W Meksyku odkryto 9 starożytnych planszy do gry w patolli – „azteckiego chińczyka”

W trakcie wykopalisk ratunkowych prowadzonych przez archeologów z Narodowego Instytutu Antropologii i Historii (INAH) w stanie Campeche w południowo-wschodnim Meksyku odkryto 9 planszy do patolli sprzed tysiąca lata. Patolli była jedną z najstarszych gier planszowych prekolumbijskiej Ameryki. Niezwykłe znalezisko zostało dokonane wzdłuż odcinka autostrady nieopodal siódmej linii Pociągu Majów (Tren Maya) w Meksyku, będącego gigantycznym projektem infrastrukturalnym realizowanym na Półwyspie Jukatan.

Patolli to jedna z najstarszych znanych gier planszowych Ameryki. Grał w nią zarazem prosty lud, jak i arystokracja. Rozgrywka tej gry wyróżniała się mechaniką opierającą się na połączeniu strategii i szczęścia (jej zasady przypominały w dużym stopniu chińczyka). Była ona popularna wśród znacznej liczby mezoamerykańskich ludów. Jej twórcami najprawdopodobniej byli Aztekowie, ale zagrywali się w nią chętnie także Toltekowie, Zapotekowie, Mixtekowie, czy Majowie.

Określenie „patolli” pochodzi z języka Azteków nahuatl, który w prekolumbijskim Meksyku jeszcze przed przybyciem hiszpańskich konkwistadorów stał się lingua franca, a dokładnie zostało zaczerpnięte ze słowa oznaczającego fasolę. Jak wskazują eksperci, na podstawie źródeł pisanych można stwierdzić, że patolli było związane z bóstwami, ofiarami, obrzędami religijnymi i wydarzeniami kalendarzowymi. W tej mezoamerykańskiej grze plansza miała kształt charakterystycznego krzyża, który składał się z czterech prostych ramion rozchodzących się równolegle od położonego w centralnej części kwadratu. Zamiast kości do gry w rozgrywce patolli gracze posługiwali się fasolami. 

W prekolumbijskich kulturach Ameryki Środkowej „patolli” miało wartość zarówno rekreacyjną, jak i rytualną. Gra ta miała jednak także wymiar hazardowy, gdyż w czasie rozgrywki gracze często obstawiali cenne przedmioty, a nawet swoje ubrania. Chociaż jak zaznaczają archeolodzy patolli było szeroko rozpowszechnienie wśród kultur cywilizacji mezoamerykańskiej, to ostatnie znalezisko dokonane w stanie Campeche w południowo-wschodnim Meksyku, w ramach którego zidentyfikowano 9 plansz do patolli, jest niezwykle cenne, gdyż zapewnia szerszy wgląd w życie codzienne mieszkańców Mezoameryki w okresie późnoklasycznym (przypadającym na lata od 600 do 900 r. n.e.).

Odkryte w małym mieście Xpujil w stanie Campeche w południowo-wschodnim Meksyku wiekowe plansze do gry były wyryte w podłodze wykonanej ze stiuku (cienkowarstwowym tynku dekoracyjnym). Powierzchnia stiukowa w której wykonano plansze ma wymiary 11,3 metra długości i 2,8 metra szerokości. W momencie odkrycia znajdowała się ona w złym stanie. Ryty były mocno uszkodzone, wykazywały pęknięcia, złamania, ubytki warstw, ogólny rozpad przez co wymagały one natychmiastowej konserwacji. Przeniesiono je tym samym do w laboratorium Narodowego Instytutu Antropologii i Historii (INAH) w mieście Chetumal, gdzie są konserwowane.

Felix Camacho Zamora, odpowiadający za koordynację wykopalisk ratunkowych na terenie budowy  linii Pociąga Majów, wyjaśnił, że w celu zachowania tych dóbr archeologicznych wdrożono takie archeologiczne działania ratunkowe jak wstrzykiwanie wody wapiennej w stiuk, co ma służyć jego stabilizacji, a także użyto łatek i obramowań, które umieszczono wzdłuż krawędzi rytów gier planszowych. Proces obejmował uszczelnianie i naprawę szczelin, pęknięć oraz miejsc z ubytkami. Na koniec nałożono warstwę ochronną przed zapakowaniem artefaktów do transportu do Laboratorium Konserwacji w Chetumal. Prace te rozpoczęły się 23 sierpnia 2024 r.

Z dokumentacji graficznej ekspertów wynika, że istnieją różne style patolli, w tym dwa okrągłe, cztery kwadratowe oraz inne z rozproszonymi liniami, co utrudnia ich identyfikację. Różnorodność stylów patolli sugeruje, że budynek, w którym je odkryto, przeszedł różne etapy budowy i mógł pełnić różnorodne funkcje. Według kierownika wykopalisk i archeologa Alfredo Saucedo Zavali, kompleks ceremonialny w którym dokonano te odkrycia, został zbudowany co najmniej w dwóch etapach. Choć oczekuje się dalszych analiz ceramiki, które mogłyby potwierdzić tę teorię, przypuszcza się, że patolli powstały między 600 a 900 rokiem n.e., w okresie późnego klasyku.

Marcin Jarzębski