W łaźni Balnea Clusinae odkryto posąg Apolla – „Pogromcy jaszczurek”

Podczas niedawnych wykopalisk archeologicznych prowadzonych w miejscowości San Casciano dei Bagni w Toskanii we Włoszech naukowcy natknęli się na marmurowy posąg Apollo Sauroktonosa, znanego także pod nazwą Apollo – „Pogromca jaszczurek”. To zaskakujące znalezisko zostało dokonane podczas przeszukiwania terenu starożytnej etruskiej oraz rzymskiej łaźni.

Toskania jest znana z licznych gorących źródeł, jakie znajdują się w tym położonym w środkowych Włoszech regionie. Kąpiele w tych naturalnych basenach, które zasilają wody geotermalne o temperaturze 42 stopni Celsjusza, były realizowane w tym miejscu już w starożytności przez Etrusków, a następnie Rzymian. Jednym z najstarszych takich antycznych gorących basenów był kompleks Balnea Clusinae w San Casciano dei Bagni.

Jego historia z pewnością sięga ponad 2 mileniów wstecz, acz dokładna data jego powstania nie jest znana. Zgodnie z miejscowym ludowym przekazem to wiekowe spa miało zostać założone jeszcze przez półlegendarnego etruskiego króla Chiusi Larsa Porsenna, który żył na przełomie VI i V wieku p.n.e. Archeolodzy skłaniają się jednak ku poglądowi, że Etruskowie zbudowali ten kompleks geotermalny w III wieku p.n.e. Jak informuje portal „Heritage Daily”, w czasach rzymskich uzdrowisko to zyskało dużo sławę dzięki swoim właściwościom leczniczym, dzięki czemu przyciągało ono najważniejsze osobistości świata rzymskiej polityki, takie jak chociażby regularnie je odwiedzający pierwszy rzymski cesarz Oktawian August.

Nic dziwnego zatem, że starożytne spa w San Casciano dei Bagni jest miejscem przyciągającym dużą uwagę archeologów. W trakcie najnowszych prac archeologicznych badacze odkryli w tym miejscu fragmenty dużego posągu „Apolla Pogromcy jaszczurek”, którego całkowite wymiary odpowiadały wielkością wzrostowi dorosłego starożytnego Rzymianina. To niezwykłe znalezisko zostało dokonane w pobliżu Wielkiej Łaźni kompleksu Balnea Clusinae.

Zdaniem specjalistów odkryte fragmenty rzymskiej rzeźby stanowią replikę wykonanego z brązu oryginalnego posągu, którego autorem był słynny grecki rzeźbiarz Praksyteles z Aten, który swoje dzieła tworzył w okresie późnoklasycznym w latach 380-330 p.n.e. Artysta ten był czołowym rzeźbiarzem Attyki w IV wieku p.n.e. Z kolei kopia posągu „Apolla Pogromcy jaszczurek” została wykonana pomiędzy I a II wiekiem naszej ery. Przedstawia ona tego greckiego boga sztuka, piękna i poezji jako młodzieńca, który chce pochwycić jaszczura wspinającego się na drzewo.

Do popularnego w rzymskim (a wcześniej greckim) rzeźbiarstwie motywu „Apolla Pogromcy jaszczurek” za pomocą krótkiej fraszki odniósł się  rzymski poeta z drugiej połowy I wieku n.e. Marcjalis: „Podstępny chłopcze, oszczędź jaszczurkę pełzającą ku tobie; ona pragnie zginąć z twoich rąk”.  Apollo był powszechnie czczonym w antycznym grecko-rzymskim świecie bóstwem, które było związane z uzdrawianiem rozmaitych dolegliwości. Starożytni Greccy i Rzymianie właśnie ku niemu słali swoje modlitwy, w których prosili o rozwiązanie swoich problemów zdrowotnych. Z tą sferą był też związany motyw Apolla polującego na jaszczurkę ma związek z okulistyką, ponieważ wierzono, że jaszczurki mają właściwości lecznicze przy dolegliwościach oczu.

W trakcie wykopalisk prowadzonych na terenie liczącego 2 tysiące lat spa Balnea Clusinae został odkryty także trawertynowy ołtarz pochodzący z I wieku n.e. Na zabytku tym znajdowały się dwujęzyczny napis w języku etruskim i łacińskim, co podkreśla ciągły wpływ kultury etruskiej aż do epoki cesarstwa rzymskiego. Innym niezwykłym znaleziskiem z tego miejsca był inny posąg Apolla, który został odkryty w 2022 r. – ta rzeźba przedstawiała tego grecko-rzymskiego boga sztuki jednak w tańczącej pozie. Jednak co ciekawe również i ten posąg, tak jak „pogromca jaszczurek”,  powstał w II wieku n.e.

Zabytek ten został jednak uszkodzony na początku V wieku n.e., kiedy to chrystianizacja tego obszaru spowodowała, iż wcześniejsze pogańskie świątynie były niszczone oraz porzucane, a znajdujące się w sanktuariach takich jak kompleks Balnea Clusinae posągi były wrzucane do basenów, co ostatecznie doprowadziło do całkowitego zamknięcia takich miejsc.

Gorące źródła i wody mineralne takie jak te z San Casciano dei Bagni miały szczególne znaczenie w antycznej rzymskiej kulturze, gdyż wierzono, że mają one uzdrawiającą moc, która miała zostać im nadana przez bogów związanych ze sferą medyczną. I tak miejsca te były wiązane z takimi bóstwami jak: Hygieia (grecka bogini zdrowia), Apollo (grecki bóg uzdrawiania i chorób) i Asklepios (grecki bóg zdrowia). Ci, którzy kąpali się w gorących źródłach, wierzyli, że bezpośrednio łączą się z tymi bogami, szukając lekarstw na różne choroby i dolegliwości.

Marcin Jarzębski