Reflexions na Niedzielę. Zostały tylko dwa miesiące
Swoimi refleksjami z Czytelnikami Gazety na Niedzielę dzieli się mieszkający wśród nas dziennikarz Nathaniel Garstecka. Refleksje o Polsce i Polakach, zdziwienia i fascynacje. Tekst publikujemy w językach francuskim i polskim.
Réflexions d’un dimanche
Plus que deux mois
« L’élection présidentielle, c’est la rencontre d’un homme et d’un pays, d’un homme et d’un peuple », a un jour lancé François Bayrou. Les Polonais devraient s’intéresser à cette phrase, car dans désormais deux mois ils seront appelés aux urnes pour désigner le successeur d’Andrzej Duda.
Si l’on en croit les sondages, le centriste Rafal Trzaskowski est toujours grand favori. A deux mois de l’élection présidentielle, les enquêtes d’opinion lui donnent entre 32% et 38% des voix au premier tour, ainsi qu’entre 54% et 57% au second tour. Représentant la Coalition Civique (KO), il présente des positions plutôt progressistes sur les enjeux de société. Grand ami de la cause homosexualiste et de celle de la libéralisation de l’avortement, il a déclaré la guerre à la voiture individuelle dans la ville dont il est le maire, Varsovie, la capitale de la Pologne. Il n’est pas un proche d’Anne Hidalgo pour rien…
Au cours de cette campagne présidentielle, il a cherché à recentrer légèrement son positionnement, afin d’essayer de le faire coïncider avec l’ensemble du pays. En effet, on ne gagne pas une telle élection en dirigeant ses propos uniquement vers un électorat urbain et bobo. On l’a donc vu prendre des airs martiaux, parler de sécurité et de souveraineté, et ne pas céder aux insultes à l’égard de Donald Trump. Difficile pourtant de déceler de l’authenticité dans ses récentes déclarations. D’ailleurs, « chassez le naturel, il revient au galop »: Rafal Trzaskowski a avoué que l’une de ses premières mesures en tant que président serait de signer une loi libéralisant l’avortement.
Dans un pays encore majoritairement conservateur, une telle annonce devrait enterrer ses chances de devenir président. Pourtant, sa relative popularité est essentiellement due au rejet du camp conservateur. L’idéologie « anti-PiS », propagée par les politiciens de la KO et les grands médias publics et privés proches des progressistes, semble constituer un moteur électoral bien plus efficace qu’un programme politique élaboré. La victoire de Rafal Trzaskowski permettrait au camp centriste de boucler le dernier verrou de pouvoir qui lui manque: la signature présidentielle, nécessaire afin de faire passer les lois.
Le principal opposant à ce projet est le conservateur Karol Nawrocki. Historien de métier, président de l’Institut de la Mémoire Nationale spécialisé entre autres dans la documentation des crimes commis par les Allemands et les Soviétiques durant la Seconde Guerre mondiale puis la période de soumission à l’URSS, il n’a pas le profil du politicien expérimenté. Cela constitue en même temps une force et une faiblesse. Une force, car il donne un peu de fraîcheur et n’est pas mouillé dans les affaires des années durant lesquelles Droit et Justice (PiS) gouvernait la Pologne. Une faiblesse, car sa campagne a eu du mal à décoller, le candidat ayant été visiblement mal à l’aise en meeting.
Dans sa bouche, les déclarations sur la sécurité, le réarmement, la menace russe, l’alliance avec les Etats-Unis ou la lutte contre l’immigration sonnent clairement moins faux que chez Rafal Trzaskowski. Il a cependant du retard à rattraper: les sondages lui donnent actuellement entre 23% et 28% au premier tour, entre 43% et 46% au second tour. Les médias centristes épluchent l’intégralité de sa vie, tant privée que professionnelle et publique, à la recherche du moindre grain de poussière dont ils pourraient se servir pour le discréditer. C’est de bonne guerre, mais c’est réalisé avec une telle insistance qu’il n’y a quasiment plus de place pour le débat d’idées.
Pour le PiS, l’enjeu est quadruple: Stopper la spirale de défaites enclenché après les législatives perdues de 2023, conserver un contre-pouvoir et empêcher la KO de verrouiller totalement le système politique polonais, maintenir un lien privilégié avec les Etats-Unis, uniques véritables garants de la sécurité européenne, alors que les centristes misent en priorité sur Berlin et Bruxelles, et empêcher que des lois néfastes sociétalement soient promulguées.
Un dernier enjeu, de taille, est à prendre en compte: affirmer la prédominance du PiS à droite. En effet, Karol Nawrocki n’a pas seulement fort à faire sur sa gauche. Il voit aussi monter un nouveau défi, sur sa droite cette fois-ci.
Cette année, le troisième homme (pour le moment) est sans aucun doute Slawomir Mentzen, candidat de la Confédération (Konfederacja), alliance de partis nationaux-libertaires et « anticonformistes ». Longtemps plombée par les provocations et les excès de deux de ces principaux membres, Janusz Korwin-Mikke et Grzegorz Braun, la campagne de Slawomir Mentzen a connu une forte accélération à partir du moment où ces deux personnalités nocives ont été mises à l’écart puis expulsées du parti.
La Confédération cherche à s’adjuger l’électorat protestataire et hors-système, celui qui est déçu tant par les centristes de la KO que par les conservateurs du PiS. Les politiciens nationaux-libertaires tirent à boulets rouges tant sur le bilan de Donald Tusk (2007-2015 et depuis 2023) que sur celui de Jaroslaw Kaczynski (2005-2007 et 2015-2023). La Konfederacja s’est faite connaître par ses positions moins pro-américaines que celles des autres partis, moins pro-ukrainiennes, très anti-immigration et très anti-UE. Slawomir Mentzen prône une libéralisation et une déréglementation massive de l’économie, une diminution drastique des impôts, mais aussi des dépenses de l’Etat, et une réorientation de la diplomatie polonaise.
La fonction présidentielle ne permet sans doute pas de pouvoir faire appliquer ces idées, d’autant plus que la Konfederacja refuse jusqu’à présent d’envisager une coalition avec les conservateurs, mais l’objectif des nationaux-libertaires est avant tout de marquer des points à droite au détriment du PiS. A deux mois de l’échéance décisive, les sondages semblent prometteurs pour Slawomir Mentzen: entre 17% et 22% au premier tour, entre 43% et 46% contre Rafal Trzaskowski au second tour. A noter que certains sondages ont effectivement placé Slawomir Mentzen en finale, le faisant ainsi éliminer Karol Nawrocki.
Les autres candidats, dont ceux appartenant au camp de la coalition gouvernementale, semblent distancés et incapables de peser davantage. Les voix de leurs électeurs seront cependant cruciales pour déterminer le vainqueur au second tour.
Hormis les enjeux purement politiques portés par cette élections présidentielle de 2025, il convient d’avoir à l’esprit que le rôle du président polonais est avant tout de représenter le pays à l’international (donc de cultiver les alliances) et valider les lois votées par le parlement. Il est aussi le chef des armées et dispose d’un pouvoir d’initiative législative.
Le futur président aura donc comme principale tâche de maintenir de bonnes relations avec les Etats-Unis de Donald Trump. La Pologne est un pays clé dans le système défensif de l’OTAN en Europe et ne peut se permettre de se voir affaiblie par les tergiversations bruxelloises et les projets douteux d’ « autonomie stratégique » portés par ceux qui, pendant des années, n’ont pas hésité à miser sur Moscou. Ce qui ne droit pas l’empêcher de se rapprocher de la France, si la droite y remporte le prochain cycle électoral, notamment l’élection présidentielle de 2027.
Réflexions na niedzielę
Zostały tylko dwa miesiące
„Wybory prezydenckie to spotkanie jednego człowieka i kraju, jednego człowieka i narodu” – powiedział kiedyś François Bayrou, obecny premier Francji. Polacy powinni zainteresować się tym zdaniem, ponieważ za dwa miesiące zostaną wezwani do urn, aby wybrać następcę Andrzeja Dudy.
Jeśli wierzyć sondażom, zdecydowanym faworytem pozostaje Rafał Trzaskowski. Na dwa miesiące przed wyborami prezydenckimi sondaże dają mu od 32 do 38 proc. głosów w pierwszej turze i od 54 do 57 proc. w drugiej turze. Reprezentując Koalicję Obywatelską, zajmuje dość postępowe stanowisko w kwestiach społecznych. Wielki przyjaciel ślubów homoseksualnych i liberalizacji aborcji wypowiedział wojnę prywatnym samochodom w Warszawie. Nie na darmo jest blisko z Anne Hidalgo, socjalistyczną prezydent Paryża…
Podczas tej kampanii prezydenckiej stara się nieco zmienić swój wizerunek, próbując dostosować go do reszty kraju. W końcu nie wygrywa się wyborów, kierując swoje przemówienia wyłącznie do miejskiego, lewicowego elektoratu. Widzieliśmy więc, jak przybiera marsową minę, mówi o bezpieczeństwie i suwerenności oraz nie obrzuca obelgami Donalda Trumpa. Trudno jednak doszukać się w tych wypowiedziach autentyczności. Rafał Trzaskowski przyznał, że jednym z jego pierwszych działań jako prezydenta będzie podpisanie ustawy liberalizującej aborcję.
W kraju, który wciąż jest w przeważającej mierze konserwatywny, taka zapowiedź powinna pogrzebać jego szanse na zostanie prezydentem. Jednak jego względna popularność wynika głównie z odrzucenia obozu konserwatywnego. Ideologia „anty-PiS”, propagowana przez polityków KO oraz główne media publiczne i prywatne bliskie postępowcom, wydaje się znacznie skuteczniejszym motorem wyborczym niż rozbudowany program polityczny. Zwycięstwo Rafała Trzaskowskiego pozwoliłoby obozowi centrolewicy podbić ostatnią ostoję władzy: prezydencki podpis, niezbędny do uchwalania ustaw.
Głównym przeciwnikiem tego projektu jest Karol Nawrocki. Z wykształcenia historyk i prezes Instytutu Pamięci Narodowej, który specjalizuje się w dokumentowaniu zbrodni popełnionych przez Niemców i Sowietów podczas II wojny światowej, nie ma profilu doświadczonego polityka. Jest to zarówno jego mocna, jak i słaba strona. Mocna, bo wnosi powiew świeżości i nie jest uwikłany w sprawy z lat, w których PiS rządził Polską. Słabością jest jednak to, że jego kampania z trudem ruszyła z miejsca, a kandydat czuł się wyraźnie nieswojo na pierwszych spotkaniach z wyborcami.
Jego wypowiedzi na temat bezpieczeństwa, zbrojeń, zagrożenia ze strony Rosji, sojuszu ze Stanami Zjednoczonymi i walki z imigracją brzmią wyraźnie mniej fałszywie niż te Rafała Trzaskowskiego. Wciąż ma jednak trochę do nadrobienia: sondaże dają mu obecnie między 23–28 proc. w pierwszej turze i 43–46 proc. w drugiej. Centrowe media przeczesują całe jego życie prywatne, zawodowe i publiczne, szukając najmniejszej plamki brudu, którą mogłyby wykorzystać do jego zdyskredytowania. Nie ma tu w sumie nic nadzwyczajnego, ale odbywa się to z taką natarczywością, że praktycznie nie ma miejsca na debatę ideową.
Dla PiS stawka jest poczwórna: zatrzymanie spirali porażek uruchomionej po wyborach parlamentarnych w 2023 r.; uratowanie instytucjonalnej przeciwwagi i uniemożliwienie KO całkowitego zablokowania polskiego systemu politycznego; utrzymanie uprzywilejowanego związku ze Stanami Zjednoczonymi, jedynym prawdziwym gwarantem bezpieczeństwa europejskiego, podczas gdy centryści koncentrują się głównie na Berlinie i Brukseli; oraz zapobieganie uchwalaniu szkodliwych ustaw społecznych.
Pozostaje jeszcze jedna ważna kwestia do rozważenia: zapewnienie przewagi PiS na prawicy. Karol Nawrocki nie musi się spierać wyłącznie z lewicą. Czeka go również nowe wyzwanie, tym razem po prawej stronie.
W tym roku trzecim człowiekiem (na razie) jest niewątpliwie Sławomir Mentzen, kandydat Konfederacji, sojuszu partii narodowo-libertariańskich i nonkonformistycznych. Od dawna osłabiana przez prowokacje i ekscesy dwóch czołowych członków, Janusza Korwin-Mikkego i Grzegorza Brauna, kampania Sławomira Mentzena nabrała tempa, gdy te dwie szkodliwe postacie zostały odsunięte na bok i wydalone z partii.
Konfederacja stara się pozyskać elektorat protestu i elektorat pozasystemowy, rozczarowany zarówno centrystami z KO, jak i konserwatystami z PiS. Politycy narodowo-libertariańscy uderzają w dorobek zarówno Donalda Tuska (2007–2015 i od 2023 r.), jak i Jarosława Kaczyńskiego (2005–2007 i 2015–2023). Konfederacja stała się znana z mniej proamerykańskiego, mniej proukraińskiego, bardziej antyimigracyjnego i bardziej antyunijnego stanowiska niż inne partie. Sławomir Mentzen opowiada się za masową liberalizacją i deregulacją gospodarki, drastycznym obniżeniem podatków i wydatków państwa oraz reorientacją polskiej dyplomacji.
Urząd prezydenta bez wątpienia uniemożliwia wprowadzenie tych pomysłów w życie, zwłaszcza że Konfederacja do tej pory odmawiała koalicji z konserwatystami, ale celem narodowych liberałów jest przede wszystkim zdobycie punktów na prawicy ze szkodą dla PiS. Na dwa miesiące przed decydującymi wyborami sondaże wyglądają obiecująco dla Sławomira Mentzena: 17–22 proc. w pierwszej turze i 43–46 proc. przeciwko Rafałowi Trzaskowskiemu w drugiej. Należy zauważyć, że niektóre sondaże faktycznie umieściły Sławomira Mentzena w finale, eliminując tym samym Karola Nawrockiego.
Pozostali kandydaci, w tym ci należący do obozu koalicji rządowej, są w tyle i nie potrafią zaistnieć. Głosy ich wyborców będą jednak kluczowe dla wyłonienia zwycięzcy w drugiej turze.
Pomijając czysto polityczną stawkę wyborów prezydenckich w 2025 r., warto pamiętać, że rolą polskiego prezydenta jest przede wszystkim reprezentowanie kraju na arenie międzynarodowej (a więc dbanie o sojusze) oraz zatwierdzanie ustaw uchwalonych przez parlament. Jest on również zwierzchnikiem sił zbrojnych i posiada uprawnienia do inicjatywy ustawodawczej.
Głównym zadaniem przyszłego prezydenta będzie zatem utrzymanie dobrych relacji ze Stanami Zjednoczonymi Donalda Trumpa. Polska jest kluczowym krajem w strukturze militarnej NATO w Europie i nie może pozwolić sobie na osłabienie przez brukselskie dywagacje i wątpliwe plany „strategicznej autonomii” wysuwane przez tych, którzy latami nie wahali się stawiać na Moskwę. Nie powinno to jednak przeszkodzić w zbliżeniu się do Francji, jeśli prawica wygra tam następny cykl wyborczy, zwłaszcza wybory prezydenckie w 2027 roku.
Warto też zastanowić się nad słowami François Bayrou. Który z obecnych kandydatów najlepiej ucieleśnia polski naród? Który najlepiej dociera do ogółu obywateli? Który najbardziej „czuje” Polskę? Nie jest to koniecznie ten, który zyskuje najlepsze wyniki w sondażach. Należy przyznać, że wybór jest faktycznie trudny. To jest może zasadnicza różnica w porównaniu z Francją, gdzie prezydent jest swojego rodzaju królem republikańskim, gdzie promowane są silne osobowości, oprócz przypadku, kiedy proces wyborczy jest zakłócany, jak w 2017 roku z uderzeniem medialno-sądowym w głównego faworyta lub w 2022 roku z „efektem flagi” na korzyść urzędującego prezydenta. Jeżeli Polacy wezmą te elementy pod uwagę, to jest bardzo prawdopodobne, że może nastąpić niespodzianka.
Nathaniel Garstecka
