Algorytmy wiedzą o nas więcej, niż nam się wydaje
To, co jeszcze dekadę temu wydawało się fikcją, dziś jest codziennością. Platformy społecznościowe nie tylko przewidują nasze zainteresowania, ale potrafią zrekonstruować naszą tożsamość z zaskakującą precyzją. Jedno zdjęcie wystarczy, by sztuczna inteligencja stworzyła profil psychologiczny, ideologiczny i ekonomiczny człowieka. A my wciąż nie zdajemy sobie sprawy, jak wiele o sobie zdradzamy.
Każdy, kto korzysta z mediów społecznościowych, zna to uczucie: przypadkowo trafiony filmik, reklama odpowiadająca rozmowie sprzed godziny, wspomnienie wyświetlone w idealnym momencie. Wydaje się, że sieć „czyta nam w myślach”. W rzeczywistości jednak nie ma w tym żadnej magii, a jedynie chłodna, precyzyjna matematyka. To, co nazywamy algorytmiczną personalizacją, jest tylko wierzchołkiem znacznie bardziej złożonego mechanizmu. Systemy sztucznej inteligencji nie ograniczają się do analizy naszych kliknięć czy wyszukiwań. Ich prawdziwa siła leży w zdolności odczytywania tego, kim jesteśmy, często na podstawie danych, które udostępniamy nieświadomie. Gdy publikujemy zdjęcie w internecie, nie oglądają go wyłącznie nasi znajomi. Patrzą też na nie algorytmy. Technologie tzw. computer vision, jak Google Vision API, potrafią dziś „czytać” obrazy niemal jak tekst. Wykrywają obiekty, emocje, nastrój, a nawet próbują odgadnąć charakter i status społeczny osoby na fotografii.
Eksperyment przeprowadzony przez naukowców z Uniwersytetu Miguel Hernández co zostało opisane na łamach „The Conversation” pokazuje, jak daleko sięga ta zdolność. Wystarczyła jedna zwykła fotografia, młody mężczyzna przy balustradzie, na tle zabytku. System bez trudu rozpoznał elementy sceny, a nawet zasugerował prawdopodobną lokalizację. Ale na tym nie poprzestał.
W drugim etapie analiza stała się znacznie bardziej osobista. Algorytm przypisał bohaterowi zdjęcia pochodzenie etniczne (śródziemnomorskie), poziom dochodów (25–35 tysięcy euro rocznie), cechy osobowości (spokojny, introwertyczny), zainteresowania (podróże, fitness, kulinaria), a nawet światopogląd (agnostyk, sympatyk partii liberalnej). W efekcie system zaproponował reklamodawców, którzy „najlepiej pasowaliby” do takiego profilu m.in. Airbnb i Duolingo.
Nie chodzi o to, że wszystkie te dane są prawdziwe. Chodzi o to, że z perspektywy rynku wystarczająco dobrze opisują nas jako cel reklamy. To nie rzeczywistość ma znaczenie, tylko prawdopodobieństwo, że klikniemy w reklamę.
Kiedy algorytm potrafi odczytać nasze poglądy czy emocje, naturalne staje się pytanie: czy jego celem jest nam pomóc, czy nas przewidzieć, a może kontrolować? Granica między personalizacją a manipulacją staje się coraz cieńsza.
Meta, właściciel Facebooka, eksperymentowała już z botami generowanymi przez sztuczną inteligencję, które wchodzą w interakcję z użytkownikami, by zwiększyć ich zaangażowanie i czas spędzony na platformie. Skoro algorytmy potrafią symulować rozmowę, to równie dobrze mogą kształtować emocje i decyzje w sposób subtelny, ale skuteczny.
Z drugiej strony, użytkownik wciąż ma złudzenie kontroli. Regulacje prawne, choć coraz bardziej rygorystyczne, pozostają spóźnione wobec rozwoju technologii. Kara 1,2 miliarda euro nałożona w 2023 roku na firmę Meta za nielegalne transfery danych z Europy do USA pokazuje, że dla korporacji to często po prostu koszt wpisany w model biznesowy.
To, co widzimy w naszych „feedach”, nie jest odbiciem świata, lecz jego algorytmiczną rekonstrukcją. Każdy użytkownik porusza się w nieco innym cyfrowym wszechświecie, spersonalizowanym, ale i zamkniętym. Nazwano to zjawisko „bańką filtrującą”: im dłużej z niej korzystamy, tym bardziej nasz świat się kurczy.
Algorytmy podpowiadają nam treści, które wzmacniają nasze przekonania. W efekcie coraz trudniej nam dostrzec inne perspektywy. Internet, który miał być przestrzenią wolnej wymiany idei, staje się systemem lustrzanych odbić. Każdy widzi w nim głównie siebie takiego, jakiego zaprogramowano.
Laura WIECZOREK
