Kult pawianów w starożytnym Egipcie

Religia starożytnych Egipcjan przez tysiące lat czciła zwierzęta. Powszechnie znany jest kult bogini Bastet, której świętymi symbolami były koty. Z cywilizacją Nilu kojarzone są także krokodyle, hipopotamy lub skarabeusze. Jednak mało kto wie, że równie ważnym dla rytuałów zwierzęciem był pawian, którego kult obejmował cały Egipt.

Świat po raz pierwszy dowiedział się o religijnym znaczeniu pawianów w 1905 roku, kiedy to dwójka francuskich archeologów odnalazła 17 zmumifikowanych, małpich czaszek w miejscu, które potem zostało nazwane Doliną Małp.

Zwierzęta były kojarzone z bogiem mądrości i rzemiosła Thothem, który często przedstawiany był jak mężczyzna z głową pawiana. W miejscach jego kultu oraz wewnątrz piramid wielokrotnie znajdywano zmumifikowane pawiany, pochowane w rytualny sposób, wynikający z ich religijnego statusu.  

Archeologów od dawna interesowało jednak to, w jaki sposób te zwierzęta znalazły się w Egipcie. Badania genetyczne mumii wskazują bowiem, że analizowane osobniki pochodziły z innych terenów, często odległych o wiele setek kilometrów. Dane wskazują bowiem, że święte egipskie pawiany były importowane z obszaru dzisiejszej Erytei – państwa w Afryce wschodniej, położonego nad Morzem Czerwonym, sąsiadującej z Sudanem, Etiopią i Dżibuti. To właśnie tam miał znajdować się legendarny port Adulis, który stanowił część starożytnych afrykańskich królestw Dʿmt i Aksum. To miejsce było opisywane często przez starożytnych Egipcjan jako okno na nieznany świat Afryki i Azji, służyło jak główny punkt importu luksusowych i niedostępnych dóbr.

To właśnie w tym porcie kasta kapłanów Egiptu mogła zakupywać małpy z dalekich regionów Afryki, które potem stawały się ważnym elementem kultu boga Thoth. Antropolodzy i religioznawcy zaznaczają przy tym, że taki wysoki status pawianów w kulturze egipskiej jest czymś wyjątkowym. W żadnym innym kraju małpy nie były tak traktowane, wręcz przeciwnie, większość kultur uważała pawiany i inne zwierzęta z rodziny koczkodanów za szkodniki.

Maciej Bzura