Reflexions na Niedzielę. Rozpoczęło się odliczanie
Swoimi refleksjami z Czytelnikami Gazety na Niedzielę dzieli się mieszkający wśród nas dziennikarz Nathaniel Garstecka. Refleksje o Polsce i Polakach, zdziwienia i fascynacje. Tekst publikujemy w językach francuskim i (poniżej) polskim.
Réflexions d’un dimanche
Le compte à rebours est lancé
Les élections américaines, qui ont vu la victoire des Républicains, ont déjà eu de nombreuses conséquences, tant aux Etats-Unis qu’ailleurs dans le monde, en particulier en Europe. On peut dire qu’elles ont sonné le départ de la précampagne présidentielle en Pologne.
Ce pays n’est pas n’importe lequel au sein de l’Union Européenne. 6ème pays en terme de PIB global, 5ème par la population, 6ème par la superficie, 2ème par le taux de chômage, plus forte part du PIB allouée aux dépenses militaires, l’une des plus fortes croissances économiques, principal pays d’Europe centrale et orientale à avoir rejoint l’UE au cours du XXIème siècle. La Pologne va assurer la présidence tournante du Conseil de l’Union européenne au premier semestre 2025, c’est-à-dire quand Donald Trump débutera son mandat. L’élection présidentielle polonaise, elle, est prévue a priori au 18 mai 2025.
La Pologne n’est pas non plus n’importe quel pays dans le dispositif de l’OTAN. C’est le meilleur élève pour ce qui est des dépenses militaires de l’alliance (4% du PIB), le pays est en passe de devenir la première armée de l’Union européenne, il est frontalier tant de la Russie, de l’Ukraine que de l’Allemagne, et il vient d’inaugurer une nouvelle base américaine de défense anti missiles sur son sol. En outre, la Pologne est le pays qui s’est le plus engagé dans l’aide à l’Ukraine et aux Ukrainiens, avec 5% de son PIB dédié au soutien militaire, financier et humanitaire.
Il est n’est donc pas exagéré d’affirmer que Varsovie joue un rôle déterminant au sein du monde occidental. Que ses élites actuellement au pouvoir n’en aient pas ou peu conscience est une autre question, dont on pourrait volontiers débattre une autre fois. L’élection présidentielle qui y aura lieu en mai prochain devra être particulièrement scrutée. Quelques réflexions à ce sujet.
L’élection de Donald Trump n’est pas sans influence sur le déroulement de la campagne en Pologne. Dès le lendemain du 5 novembre, plusieurs candidats ou quasi-candidats se sont déclarés « Trump polonais », tandis que d’autres ont cité le nom du 47ème président des Etats-Unis comme modèle ou source d’inspiration. Parmi eux, le très progressiste maire de Varsovie Rafal Trzaskowki, finaliste malheureux de la précédente élection présidentielle de 2020. Le député européen conservateur Dominik Tarczynski s’est par exemple engagé de toutes ses forces dans la campagne américaine, en participant aux réunions publiques des Républicains et intervenant même dans les débats sur place !
En dehors du cas particulier de M. Tarczynski, connu depuis longtemps pour son soutien envers Donald Trump, force est de constater que la situation n’aurait pas été la même si c’est Kamala Harris qui l’avait emporté. Cette dernière n’a suscité que peu d’enthousiasme populaire et son élection aurait uniquement signifié la continuation du mandat de Joe Biden, dont elle est la vice-présidente. La victoire des républicains marque une rupture politique, qui a déjà commencé étant donné les nominations déjà annoncées par le nouvel élu, comme celle d’Elon Musk par exemple, et il est tout à fait naturel que les politiciens polonais essaient de tirer bénéfice de ce nouvel élan, même s’ils sont en opposition sur le fond avec les Républicains américains (Rafal Trzaskowski sus-cité, par exemple).
En dehors de cet alignement sur les événements politiques aux Etats-Unis, la présidentielle polonaise aura une autre dimension de taille : établir pour les années à venir quel sera le camp dominant. C’est d’autant plus important qu’il n’y aura plus d’élections en Pologne d’ici les législatives de 2027. Soit deux ans durant lesquels ceux qui gagneront la présidentielle auront moralement le dessus.
Pour les conservateurs de Droit et Justice (PiS), il s’agira d’empêcher la coalition de centre-gauche actuellement au pouvoir d’obtenir les pleins pouvoirs. Tant qu’Andrzej Duda est président, il peut bloquer les réformes sociétales progressistes que tenterait d’imposer Donald Tusk. Si le candidat de la Coalition Civique (KO) gagne en mai 2025, il existe un risque que la Pologne cède à son tour sur les questions d’avortement, de mariage homosexuel ou de lutte contre « les discriminations ». De plus, le PiS espère rebondir après sa relative défaite aux dernières législatives et la perte de son statut de premier parti de Pologne. Nul doute que la victoire de Donald Trump constitue un coup de pouce non négligeable en faveur des conservateurs, ces derniers ayant entretenu de bonnes relations avec lui au cours de son premier mandat, de 2017 à 2020. Au moment où j’écris ces lignes, le candidat du PiS n’est pas encore connu. Wszystko co Najwazniejsze suit la campagne de près et met à jour régulièrement les prévisions en ce qui concerne les potentiels candidats.
Pour la KO, la situation est inverse. Elle est elle-même une coalition (au sein de laquelle domine largement la Plateforme Civique, PO) à la tête de la majorité de centre-gauche qui gouverne la Pologne depuis fin 2023. Elle est sur une phase ascendante depuis un an et compte bien remporter la présidentielle, dernier élément qui lui échappe encore afin de pouvoir diriger totalement le pays. Le triomphe des Républicains américains est plutôt gênant pour elle et l’état-major de la PO envisage de ne pas présenter de candidat ouvertement opposé à Donald Trump. Une élection primaire est même à l’ordre du jour, devant permettre aux militants de choisir entre le maire de Varsovie, Rafal Trzaskowski, et l’actuel ministre des Affaires étrangères Radoslaw Sikorski. Ce duel de précampagne risque cependant de laisser des traces : des remarques antisémites ont été proférées à l’égard de l’épouse de Radoslaw Sikorski, Anne Apllebaum, et il est probable que certaines de ces attaques viennent de l’intérieur même du parti.
En dehors de ces deux grands blocs, les plus petits partis vont essayer d’exister. La Troisième Voie (TD) centriste hésite sur la stratégie à adopter, sachant que son objectif est d’éviter de finir phagocytée par la KO. Ses leaders, Szymon Holownia et Wladyslaw Kosiniak-Kamysz essaient de préserver leur indépendance, sans pour autant se couper l’alliance gouvernementale qu’ils forment avec la KO et la Gauche (Lewica). Cette dernière est dans une situation encore moins confortable, car elle a perdu des voix aux élections européennes et locales ayant suivi les législatives, et est obligée d’obtenir des avancées progressistes de la part du gouvernement afin de satisfaire son électorat idéologisé. Enfin, la Konfederacja, coalition de partis contestataires et attrape-tout, avec néanmoins une identité national-libertaire, espère enfin jouer les faiseurs de rois en atteignant un score à deux chiffres.
A six mois de cette élection crucial au cœur de l’Europe, il est bien difficile de prévoir un vainqueur. Le candidat KO (quel qu’il soit) est donné en tête dans les sondages, mais la prudence reste de mise, étant donné le précédent de 2015 quand le candidat centriste Bronislaw Komorowski avait été vaincu par Andrzej Duda malgré des sondages extrêmement favorables.
Crise en Allemagne
La situation économique, géopolitique et sécuritaire allemande ne faisait que se détériorer depuis des années. La multiplication des attaques terroristes, l’éclatement de la dépendance au gaz russe et la crise économique et budgétaire qui s’en est suivie, l’effritement de la position de l’Allemagne au sein de l’Union européenne, la montée de l’AfD… tout cela a finalement eu raison de la coalition gouvernementale qui comprenait les Socialistes d’Olaf Scholz, les Verts et les Libéraux. Le chancelier sera sans doute amené à décréter des élections anticipées au début de l’année 2025, qui devraient voir la victoire de la CDU de Friedrich Merz. Le score de l’AfD sera à scruter de près, ainsi que les effets des récentes réformes électorales sur la législature qui sortira des urnes.
Réflexions na niedzielę
Rozpoczęło się odliczanie
Amerykańskie wybory, w których zwyciężyli republikanie, miały już wiele konsekwencji, zarówno w Stanach Zjednoczonych, jak i na całym świecie, zwłaszcza w Europie. Można powiedzieć, że zasygnalizowały początek prekampanii prezydenckiej w Polsce.
Polska to nie byle jaki kraj w Unii Europejskiej. Jest szóstym krajem pod względem PKB, piątym pod względem liczby mieszkańców, szóstym pod względem powierzchni, drugim pod względem najniższej stopy bezrobocia, ma najwyższy odsetek PKB przeznaczony na wydatki wojskowe, ma jedną z najwyższych stóp wzrostu gospodarczego i jest głównym krajem Europy Środkowo-Wschodniej, który przystąpił do UE w XXI wieku. Polska będzie sprawować rotacyjne przewodnictwo w Radzie Unii Europejskiej w pierwszej połowie 2025 r., kiedy Donald Trump rozpocznie swoją kadencję. Wybory prezydenckie w Polsce odbędą się w maju 2025 roku.
Polska nie jest też zwykłym krajem w NATO. Ponosi największe wydatki na sprzęt wojskowy w Sojuszu (4 proc. PKB), jest na najlepszej drodze do stania się największą armią Unii Europejskiej, graniczy z Rosją, Ukrainą i Niemcami i właśnie zyskała nową amerykańską bazę obrony przeciwrakietowej na swojej ziemi. Co więcej, Polska jest krajem najbardziej zaangażowanym w pomoc Ukrainie i Ukraińcom, z 5 proc. PKB przeznaczonymi na wsparcie wojskowe, finansowe i humanitarne tego atakowanego przez Rosję kraju.
Nie jest więc przesadą stwierdzenie, że Warszawa odgrywa decydującą rolę w świecie zachodnim. To, czy elity sprawujące obecnie władzę zdają sobie z tego sprawę, czy też nie, to już inna kwestia, o której z przyjemnością napiszę innym razem. Wybory prezydenckie, które odbędą się w maju, powinny być szczególnie uważnie obserwowane. Oto kilka przemyśleń na ten temat.
Wybór Donalda Trumpa nie pozostaje bez wpływu na przebieg kampanii w Polsce. Od następnego dnia po 5 listopada kilku kandydatów lub quasi-kandydatów deklarowało się jako „polski Trump”, a inni przywoływali nazwisko 47. prezydenta Stanów Zjednoczonych jako wzór lub źródło inspiracji. Należą do nich bardzo progresywistyczny prezydent Warszawy Rafał Trzaskowski, który był już finalistą poprzednich wyborów prezydenckich w 2020 roku. Konserwatywny poseł Dominik Tarczyński na przykład całym sercem zaangażował się w amerykańską kampanię, uczestnicząc w publicznych spotkaniach republikanów, a nawet biorąc udział w debatach na miejscu!
Abstrahując od konkretnego przypadku europosła Tarczyńskiego, który od dawna znany jest ze swojego poparcia dla Donalda Trumpa, trzeba powiedzieć, że sytuacja nie byłaby taka sama, gdyby wygrała Kamala Harris. Ta ostatnia wzbudziła niewielki powszechny entuzjazm, a jej wybór oznaczałby jedynie kontynuację mandatu Joe Bidena, którego jest wiceprezydentem. Zwycięstwo republikanów oznacza polityczny przełom, który już się rozpoczął, biorąc pod uwagę nominacje ogłoszone przez nowo wybranego prezydenta, takie jak na przykład Elona Muska, i naturalne jest, że polscy politycy starają się wykorzystać ten nowy impet, nawet jeśli są merytorycznie przeciwni amerykańskim republikanom (na przykład wspomniany wyżej Rafał Trzaskowski).
Bez względu na tę zbieżność z wydarzeniami politycznymi w Stanach Zjednoczonych polskie wybory prezydenckie będą miały jeszcze jeden ważny wymiar: ustalą dominujący polityczny obóz na kolejne lata. Jest to tym ważniejsze, że od maja 2025 r. do wyborów parlamentarnych w 2027 r. w Polsce nie będzie już żadnych wyborów. To dwa lata, podczas których ci, którzy wygrają wybory prezydenckie, będą mieli moralną przewagę.
Dla konserwatystów z PiS będzie to kwestia uniemożliwienia rządzącej obecnie centrolewicowej koalicji uzyskania pełni władzy. Dopóki prezydentem jest Andrzej Duda, może on blokować postępowe reformy społeczne, które próbowałby narzucić Donald Tusk. Jeśli kandydat Koalicji Obywatelskiej wygra w maju 2025 r., istnieje ryzyko, że Polska ustąpi w sprawie aborcji, małżeństw homoseksualnych i walki z „dyskryminacjami” i „nienawiścią”. Co więcej, PiS ma nadzieję na odbicie się po względnej porażce w ostatnich wyborach parlamentarnych i utracie statusu najsilniejszej partii w Polsce. Nie ma wątpliwości, że zwycięstwo Donalda Trumpa będzie znaczącym impulsem dla konserwatystów, którzy cieszyli się dobrymi relacjami z nim podczas jego pierwszej kadencji w latach 2017–2020. Gdy piszę ten tekst, kandydat PiS nie jest jeszcze znany. Czasopismo „Wszystko co Najważniejsze” uważnie śledzi kampanię i regularnie aktualizuje prognozy dla potencjalnych kandydatów.
W przypadku KO sytuacja jest odwrotna. Sama jest koalicją (w ramach której w dużej mierze dominuje Platforma Obywatelska) na czele centrolewicowej większości, która rządzi Polską od końca 2023 roku. W ciągu ostatniego roku wzrosła i dąży do wygrania wyborów prezydenckich, ostatniego elementu, który wciąż jej umyka, aby przejąć pełną kontrolę nad krajem. Triumf amerykańskich republikanów jest dla niej dość niewygodny, a jej sztab rozważa niewystawianie kandydata otwarcie sprzeciwiającego się Donaldowi Trumpowi. W planach są nawet prawybory, w których członkowie Koalicji mieliby wybierać między prezydentem Warszawy Rafałem Trzaskowskim a obecnym ministrem spraw zagranicznych Radosławem Sikorskim. Jednak ten przedkampanijny pojedynek prawdopodobnie pozostawi swój niesmaczny ślad: pojawiły się na przykład antysemickie uwagi na temat żony Radosława Sikorskiego, Anne Applebaum, i jest prawdopodobne, że niektóre z tych ataków pochodzą z wewnątrz samej partii.
Poza tymi dwoma dużymi blokami mniejsze partie będą próbowały istnieć. Centrowa Trzecia Droga waha się, jaką strategię przyjąć, wiedząc, że jej celem jest uniknięcie wchłonięcia przez KO. Jej liderzy, Szymon Hołownia i Władysław Kosiniak-Kamysz, starają się zachować niezależność, nie odcinając się od sojuszu rządowego, który tworzą z KO i Lewicą. Ta ostatnia jest w jeszcze mniej komfortowej sytuacji, bo po wyborach parlamentarnych straciła głosy w wyborach europejskich i samorządowych, a chcąc zadowolić swój zideologizowany elektorat, jest zmuszona uzyskać od rządu postępowe rozwiązania. Wreszcie Konfederacja, koalicja partii protestacyjnych, posiadająca jednak tożsamość narodowo-libertariańską, ma nadzieję w końcu odegrać ważną rolę, osiągając przynajmniej dwucyfrowy wynik w pierwszej turze.
Na sześć miesięcy przed tymi kluczowymi wyborami w sercu Europy bardzo trudno jest przewidzieć zwycięzcę. Kandydat KO (kimkolwiek by był) prowadzi w sondażach, ale nadal należy zachować ostrożność, biorąc pod uwagę precedens ustanowiony w 2015 roku.
Kryzys w Niemczech
Sytuacja gospodarcza, geopolityczna i bezpieczeństwa Niemiec pogarszała się od lat. Rosnąca liczba ataków terrorystycznych, konsekwencje uzależnienia od rosyjskiego gazu i wynikający z tego kryzys gospodarczy i budżetowy, erozja pozycji Niemiec w Unii Europejskiej, wzrost notowań AfD… Wszystkie te czynniki w końcu dały się we znaki koalicyjnemu rządowi składającemu się z socjalistów Olafa Scholza, Zielonych i liberałów. Kanclerz bez wątpienia zostanie zmuszony do rozpisania przedterminowych wyborów na początku 2025 r., które powinny zakończyć się zwycięstwem CDU Friedricha Merza. Wynik AfD będzie uważnie obserwowany, podobnie jak wpływ ostatnich reform wyborczych na legislaturę, która wyłoni się po wyborach.
Nathaniel Garstecka
