Sztuczna inteligencja zrewolucjonizuje archeologię?
Archeolodzy w ramach swojej pracy coraz częściej posługują się nowymi technologiami. Sztuczna inteligencja szczególnie wybija się tutaj na pierwszy plan. Jest ona bardzo przydatnym narzędziem w wykopaliskach i badaniach realizowanych na obszarach, gdzie ludzka eksploracja jest znacząco utrudniona z uwagi na ekstremalne warunki pogodowo-klimatyczne.
Wyjątkowo skuteczne w pracach archeologicznych okazuje się połączenie AI i zdjęć satelitarnych – za sprawą takiej kombinacji technologicznej tajemnic zaginionych światów i upadłych cywilizacji są dużo łatwiej i bardziej efektywnie rozwiązywane. Naukowcy z Uniwersytetu Khalifa w Abu Zabi niedawno opracowali zaawansowaną technologię, która umożliwia przeszukiwanie ogromnych suchych obszarów pustyni pod kątem identyfikacji potencjalnych stanowisk archeologicznych. W sumie za sprawą tej technologii zbadany został obszar o powierzchni prawie 650 tys. km2.
Specjalna naukowa technika opracowana przez archeologów z Uniwersytetu Khalifa polega na wykorzystaniu sztucznej inteligencji w połączeniu ze zdjęciami satelitarnymi i radarem z syntetyczną aperturą (SAR). Wszystkie te narzędzia razem umożliwiają skuteczne wykrywanie wcześniej nieznanych stanowisk archeologicznych, skrytych przez większość czasu pod stale zmieniającymi się piaskami pustyni Ar-Rab al-Chali, informuje portal „Arkeonews’.
Konwencjonalną metodą stosowaną przez naukowców do identyfikacji potencjalnych stanowisk archeologicznych są badania terenowe, jednak w suchym środowisku takim jak pustynia, może być to pracochłonny i trudny proces. Odnalezienie interesujących lokalizacji utrudniają burze piaskowe i pyłowe, a całość jeszcze bardziej komplikuje zmieniający się układ wydm. Niemniej na przestrzeni ostatnich lat odnotowany został znaczący rozwój teledetekcji – techniki, która wykorzystuje optyczne obrazy satelitarne ze stron internetowych takich jak Google Earth. Metoda ta staje się coraz popularniejsza w badaniach archeologicznych, gdyż umożliwia przeszukiwanie dużych obszarów pod kątem nietypowych cech terenów sugerujących np. ruiny, pozostałości dawnych kultur, grobowce, całe kompleksy archeologiczne itp.
Technika ta została jeszcze bardziej udoskonalona prze grupę badaczy, którzy opracowali algorytm uczenia maszynowego analizujący obrazy uzyskane za pomocą syntetycznej apertury radarowej (SAR) i metod obrazowania satelitarnego. SAR wykorzystuje fale radiowe do wykrywania obiektów ukrytych pod powierzchniami, takimi jak lód, piasek, czy gąszcz roślinny. Do szkolenia algorytmu wykorzystano dane z Saruq Al-Hadid – stanowiska archeologicznego położonego na pustyni Rab al-Chali w Zjednoczonych Emiratach Arabskich w odległości około 70 kilometrów od Dubaju. W miejscu tym znajdowała się osada, która była zasiedlona już 5 tys. lat temu.
Po przeszkoleniu algorytmu, zespół otrzymał wskazówki dotyczące innych potencjalnych obszarów położonych w pobliżu Saruq Al-Hadid, które wciąż nie zostały odkryte, a na terenie których znajdują się cenne zabytki. Technologia ta jest wysoce precyzyjna i umożliwia tworzenie modeli 3D zidentyfikowanych na danym terenie struktur. Daje ona tym samym archeologom lepsze wyobrażenie na temat tego, co może kry ć się pod ziemią na danym obszarze. Ta innowacyjna metoda badawcza może zrewolucjonizować prace archeologiczne w odległych i trudnych do zbadania terenach.
We współpracy z rządową organizacją ZEA Kultura Dubaju, która nadzoruje Saruq Al-Hadid, zespół naukowców przeprowadził badania terenowe z wykorzystaniem radaru przenikającego grunt, który „odzwierciedlał pomiary wykonane z kosmosu”, mówi Diana Francis, naukowiec atmosferyczny i jedna z głównych autorek tego projektu badawczego. Teraz państwowa emiracka instytucja zamierza przeprowadzić wykopaliska na nowo zidentyfikowanych obszarach, a Diana Francis ma nadzieję, że technika ta umożliwi odkrycie większej liczby zakopanych skarbów archeologicznych.
Chociaż obrazy SAR są wykorzystywane są stosowane w archeologii od lat 80., to AI i technologia uczenia maszynowego dopiero zaczęły być wykorzystywane na większą skalę w badaniach archeologicznych. Zaś połączenie obu tych technologii to nowatorskie zastosowanie to całkowicie nowatorskie zastosowanie, które zdaniem Francis jest pierwszym takim przypadkiem w archeologii. Jeśli projekt odniesie sukces to nie jest wykluczone, iż ta technika, jak i samo AI, będą coraz częściej używane w badaniach archeologicznych. Niektórzy eksperci jednak ostrzegają przed „zbyt dużym uzależnieniem” od tej technologii. Sztuczna inteligencja za sprawą analizy zdjęć lotniczych wykonanych przez drona odkryła niedawno dużą liczbę rysunków naziemnych (geoglifów) na peruwiańskim płaskowyżu Nazca – informowało we wrześniu 2024 r. czasopismo naukowe PNAS.
Marcin Jarzębski
