W Uzbekistanie odkryto monetę z czasów Kaganatu Tureckiego. Jest to najstarszy artefakt ze słowem „Turk”

W trakcie wykopalisk w Uzbekistanie zostało dokonane niezwykłe odkrycie archeologiczne w postaci wiekowego artefaktu sprzed blisko 1500 lat. Zabytkiem tym okazała się turecka moneta z czasów Kaganatu Tureckiego, a dokładnie z przełomu VI i VII wieku. Zdaniem ekspertów znalezisko to może pomóc nam zrozumieć historię wczesnych tureckich kaganatów.

Moneta z czasów Kaganatu Tureckiego

Unikatowa moneta z czasów Kaganatu Tureckiego zostało niedawno odkryta w okolicach Taszkientu stolicy Uzbekistanu. Jak wynika z przeprowadzonego przez archeologów datowania znalezisko to pochodzi dokładnie z czasów Zachodniego Tureckiego Kaganatu – państwa koczowniczych ludów tureckich, które powstało po serii wojen na euroazjatyckich stepach z przełomu VI i VII wieku n.e. (a dokładnie lat 581–742 n.e.) oraz upadku Pierwszego Kaganatu Tureckiego, informuje portal „Arkeonews„.

Profesor Gaybulla Babayarov, ekspert z Narodowego Centrum Archeologii Akademii Nauk Uzbekistanu, zidentyfikował na zabytku wykonany w piśmie sogdyjskim napis „twrk x’γ’n”, co oznacza „kagan Turków”. To niezwykłe odkrycie poprzedza wcześniejsze użycie tego terminu o około 150 lat. „Pierwsza wzmianka o terminie kagan turecki pochodziła z wcześniej z inskrypcji orchońskich pochodzących z początku VIII wieku. Ta moneta przesuwa ten znany historyczny moment do przełomu VI i VII wieku, a konkretnie do lat 580-610. Oznacza to tym samym, że historia nazwy «Turek» sięga 1400-1500 lat wstecz” – powiedział prof. Gaybulla Babayarov w rozmowie z tureckim kanałem telewizyjnym TRT Haber.

Władca Istemi Kagan i jego dynastia

Prof. Gaybulla Babayarov jest przekonany przy tym, że odkryta moneta z czasów Kaganatu Tureckiego pochodzi z czasów panowania dokładnie potomków Istemi Kagana – kluczowej postaci w historii tureckich kaganatów. Był on władcą zachodnich Turkutów/Turków, którego seria podbojów w postaci oponowania całego Kazachstanu środkowego, Siedmiorzecza i Chorezmu doprowadziły do tego, że ostatecznie został uformowany Zachodnioturecki Kaganat, acz powstał on po śmierci tego władcy w 581 r., czyli 6 lat po tym jak zmarł Istemi.

Skąd przypuszczenia, iż zidentyfikowana moneta z czasów Kaganatu? Oprócz tego, iż jak wykazało datowanie pochodzi ona z okresu pokrywającego się czasowo z panowaniem pierwszych następców Istemi Kagana, to dodatkowo znalezisko to zostało dokonane na obszarze regionu Fergana – strategicznie ważnego obszaru w Azji Środkowej, który został opanowany wcześniej przez tego tureckiego władcę.  

Na pochodzenie monety z tego okresu wskazują również wyraźne cechy wizualne monety, takie jak widoczna na niej ikonografia, czy techniki produkcji jakimi posłużono się przy jej wytwarzaniu. Średnica, waga, konstrukcja techniczna i skład metalu pokrywają się z innymi takimi monetami pochodzącymi z czasów Zachodniego Tureckiego Kaganatu, a dokładnie z okresu przypadającego na koniec VI wieku n.e. oraz początku VII wieku n.e.

Najstarszy artefakt ze słowem „Turk”

Zidentyfikowana niedawno moneta z czasów Kaganatu Tureckiego okazała się niezwykle cennym i znaczącym znaleziskiem nie tylko dlatego, że przesunęła dalej w przeszłość pierwszy znany moment historyczny, kiedy pojawił się napis ze słowem „Turk”, ale również z tego powodu, że znalezisko to umożliwia nam nowe spojrzenie historie Turkutów. Otóż przez długi czas naukowcy byli zgodni, że Turkuci/Turkowie byli głównie ludem koczowniczym, co jednocześnie musiałoby oznaczać, że wczesne tureckie społeczności nie potrzebowały zaawansowanego systemu monetarnego.

Jednak pochodząca z przełomu VI i VII wieku moneta z napisem „kagan Turków” wraz z kolekcją 20 innych monet pochodzących z regionu Taszkientu – na których znajdują się takie tytuły jak „jagbu”, „cabgu-Kagan”, „kagan” – stanowi dowód, iż Turkuci musieli prowadzić w dużo większym stopniu osiadły oraz mniej koczownicy tryb życia niż do tej pory uważano. Istnienie tych różnorodnych monet zdecydowanie wskazuje , że tureccy władcy i znaczna część populacji przyjęli bardziej osiadły tryb życia, angażując się w aktywny handel, który wymagał funkcjonalnego systemu monetarnego i prawdopodobnie rozwoju ośrodków miejskich.

Co oznacza wyraz „Kagan” wyryty na monecie?

Prof. Gaybulla Babayarov podkreślił w rozmowie z mediami, że znajdujący się na tych wczesno tureckich monetach napis nie jest najprawdopodobniej przykładem imienia, czy konkretnego tytułu pojedynczego władcy. Zamiast tego badacz interpretuje go jako wyraz przynależności etnicznej i politycznej – tj. najpewniej miał on być świadectwem związku z Kaganatem Tureckim.

Ekspert powołuje się w tym kontekście na przykład późniejszych monet pochodzących z Kaganatu Turgeszów. Monety te zawierają wyrażenia jednoznacznie wskazujące na więzi etniczne i polityczne, takie jak „Moneta Błogosławionego Kaganatu Turgeszów”. Co istotne, podczas gdy monety Turgeszów charakteryzują się standaryzowanymi inskrypcjami, to monety zachodnich Turkutów wydają się bardziej zindywidualizowane — każdy władca mógł na nich umieszczać własny tytuł lub imię przyjęte po objęciu władzy.

Najnowsze odkrycia dokonane w Uzbekistanie podkreślają także znaczenie regionów Taszkientu i Fergany, będących jednymi z najstarszych obszarów, jakie zasiedlały turkijskiej społeczności. Taszkient i Fergana okazują się kluczowymi ośrodkami kulturalnymi i politycznymi wczesnej historii tureckiej. Jak stwierdzili eksperci stanowi namacalny ślad początków tożsamości i państwowości tureckiej. W ich przekonaniu dalsze badania i odkrycia tego typu mogą nawet doprowadzić do przepisania historii Eurazji.

Marcin Jarzębski