Ukraina zmusza mężczyzn w wieku poborowym do powrotu do kraju – blokada usług konsularnych

Odkąd 23 kwietnia ukraińscy mężczyźni w wieku od 18 do 60 lat utracili możliwość korzystania z usług konsularnych za granicą, dopóki nie zaktualizują swoich wojskowych danych rejestracyjnych – wśród ukraińskiej diaspory zawrzało. W ten kontrowersyjny sposób władze Ukrainy próbują zmusić swoich obywateli do powrotu do kraju i zasilania szeregów przerzedzonej armii, stale odpierającej rosyjskie ataki. 

Decyzję podjęło Ministerstwo Spraw Zagranicznych Ukrainy. Władze ukraińskie chcą wiedzieć, gdzie i w jakiej liczbie przebywają potencjalni rekruci, jak też zachęcić w ten sposób mężczyzn do powrotu do kraju.

Zakaz pozostanie w mocy do czasu wyjaśnienia przepisów ustawy o wzmocnionej mobilizacji. Minister spraw zagranicznych Dmytro Kuleba polecił podjęcie takich działań “w celu przywrócenia sprawiedliwego traktowania mężczyzn w wieku mobilizacyjnym na Ukrainie i za granicą”.

Chaos i awantury w punktach paszportowych

Sytuacja z konsulatami szybko eskalowała. Na przykład w Warszawie Ukraińcy wywołali burzę w biurze paszportowym państwowego ukraińskiego przedsiębiorstwa “Dokument”, które wydaje paszporty i inne dokumenty za granicą. 24 kwietnia klienci oddziału nie mogli odebrać swoich gotowych paszportów. Na kanałach Telegram opublikowano liczne filmy z miejsca zdarzenia, gdy około 300 osób blokowało warszawskie biuro w nadziei na otrzymanie dokumentów. W innych placówkach “Dokumentu” również powstał chaos i wybuchały awantury. Brak ważnego paszportu komplikuje podjęcie studiów, pracy, założenia konta w banku czy wynajmu mieszkania.

W odpowiedzi na zarzuty i pytania, minister spraw zagranicznych Dmytro Kuleba uzasadnił tę innowację obowiązkami wszystkich obywateli wobec państwa: pobyt za granicą nie zwalnia obywatela z jego obowiązków wobec państwa, w tym aktualizacji danych w terytorialnych centrach rekrutacyjnych. Dlatego też, jak twierdzi, zarządził zawieszenie usług konsularnych. Istnieje jednak kilka wyjątków. Na przykład konsulaty nadal będą mogły wydawać dowody tożsamości poborowym w celu ich powrotu na Ukrainę. Będą również świadczyć usługi dzieciom obywateli Ukrainy, których drugi rodzic jest obcokrajowcem lub bezpaństwowcem. Usługi będą również świadczone na wniosek Ukraińców, którzy są aresztowani, zatrzymani lub uwięzieni za granicą.

Ukraina traci wizerunkowo – porównania z Białorusią

Ukraińskie media opublikowały liczne głosy krytyki tego zakazu ze strony prawników. Zapis o ograniczeniu świadczenia usług konsularnych znalazł się w niedawno przyjętej ustawie o wzmocnionej mobilizacji, która wejdzie w życie 18 maja 2024 roku. Oburzenie wywołały jednak nie tylko te przepisy, ale także fakt, że sama nowa ustawa nie weszła jeszcze w życie, a MSZ Ukrainy już zastosowało ograniczenia.

Ukraiński oddział Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka uważa, że zarządzenie Ministerstwa Spraw Zagranicznych o ograniczeniu świadczenia usług konsularnych dla mężczyzn w wieku wojskowym nosi znamiona naruszenia praw człowieka. W końcu osoba przebywająca za granicą potrzebuje nie tylko usług, ale także ochrony i wsparcia konsularnego. – Odmowa tego jest równoznaczna z naruszeniem prawa do ochrony za granicą, które Ukraina musi zapewnić swoim obywatelom – stwierdzieł w komentarzu dla Deutsche Welle Ołeksandr Pawliczenko, dyrektor wykonawczy Ukraińskiej Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka.

Moralnie zrozumiałą, ale w rzeczywistości złą i nieskuteczną nazywa decyzję o zablokowaniu wydawania paszportów poborowym Serhij Petuchow, były ukraiński wiceminister sprawiedliwości ds. integracji europejskiej. Jest on przekonany, że nie zmusi to żadnego mężczyznę, który z jakiegokolwiek powodu wyjechał za granicę, do powrotu na Ukrainę i pójścia na wojnę. Według Petuchowa, gdy paszport Ukraińca wygaśnie, będzie on mógł skorzystać z tymczasowego zaświadczenia wydanego w innym kraju lub ubiegać się o status uchodźcy i mieć duże szanse na uzyskanie azylu w krajach europejskich.

„Ponadto Ukraina będzie teraz porównywana do Białorusi, która również przestała wydawać paszporty swoim obywatelom, którzy wyjechali za granicę. W rezultacie mamy do czynienia z decyzją, która nie osiąga zamierzonego celu, a zamiast tego stwarza poważne problemy reputacyjne dla kraju” – cytuje byłego wiceministra Deutsche Welle.

Braki kadrowe w armii

O konieczności zachęcania Ukraińców w wieku poborowym do powrotu do kraju i walki w obronie ojczyzny mówił minister spraw zagranicznych Ukrainy Wołodymyr Ohryzko.

“Osobiście jestem bardziej zaniepokojony kwestiami moralnymi. Ci, którzy pozostają w Kijowie, na Ukrainie, pracują i płacą podatki. Dzięki tym podatkom państwo jest w stanie robić to, co konieczne, aby chronić nasz kraj. A dziesiątki, może nawet setki tysięcy mężczyzn czują się dziś świetnie za granicą, machają patriotycznie flagami na meczach piłkarskich, ale z jakiegoś powodu nie chcą przyjechać i pomóc Ukrainie. Czy to jest bardzo moralne? Czy jest to bardzo zgodne ze współczesnymi realiami, których doświadczamy każdego dnia i każdej nocy?” – napisał dyplomata w felietonie dla nv.ua.

O tym, że dodatkowa mobilizacja na Ukrainie jest konieczna mówił również przewodniczący Komitetu Wojskowego NATO Rob Bauer. Zauważył, że Ukraina potrzebuje nie tylko broni, ale także ludzi, aby kontynuować wojnę. O brakach w szeregach armii mówią sami wojskowi, m.in. Maksym Żorin, zastępca dowódcy 3 Oddzielnej Brygady Sił Specjalnych, były dowódca pułku Azow i major Sił Zbrojnych Ukrainy. „Jeśli się rozluźnimy, linia frontu może się załamać” – twierdzi wojskowy.

Niedawno tez redakcja czasopisma texty.org.ua podliczyła, że na Ukrainie jest około 5 milionów mężczyzn, którzy mogą zostać powołani do wojska. Dziennikarze przytaczają również dane, że po 24 lutego 2022 r. 812 000 mężczyzn w wieku od 18 do 64 lat otrzymało tymczasową ochronę w UE.

Oczywiście, ukraińskie siły zbrojne liczą na powrót tych ludzi i ich pomoc w walce.

Europejskie rządy już zaczynają reagować na ukraińskie innowacje. W tych dniach polski minister obrony Władysław Kosiniak-Kamysz stwierdził, że rząd RP jest gotowy pomóc Ukrainie w powrocie mężczyzn w wieku wojskowym, aby pomóc temu krajowi w walce z Rosją. Zauważył on, że Polska w przeszłości już oferowała Ukrainie taką pomoc.

Ukraińcy już szukają wyjścia – szara strefa paszportowa

Jednak ukraińscy obywatele zaskoczeni w konsulatach za granicą niemożliwością przedłużenia swoich paszportów już starają sobie radzić w inny, nielegalny sposób. W mediach społecznościowych pojawiają się już pomysły na alternatywy dla ukraińskich dokumentów, które utraciły ważność i nie mogą zostać odnowione. Na przykład na Telegramie opowiadają o niemieckim Reiseausweis für Ausländer (dokument podróży cudzoziemca), który zastępuje paszport krajowy dla obcokrajowców. Jest on wydawany osobom, które mają status uchodźcy lub bezpaństwowca w Niemczech.

W Polsce istnieje np. Tymczasowe Zaświadczenie Tożsamości Cudzoziemca (TZTC). W rzeczywistości każdy kraj ma jakiś odpowiednik takiego dokumentu, więc Ukraińcy spodziewają się, że może się on przydać w razie potrzeby.

Anna Terlecka