lui indiquaient un score de plus de 40% au premier tour, de près de 60% au second.
Rafal Trzaskowski ne pouvait pas perdre. Lui, le Varsovien, l’Européen, le polyglotte, l’ancien étudiant d’Oxford et de Paris, le docteur en études politiques, proche des milieux intellectuels et artistiques de la capitale, l’humaniste et le progressiste, l’élite urbaine certaine de représenter le camp du Bien, de la Lumière et de la Raison. Surtout contre Karol Nawrocki, né en 1983 et issu des quartiers pauvres et ouvriers de Gdansk, ayant vécu, comme beaucoup de Polonais, les difficultés de la transition économique, s’étant réfugié dans le sport amateur et ayant fréquenté des milieux fort peu recommandables. Comment l’élite pouvait-elle perdre contre le petit peuple? C’est ce que se demandaient, en plaisantant, les journalistes et les politiciens centristes.
Pourtant, Karol Nawrocki est l’incarnation de la méritocratie républicaine. Celle qui devrait justement être célébrée par les classes supérieures. Celle qui permet l’ascenseur social, celle qui permet aux jeunes défavorisés de rêver d’un avenir meilleur, celle qui autorise aux parents d’espérer que leurs enfants fassent mieux qu’eux. Celle qui garantit la paix sociale.
Le fils de machiniste a travaillé dur pour payer ses études. Il a notamment été agent de sécurité dans un hôtel. Il est néanmoins parvenu à obtenir une maîtrise d’histoire puis un doctorat. Sa thèse à porté sur le mouvement de résistance au pouvoir communisme dans la région d’Elbląg. Puis il a gravi les échelons: employé dès 2009 à l’Institut de la Mémoire Nationale, il devient responsable du bureau de l’éducation de l’IPN à Gdansk en 2013, puis directeur du Musée de la Seconde Guerre mondiale à Gdansk et 2017 puis directeur de l’IPN en 2021. Il s’emploie dès lors à lutter contre la propagande russe et pour une meilleure reconnaissance des résistants anticommunistes. Après l’invasion de l’Ukraine par Moscou, il met en œuvre le démantèlement des monuments à la gloire de l’Armée rouge en Pologne, et incite les anciens pays du bloc à en faire de même. Pour cela, il est mis sur liste noire des ennemis du régime du Kremlin et poursuivi par la justice russe.
Les médias proches du gouvernement de Donald Tusk ont épluché son passé, dans le but de trouver des éléments compromettants pouvant torpiller sa candidature. L’opinion publique polonaise a été bombardée d’informations plus ou moins exactes sur les relations de Karol Nawrocki avec les milieux louches de Gdansk. Il a été accusé d’avoir manipulé un vieillard pour lui racheter son appartement social, d’avoir laissé entrer des prostituées dans l’hôtel où il était garde, d’avoir pris part à des rixes organisées entre hooligans… tout simplement de n’avoir pas eu une jeunesse favorisée de bourgeoisie des grandes villes.
Les élites polonaises complexées ne pouvaient laisser un tel personnage menacer leur champion, le gêner dans son destin de président, le salir, presque, de sa présence à ses côtés comme candidat à l’élection à la fonction suprême. Les militants du centre et de la gauche ont déployé des montagnes de haine, de mépris et de condescendance à l’égard de ce «populo», de ce «hooligan», de ce «proxénète de province». Le soutien de Donald Trump à Karol Nawrocki a mis le gouvernement de Donald Tusk dans une rage insensée. «L’internationales des populistes!», écrivaient les journalistes. Les attaques personnelles ont alors doublé d’intensité, frôlant parfois le ridicule.
Cependant, tout ce que les centristes sont parvenus à provoquer, c’est le réveil de la Pologne endormie. Celle qui ne s’intéresse pas à la politique, celle qui ne vote pas, celle qui n’a pas d’avis, celle des petites campagnes, du fin fond du pays. Cette Pologne qui s’est sentie insultée par le mépris affiché des élites, par la langue de bois de Rafal Trzaskowski et par son inconstance idéologique. La maire de Varsovie, habitué aux parades homosexuelles, soutenant les clandestins et menant une guerre ouverte à la voiture individuelle avait essayé d’enfiler le costume de l’homme fort et soucieux de son peuple. Un costume trop grand pour lui.
Durant les 5 ans qui ont séparé les deux élections présidentielles, Rafal Trzaskowski n’a en réalité pas fait grand-chose pour se préparer. Il ne s’est pas entouré d’experts, mais de militants. Il n’a pas parcouru le pays, mais s’est enfermé à Varsovie. Il n’a pas cherché à changer son image de progressiste urbain, et n’a au contraire fait que la cultiver. Il a envoyé des signaux contradictoires à ses alliés du gauche et du centre. Ses discours sonnaient faux, ses paroles n’étaient pas destinées au pays entier mais juste à certaines classes sociales favorisées. Il disposait cependant d’un atout: le rejet du PiS par un nombre important de Polonais, symbole de la haine politique entre les conservateurs et les centristes depuis 20 ans et instrumentalisée par Donald Tusk et son équipe à des fins électorales. Le camp d’en face a aussi participé à cette bataille, voulant transformer le scrutin présidentiel en referendum contre le gouvernement de centre-gauche.
Deux visions du pays, donc, se sont affrontées le 1er juin 2025 au cours du second tour. D’un côté, une Pologne des centres-villes, progressiste, mondialiste, favorable au fédéralisme bruxellois, hautaine et honteuse de son identité profonde. De l’autre, une Pologne des villages et des campagnes, enracinée, conservatrice, modeste, soucieuse de sécurité et de souveraineté, favorable au maintien de liens privilégiés avec les Etats-Unis. A l’issue de ce combat acharné et longtemps indécis, c’est la seconde vision qui l’a emporté, d’une courte tête.
Une tête cependant trop courte? Le choc et l’incompréhension au QG de campagne de Rafal Trzaskowski se sont muées en déni et en colère. L’impossible s’était réalisé. L’en haut avait perdu contre l’en bas. C’est tout un imaginaire progressiste qui s’était effondré, car selon les élites la courbe de l’histoire est linéaire et tend invariablement vers le progrès. Or le progrès venait d’être vaincu par «la réaction». «Comment un hooligan proxénète a pu battre le représentant de l’humanisme?». Inacceptable.
Les politiciens centristes et gauchistes se sont donc jetés à la recherche d’erreurs de décompte et autres prétendues «manipulations électorales» qui auraient été commises par l’opposition. Comme au Bélarus ou en Russie, selon les tyrans de ces pays? Quelques voix dans tel bureau, quelques dizaines dans un autre. En tout, quelques milliers. Rien d’exceptionnel quand on a vingt millions de bulletins à compter au niveau national. Mais suffisant pour, selon les fanatiques progressistes, remettre en question la légitimité du scrutin, malgré les 360 000 voix d’avance de Karol Nawrocki. Certains militants appellent à recompter tous les bulletins, voir à invalider l’élection, sur le modèle roumain. Faire revoter jusqu’à ce que l’on gagne. D’autres refusent de reconnaître le nouveau président et exigent qu’il ne soit pas autorisé à prendre ses fonctions. En d’autres termes, provoquer un coup d’Etat centriste, auquel Bruxelles ne trouverait sans doute rien à redire. Cocasse, quand on sait que les observateurs de l’OSCE ont pointé un manque de transparence du côté du gouvernement de Donald Tusk.
Ou bien s’agit-il uniquement de ne pas laisser le climat politique s’apaiser, de maintenir atmosphère conflictuelle jusqu’aux élections législatives de 2027? Continuer à déverser la haine, alors que les centristes veulent faire interdire les «discours de haine sur Internet»? Pas de liberté pour les ennemis de la liberté! Karol Nawrocki a vu sa femme et ses enfants traînés dans la boue de la pire des manière. Est-ce cela, le camp du progrès humaniste et social? La Pologne ouverte, tolérante et souriante, métissée et européenne? A bien y regarder, Karol Nawrocki semble être plus humaniste que les fanatiques d’en face.
Réflexions na niedzielę
Porażka wyborcza ich zabolała
Nie spodziewali się tego. Widzieli siebie już dumnych, triumfujących, na szczycie władzy. Widzieli siebie tam zbyt szybko. Polityka może być nieprzewidywalna, jeśli nie potrafi się właściwie ocenić nastrojów elektoratu, narodu. Sztab PO przekonał się o tym na własnej skórze. Nie mogąc pogodzić się z porażką, wraz z kilkoma sojusznikami z centrum i lewicy kwestionuje teraz wynik wyborów, nawet jeśli oznacza to tylko podsycanie napięć i frustracji.
Bez wątpienia dobrze się stało, że Karol Nawrocki wygrał z przewagą większą niż kilkadziesiąt tysięcy głosów. Wynik 51 do 49 proc., z różnicą prawie 400 000 głosów, nie powinien pozostawiać wiele miejsca na wątpliwości. Nie uwzględniono jednak zaciekłości obozu rządowego, niezwykle sfrustrowanego tym, że nie udało mu się zdobyć brakującego ogniwa monopolu władzy, jakim jest pałac prezydencki.
Wszystko wydawało się sprzyjać Donaldowi Tuskowi i jego ekipie. W 2020 r. Rafał Trzaskowski, wiceprzewodniczący Platformy Obywatelskiej i prezydent Warszawy, przegrał tylko nieznacznie z urzędującym prezydentem Andrzejem Dudą, po tym, jak w ostatniej chwili zastąpił pierwotną kandydatkę centrystów, Małgorzatę Kidawę-Błońską, skazaną na miażdżącą porażkę. Entuzjazm wywołany kampanią w 2020 r. miał zostać ponownie wykorzystany do zakończenia pracy w 2025 r. Donald Tusk zapewnił sobie wcześniej zwycięstwo w wyborach parlamentarnych w 2023 r., wyborach samorządowych w 2024 r., a nawet w wyborach europejskich. Nic nie było w stanie powstrzymać postępowej machiny, a termin 2025 r. miał być tylko formalnością.
W końcu Rafał Trzaskowski miał pięć długich lat, aby się przygotować, zbudować machinę wyborczą, otoczyć się najlepszymi specjalistami i przekonać prowincję, aby na niego zagłosowała. Pięć lat na poprawienie ewentualnych błędów popełnionych podczas pojedynku z Andrzejem Dudą, na rozważenie wszystkich scenariuszy, zbudowanie niezawodnej argumentacji, przygotowanie solidnych „teczek” przeciwko wszystkim potencjalnym kandydatom Prawa i Sprawiedliwości. Wreszcie pięć lat na prowadzenie kampanii wśród partnerów PO, lewicy i centroprawicy (Polska 2050 i PSL), aby w drugiej turze nie zabrakło mu żadnego głosu.
24 listopada 2024 r. PiS ogłosiło poparcie dla kandydatury Karola Nawrockiego, doktora historii i dyrektora Instytutu Pamięci Narodowej. Był mało znany opinii publicznej, niepowiązany politycznie z PiS. Jego nominacja wzbudziła wątpliwości nawet w otoczeniu Jarosława Kaczyńskiego, lidera konserwatywnej partii. Media centrystyczne zareagowały ogromnym triumfalizmem. Sondaże wskazywały na zdecydowaną przewagę wiceprzewodniczącego PO zarówno w pierwszej, jak i drugiej turze. Niektóre badania wskazywały na wynik ponad 40 proc. w pierwszej turze i prawie 60 proc. w drugiej.
Rafał Trzaskowski nie mógł przegrać. On, warszawiak, Europejczyk, poliglota, były student Oksfordu i Paryża, doktor nauk politycznych, bliski środowiskom intelektualnym i artystycznym stolicy, humanista i postępowiec, przedstawiciel miejskiej elity, przekonany, że reprezentuje obóz dobra, światła i rozumu. Zwłaszcza przeciwko Karolowi Nawrockiemu, pochodzącemu z biednych, robotniczych dzielnic Gdańska, który podobnie jak wielu Polaków, doświadczył trudności związanych z transformacją gospodarczą, znalazł ukojenie w sporcie amatorskim i miał styczność z trudnymi środowiskami. Jak elita mogłaby przegrać z prostym ludem? Tak żartowali sobie dziennikarze i centryści.
Jednak Karol Nawrocki jest ucieleśnieniem republikańskiej merytokracji. Tej, którą powinny celebrować właśnie wyższe klasy społeczne. Tej, która umożliwia awans społeczny, pozwala młodym ludziom z mniej uprzywilejowanych środowisk marzyć o lepszej przyszłości, daje rodzicom nadzieję, że ich dzieci osiągną więcej niż oni sami. Tej, która gwarantuje spokój społeczny.
Syn tokarza ciężko pracował, aby opłacić studia. Pracował między innymi jako ochroniarz w hotelu. Mimo to udało mu się uzyskać tytuł magistra historii, a następnie doktora. Jego praca doktorska dotyczyła ruchu oporu wobec władz komunistycznych w rejonie Elbląga. Następnie piął się własnymi siłami po szczeblach kariery: od 2009 roku był zatrudniony w Instytucie Pamięci Narodowej, w 2013 roku został kierownikiem biura edukacyjnego IPN w Gdańsku, a następnie dyrektorem Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku w 2017 roku i dyrektorem IPN w 2021 roku. Od tego czasu zajmuje się walką z rosyjską propagandą i działaniem na rzecz lepszego upamiętnienia antykomunistycznych bojowników ruchu oporu. Po inwazji Moskwy na Ukrainę rozpoczął demontaż pomników ku czci Armii Czerwonej w Polsce i zachęcał dawne kraje bloku wschodniego do podjęcia podobnych działań. Z tego powodu znalazł się na czarnej liście wrogów reżimu Kremla i jest ścigany przez rosyjski wymiar sprawiedliwości.
Media zbliżone do rządu Donalda Tuska prześledziły jego przeszłość w celu znalezienia kompromitujących informacji, które mogłyby zniweczyć jego kandydaturę. Polska opinia publiczna została zasypana mniej lub bardziej prawdziwymi informacjami na temat powiązań Karola Nawrockiego z podejrzanymi środowiskami w Gdańsku. Został oskarżony o manipulowanie starszym mężczyzną, aby odkupić jego mieszkanie socjalne, wpuszczanie prostytutek do hotelu, w którym pracował jako ochroniarz, udział w zorganizowanych bójkach między chuliganami – po prostu o to, że nie miał uprzywilejowanej młodości wielkomiejskiej burżuazji.
Polskie elity z kompleksami nie mogły pozwolić, aby taka postać zagrażała ich faworytowi, przeszkadzała mu w realizacji jego prezydenckich ambicji, niemalże plamiła go swoją obecnością u jego boku jako kandydat w wyborach na najwyższe stanowisko państwa. Aktywiści centrowi i lewicowi okazali ogromną nienawiść, pogardę i protekcjonalność wobec tego „populisty”, „chuligana”, „prowincjonalnego alfonsa”. Poparcie Donalda Trumpa dla Karola Nawrockiego wprawiło rząd Donalda Tuska w szaleńczą wściekłość. „Międzynarodówka populistów!” – pisali dziennikarze. Ataki osobiste stały się jeszcze bardziej intensywne, czasami graniczące z absurdem.
Jednak wszystko, co udało się osiągnąć centrystom, to przebudzenie uśpionej Polski. Tej, która nie interesuje się polityką, nie głosuje, nie ma zdania, tej z małych wsi, z głębi kraju. Ta Polska poczuła się urażona pogardą elit, retoryką Rafała Trzaskowskiego i jego ideologiczną niekonsekwencją. Prezydent Warszawy, przyzwyczajony do parad homoseksualnych, wspierający nielegalnych imigrantów i prowadzący wojnę z samochodami osobowymi, próbował wcielić się w rolę silnego człowieka, troszczącego się o swój naród. Rola ta okazała się dla niego zbyt trudna.
W ciągu pięciu lat, które dzieliły dwie elekcje prezydenckie, Rafał Trzaskowski nie zrobił zbyt wiele, aby się do nich przygotować. Otoczył się nie ekspertami, ale aktywistami. Nie podróżował po kraju, ale zamknął się w Warszawie. Nie próbował zmienić swojego wizerunku postępowego miejskiego polityka, lecz wręcz przeciwnie, tylko go pielęgnował. Wysyłał sprzeczne sygnały swoim sojusznikom z lewicy i centrum. Jego przemówienia brzmiały fałszywie, a jego słowa nie były skierowane do całego kraju, ale tylko do niektórych uprzywilejowanych grup społecznych. Miał jednak atut: odrzucenie PiS przez znaczną część Polaków, symbol politycznej nienawiści między konserwatystami a centrystami od 20 lat, wykorzystywany przez Donalda Tuska i jego ekipę do celów wyborczych. Druga strona również wzięła udział w tej walce, chcąc przekształcić wybory prezydenckie w referendum przeciwko centrolewicowemu rządowi.
W drugiej turze wyborów 1 czerwca 2025 r. zmierzyły się więc dwie wizje kraju. Z jednej strony Polska ośrodków miejskich, postępowa, globalistyczna, popierająca federalizm brukselski, wyniosła i wstydząca się swojej polskiej tożsamości. Z drugiej strony Polska miasteczek i obszarów wiejskich, zakorzeniona w przeszłości, konserwatywna, skromna, dbająca o bezpieczeństwo i suwerenność, popierająca utrzymanie uprzywilejowanych stosunków ze Stanami Zjednoczonymi. Po zaciętej i długo nierozstrzygniętej walce zwyciężyła druga wizja, z niewielką przewagą.
Jednak zbyt niewielką? Szok i niezrozumienie w sztabie wyborczym Rafała Trzaskowskiego przerodziły się w zaprzeczenie i gniew. Niemożliwe stało się możliwe. Górna warstwa przegrała z dolną. Upadła cała progresywna wyobraźnia, ponieważ według elit krzywa historii niezmiennie zmierza ku postępowi. Tymczasem postęp został pokonany przez „reakcję”. „Jak to możliwe, że alfons i chuligan pokonał przedstawiciela humanizmu i oświecenia?”. To nie do przyjęcia.
Politycy centryści i lewicowcy rzucili się więc w poszukiwaniu błędów w liczeniu głosów i innych rzekomych „manipulacji wyborczych”, które miałyby być popełnione przez opozycję. Tak jak na Białorusi czy w Rosji przez tyranów tych krajów? Kilka głosów w jednej komisji, kilkadziesiąt w innej. W sumie kilka tysięcy. Nic nadzwyczajnego, gdy na poziomie krajowym liczy się dwadzieścia milionów kart do głosowania. Ale wystarczyło, aby według fanatycznych postępowców podważyć legalność wyborów pomimo 360 000 głosów przewagi Karola Nawrockiego. Niektórzy działacze wzywają do ponownego przeliczenia wszystkich kart do głosowania, a nawet unieważnienia wyborów na wzór rumuński. Przeprowadzać ponowne wybory, aż się wygra. Inni odmawiają uznania nowego prezydenta i domagają się, aby nie pozwolono mu objąć urzędu. Innymi słowy, sprowokować centrystyczny zamach stanu, któremu Bruksela prawdopodobnie nie miałaby nic do zarzucenia. Zabawne, biorąc pod uwagę, że obserwatorzy OBWE wskazali na brak przejrzystości po stronie rządu Donalda Tuska.
A może chodzi tylko o to, aby nie pozwolić na uspokojenie klimatu politycznego, utrzymać atmosferę konfliktu aż do wyborów parlamentarnych w 2027 roku? Nadal szerzyć nienawiść, podczas gdy centryści chcą zakazać „mowy nienawiści” w internecie? Nie ma wolności dla wrogów wolności! Karol Nawrocki widział, jak jego żona i dzieci były w najgorszy sposób obrzucane błotem. Czy to jest obóz humanistycznego i społecznego postępu? Otwarta, tolerancyjna i uśmiechnięta Polska, wielokulturowa i europejska? Jeśli się dobrze przyjrzeć, Karol Nawrocki wydaje się większym humanistą niż fanatycy po drugiej stronie.
Nathaniel Garstecka
