Skąd przybyli Słowianie? Nowe dane archeologów

Sposób, w jaki pierwsi Słowianie pojawili się w Europie, to w jaki sposób dokonali ekspansji od Bałtyku do Bałkanów, od Łaby do Wołgi, długo było zagadką dla historyków. Począwszy od VI wieku n.e., słowiańskie ludy zaczęły pojawiać się w kronikach z Bizancjum i dawnego cesarstwa zachodnio-rzymskiego, ale przeciwieństwie do migracji Gotów czy budzących strach najazdów Hunów, historia Słowian pozostaje zagadką. Archeolodzy mają jednak pewne tropy odnośnie tego, skąd przybyli Słowianie.

Czasopismo „Nature” opisuje to, jak międzynarodowy zespół naukowców pod kierownictwem konsorcjum HistoGenes przeprowadził pierwszą kompleksową analizę starożytnego DNA średniowiecznych populacji słowiańskich. Sekwencjonując ponad 550 starożytnych genomów, naukowcy odkrywają, jak mogła wyglądać ekspansja Słowian.

Tak jak inni naukowcy przed nim, zespół ekspertów natrafił na trudności. Wczesne społeczności słowiańskie pozostawiły po sobie niewiele śladów archeologicznych. Dlaczego? Jest kilka powodów takiego stanu rzeczy. Kremacja była prawdopodobnie bardzo powszechna wśród Słowian, a ich domy miały proste wyposażenie, podatne na niszczące działanie czasu.

Dokładne określenie skąd przybyli nasi przodkowie nie jest proste. Wątpliwości budzi nawet sama nazwa Słowianie. Pierwsza z teorii głosi, że nazwa Słowianie (pierwotnie Slověne) pochodzi od wyrazu slovo, czyli „słowo”. Według tego poglądu Słowianie to „ludzie mówiący tym samym językiem”, „ci, którzy rozumieją słowo”. Inna hipoteza sugeruje, że nazwa mogła wywodzić się od jakiegoś miejsca określanego dawniej mianem Slova, Slava lub podobnie. Choć nie udało się zidentyfikować żadnej takiej pradawnej krainy, część badaczy skłania się ku tej interpretacji, wskazując, że przyrostek –janin (jak w słowie Wiślanin) często tworzył nazwy mieszkańców pochodzące od nazw geograficznych — rzek, jezior czy regionów. Jeszcze inna koncepcja zakłada, że określenie Słowianin znaczyło pierwotnie „swój” i wywodziło się od praindoeuropejskiego przymiotnika sṷedho. Tę teorię wspiera fakt, że podobne rdzenie występują w nazwach innych ludów, np. w nazwie Sṷēbi („Szwabi”) czy w greckim słowie ethnos, pochodzącym od praindoeuropejskiej formy sṷedhnos.

Kwestia geograficznego pochodzenia Słowian była przez wiele lat równie tajemnicza. Teraz jednak badacze wydają się być bliżej odpowiedzi. “Chociaż bezpośrednie dowody z wczesnych regionów słowiańskich wciąż są rzadkie, nasze wyniki badań genetycznych dostarczają pierwszych konkretnych wskazówek co do formowania się słowiańskich przodków – wskazując na prawdopodobne pochodzenie z terenów gdzieś między Dniestrem a Donem” – zaznaczył badacz kierujący pracami.

To, skąd przybyli Słowianie, jest tak samo ważne jak drugi obiekt badań naukowców, czyli to, jak wyglądał proces ich imigracji. Od VI wieku ludy słowiańskie zaczęły masowo migrować na zachód i południe, a do końca VIII wieku ich sygnatura genetyczna rozprzestrzeniła się na rozległych obszarach Europy Środkowej i Wschodniej. Ich przybycie było niewątpliwie jednym z najważniejszych wydarzeń wczesnego średniowiecza. 

Zdaniem autorów badania, ekspansja Słowian nie była wydarzeniem monolitycznym, lecz wielką wędrówką różnych grup, z których każda adaptowała się i łączyła na swój sposób – co sugeruje, że nigdy nie istniała tylko jedna „słowiańska” tożsamość, lecz wiele “mniejszych” kultur. Ich przedstawiciele zaludnili tereny przyszłej Polski, Czech, wschodnich Niemiec i Bałkanów, gdzie mieli już pozostać przez następne wieki…

Maciej Bzura