Mieszkańcy pierwszych miast Europy byli wegetarianami

Dieta mieszkańców proto-miast z epoki miedzi położonych na obszarze dzisiejszej Ukrainy i Mołdawii opierała się głównie na produktach roślinnych takich jak groch oraz zboża.

W regionie północnego wybrzeża Morza Czarnego, na terenach współczesnej Ukrainy oraz Mołdawii, 6 tys. lat temu rozwijały się mega-osady kultury Cucuteni-Trypole (która to jest również określana mianem: „kultury ceramiki malowanej”). Leżały one na obszarze o powierzchni 320 hektarów oraz w sumie miały populację liczącą około 15 tys. mieszkańców. Chociaż nie były największymi osadami swoich czasów, to za to dzierżą tytuł najstarszych miast w Europie, informuje portal „Arkeonews„. Nadczarnomorskie proto-miasta wyprzedzają nawet jeden z najwcześniej zurbanizowanych obszarów, którym była starożytna Mezopotamia. Jednym z najnowszych obszarów badań, które zwiększają naszą wiedzę na temat tych prastarych mega-osad, jest kwestia dotycząca wyżywienia tych wczesnych ośrodków miejskich oraz jaka była dieta ich mieszkańców.

Badanie opublikowane 18 grudnia przez naukowców z SFB 1266 z Uniwersytetu Kilońskiego (CAU) w renomowanym czasopiśmie naukowym „PNAS” dostarcza obszernych wyjaśnień dotyczących tych zagadnień. Zaopatrzenie mieszkańców mega-osad opierało się na niezwykle wyszukanym zarządzaniu żywnością i pastwiskami” – twierdzi kiloński paleoekolog, doktor Frank Schlütz. Zgodnie z wynikami badania, które zostały przeprowadzone przez CAU pod kierunkiem archeologa profesora Johannesa Müllera wraz z badaczami z Ukrainy i Mołdawii, dieta wczesnych rolników kultury ceramiki malowanej, którzy 7 tys. lat temu zamieszkiwali tereny dzisiejszej Ukrainy oraz Mołdawii, opierała się głównie na zbożu i grochu. Zdaniem ekspertów mieszkańcy tych prastarych osad mogli w dużej mierze obejść się bez mięsa.

Początki opierających się na rolnictwie i hodowli społeczności, które zamieszkiwały obszar wsi Trypole (Ukraina) oraz wsi Cucuteni (Mołdawia) wraz z ich najbliższymi okolicami, sięgają około 4800 r. p.n.e. Narodziły się one na położonych na północ od Morza Czarnego lasostepach.  Poczynając od około 4150 r. p.n.e., ludzie ze społeczności Trypola stworzyli ogromne, dokładnie zaplanowane osady.  Miały one powierzchnię wynoszącą nawet 320 hektarów, co odpowiada wielkości kilkuset boisk piłkarskich. Szacuje się, że mieszkało w nich do 15 tys. ludzi.

Nadczarnomorskie mega-osady miały wyraźnie uporządkowany układ przestrzenny, na który to składały się łatwe do zarządzania dzielnice. W ich skład z kolei wchodziły domy spotkań, w których dochodziło do konsultacji i rozmów dotyczących  najważniejszych dla lokalnej społeczności spraw. Złoty okres społeczeństwa zamieszkującego Trypole z jego charakterystycznymi mega-osadami trwał około 500 lat. Zdaniem naukowców te najwcześniejsze znane miasta Europy upadły dopiero wtedy, kiedy ich ludność została odcięta od struktur komunikacyjnych, a procesy decyzyjne poddano scentralizowaniu.

Życie codzienne w tych osadach było porównywalne z tym jak funkcjonowały inne miasta rolniczce doby chalkolitu. Ich mieszkańcy byli przeważnie rolnikami. Jednak naukowców do niedawna frapowała odpowiedź na pytanie: w jaki sposób tak duże społeczności mogły zabezpieczyć swoje zapasy żywności za pomocą technologii neolitycznej? Jak stwierdził kierownik badań Johannes Müller: „aby odpowiedzieć na to pytanie, w ciągu ostatnich 10 lat określiliśmy skład izotopów węgla i azotu w setkach próbek”.

Badacze poddawali pomiarom głównie odkopywane na obszarze  kultury Cucuteni-Trypole kości zwierząt i ludzi. Następnym krokiem było uzupełnienie tych danych o pomiary izotopowe zwęglonego grochu i ziaren zbóż, które zostały pobrane z próbek gleby pochodzących z różnych osad Trypola”. Izotopy są bardzo pomocne przy tego typu badaniach, gdyż przy ich pomocy można określić informacje dotyczące tego w jaki sposób przebiegała starożytna hodowla zwierząt, czy gleba na której uprawiano rośliny była nawożona oraz ustalić jaką rolę w wyżywieniu lokalnych społeczności pełniły rośliny i zwierzęta.

Przy pomocy tych technik badawczych naukowcom udało się ustalić kilka faktów na temat produkcji rolno-hodowlanej obszaru zamieszkiwanego przez kulturę ceramiki malowanej. „Doszliśmy do wniosku, że duża część bydła i owiec była trzymana na ogrodzonych pastwiskach. Ponadto, obornik wytwarzany przez zwierzęta był wykorzystywany przez ludzi do intensywnego nawożenia, w szczególności grochu” – poinformował Frank Schlütz.

W rezultacie groch oraz zboża stanowiły fundament diety mieszkańców mega-osad Cucuteni-Trypole. Ich posiłki były nie tylko pożywne, ale dzięki grochowi również zbilansowana pod względem niezbędnych aminokwasów.  Wykorzystywali oni także grochowinę (słomę grochową) do karmienia zwierząt hodowlanych na pastwiskach. To właśnie za sprawą tego silnego związku pomiędzy produkcją roślinną, a hodowlą bydła, mieszkańcy mega-osad byli w stanie się wyżywić. Wymagająca dużych nakładów pracy i czasu produkcja mięsa była w dużej mierze wyeliminowana.

Przyczyna upadku mega-osad społeczności Trypola leżała w pogłębiającym się rozwarstwieniu społecznym. W wyniku rosnących nierówności społeczności intensyfikacji uległy napięcia społeczne. Na ich skutek mieszkańcy tych proto-miast zaczęli w znacznej liczbie je opuszczać i przenosić się do mniejszych osad. W epoce brązu około 3000 r. p.n.e. Trypole zostało całkowicie opuszczone.

Marcin Jarzębski