Sensacyjny grobowiec z Sárrétudvari-Hízófóld. Pochowano w nim węgierską wojowniczkę sprzed ponad tysiąca lat

Archeolodzy przeprowadził analizę szczątek osoby jaka została pochowana w średniowiecznym grobowcu znajdującym się na cmentarzysku Sárrétudvari-Hízófóld we wschodnich Węgrzech. Odkryty przed laty kontrowersyjny grób od dawna intrygował badaczy – spierali się oni, czy należał on do kobiety lub mężczyzny. Szereg dowodów wskazywał na pierwszą opcję, ale umieszczone w grobie bronie, takie jak miecz czy łuk, zdawało się, że zaprzeczają tej teorii. Ostatnie badania morfologiczno-genetyczne wykazały jednak, iż grobowiec ten należał do kobiety, która najprawdopodobniej była wojowniczką. Niezwykłe miejsce pochówku datowano także na X wiek, co pokrywa się z datą podboju Kotliny Panońskiej przez madziarskie plemiona.

Grób węgierskiej wojowniczki z Sárrétudvari-Hízófóld

Pochodzący ze stepów euroazjatyckich Madziarzy rozpoczęli migrację na obszar Dolnego Dunaju już około 830 roku. Na tereny Kotliny Panońskiej dotarli pod koniec IX lub na początku X wieku. Królestwo Węgier powstało pod koniec X wieku, kiedy Madziarzy szybko zdobyli kontrolę nad tym regionem. We wczesnym średniowieczu Węgrzy zasłynęli jako świetni konni łucznicy, gromiący swoich przeciwników w licznych bitwach stoczonych nie tylko na obszarze Panonii, ale również Europy Zachodniej do której to docierały ich najazdy.

To właśnie z tego okresu pochodzą liczne grobowce, w których chowano wojowników wraz z bronią, którą posługiwali się w walce. I tak w miejscach pochówku madziarskich wojów umieszczano łuki kompozytowe, strzały, kołczany, futerały na łuki, topory, włócznie, szable, miecze i miecze z  szablastymi rękojeściami.

Co ciekawe w jednym z takich grobów znajdującym się na cmentarzysku Sárrétudvari-Hízófóld odkryto szczątki kobiety, co wzbudziło duże zainteresowanie nie tylko wśród badaczy, ale i węgierskiej opinii publicznej. Sprawa ta tym bardziej pobudzała dyskusje, iż nie jest to jedyne takie miejsce pochówku.  Takie groby są jednak trudne w zakresie klasyfikacji funkcji społecznej, ponieważ obecność broni w kobiecym miejscu pochówku nie oznacza automatycznie, że pochowana w nim zmarła była wojowniczką.

Archeolodzy postanowili rozwiać wątpliwości, czy w grobowcu z Sárrétudvari-Hízófóld rzeczywiście jest pochowana kobieta i przeprowadzili specjalistyczne analizy morfologiczne i genetyczne. Na czele zespołu naukowców prowadzących analizę stał Balázs Tihanyi z Wydziału Antropologii Biologicznej i Wydziału Archeologii Uniwersytetu w Segedynie oraz z Wydziału Archeogenetyki Instytutu Badań Węgierskich. Pomimo słabego stanu zachowania szkieletu, czaszka oraz markery genetyczne pochodzące z różnych części ciała wykazały, że w rzeczy samej to miejsce pochówku należało do przedstawicielki płci żeńskiej. Wyniki ich badań zostały opublikowane w czasopiśmie naukowym „PLOS ONE”.

Łuk refleksyjny, paciorki i inne artefakty z grobowca

Badanie naukowców koncentrowała się na grobie oznaczonym numerem 63, który został wykopany w latach 1983–1985, ale dopiero niedawno poddano go szczegółowej analizie z wykorzystaniem nowych interdyscyplinarnych metod. Wyposażenie grobu SH-63 było stosunkowo skromne, ale wyjątkowe. Wśród przedmiotów znalezionych w grobie znajdowały się: kołczan, fragmenty strzał, srebrna obręcz do włosów, paciorki wykonane z kamieni półszlachetnych, łuk refleksyjny – znajdujące się w tym grobowcu przedmioty wyróżniały go na tle innych miejsc pochówku znajdujących się na cmentarzysku.

Określenie płci osoby pochowanej w grobie SH-63 metodami morfologicznymi było trudne z powodu słabego stanu zachowania szkieletu, a szczególnie tak ważnej w tym kontekście miednicy. Chociaż badacze już wcześniej dostrzegali, iż czaszka osoby z grobowca w Sárrétudvari-Hízófóld wykazywała pewne cechy kobiece, to jednak fakt ten był uznawany je za niewystarczający dowód do jednoznacznego określenia płci lokatora tego miejsca pochówku. Zagadkę tego, czy w grobowcu leży domniemana wojowniczka, rozwiał Balázs Tihanyi i jego zespół badaczy. Naukowcy pobrali próbki z wyrostka skalistego kości skroniowej, zęba trzonowego oraz materiał genetyczny. Wszystkie trzy analizy próbek wykazały, że pochowana osoba była kobietą, a próbka z pars petrosa (części skalistej) dostarczyła wystarczających dowodów, aby wykluczyć możliwość, że była to osoba płci męskiej.

Archeolodzy już wcześniej odkrywali kobiece pochówki z bronią, na przykład z okresu Sarmatów i Awarów na tym terenie. W takich grobach znajdowano pojedynczą broń lub talizmany, co jednak nie dowodziło, że kobiety te były wojownikami. Pochówek SH-63 z okresu podboju węgierskiego jest wyjątkowy. Wyjątkowość tego znaleziska dodatkowo podkreśla nietypowe ułożenie przedmiotów oraz lekko przekrzywiona pozycja ciała, co jest rzadkością na cmentarzyskach z tego okresu. Według badaczy w tym regionie nigdy wcześniej nie zarejestrowano kobiecego pochówku z pełnym zestawem broni. Naukowcy skłaniają się tym samym do potwierdzenia teorii.

Oprac. Marcin Jarzębski