Było i minęło. Rok 2023 na świecie
Wojna Izraela z Hamasem w Strefie Gazy, wejście Finlandii do NATO, trzęsienie ziemi w Turcji i Syrii, wojna domowa w Sudanie, zamachy stanu w Gabonie i Nigrze oraz ukazanie się nowej wersji modelu językowego ChatGPT – to najważniejsze wydarzenia na świecie w 2023 r.
W roku 2023 doszło także m.in. do aresztowania byłego prezydenta USA Donalda Trumpa, protestów przeciwko reformie systemu emerytalnego we Francji, wysadzenia zapory wodnej na Dnieprze podczas wciąż trwającej wojny na Ukrainie, buntu Grupy Wagnera, przejęcia Górskiego Karabachu przez Azerbejdżan, pierwszego w historii przeszczepu całego ludzkiego oka i wyprzedzenia Chin przez Indie w rankingu najludniejszych państw świata. Oto najważniejsze wydarzenia na świecie w kalendarium 2023 r.
STYCZEŃ 2023
1.1. CHORWACJA przyjęła euro i przystąpiła do strefy Schengen, stając się 20. państwem członkowskim strefy euro i 27. członkiem strefy Schengen.
5.1. WATYKAN – Na placu świętego Piotra odbył się pierwszy w historii Kościoła pogrzeb papieża seniora pod przewodnictwem urzędującego papieża.
8.1. CHINY – Władze zniosły utrzymywane od prawie trzech lat surowe restrykcje na granicach, ostatecznie kończąc z polityką „zero covid”.
8.1. BRAZYLIA – Tydzień po inauguracji Luli da Silvy na prezydenta kilka tysięcy zwolenników byłego prezydenta Jaira Bolsonaro wdarło się do budynków publicznych w stolicy kraju Brasilii, m.in. do parlamentu, Sądu Najwyższego i pałacu prezydenckiego.
17.1. WIETNAM – Rządzący od 2021 r. prezydent Nguyen Xuan Phuc złożył rezygnację w wyniku serii skandali korupcyjnych.
18.1. UKRAINA – W katastrofie śmigłowca w Browarach zginęło 21 osób, w tym szef MSW Ukrainy Denys Monastyrski i jego dwaj zastępcy.
19.1. FRANCJA – Rozpoczęły się trwające do czerwca protesty przeciwko reformie systemu emerytalnego we Francji, które gromadziły do kilku milionów osób.
28.1. CZECHY – W drugiej rundzie wyborów prezydenckich zwyciężył były najwyższy dowódca czeskiej armii Petr Pavel.
LUTY 2023
1.2. DRK – Papież Franciszek odprawił w Kinszasie mszę z udziałem około miliona wiernych.
5.2. USA – Amerykański samolot myśliwski zestrzelił chiński balon szpiegowski, który od kilku dni przebywał w przestrzeni powietrznej USA.
6.2. TURCJA/SYRIA – Południowo-wschodnią Turcję i północną Syrię nawiedziło trzęsienie ziemi o magnitudzie 7,8. Zginęło ponad 59 tys. osób, 121 tys. zostało rannych, a półtora miliona straciło dach nad głową.
8.2. BIAŁORUŚ – Sąd w Grodnie skazał na 8 lat więzienia Andrzeja Poczobuta, dziennikarza i działacza polskiej mniejszości na Białorusi.
20.2. UKRAINA – Wizyta prezydenta Stanów Zjednoczonych Joe Bidena w Kijowie.
MARZEC 2023
3.3. BIAŁORUŚ – Laureat Pokojowej Nagrody Nobla Aleś Bialacki został skazany na 10 lat więzienia przez sąd w Mińsku.
5.3. USA – Po 20 latach negocjacji członkowie Organizacji Narodów Zjednoczonych przyjęli traktat o ochronie bioróżnorodności na wodach międzynarodowych.
6.3. ESTONIA – Wybory parlamentarne wygrała Estońska Partia Reform dotychczasowej premier Kai Kallas.
9.3. NIEMCY – W Hamburgu doszło do strzelaniny podczas spotkania społeczności Świadków Jehowy. Uzbrojony napastnik zastrzelił 7 osób oraz zranił 8, a następnie popełnił samobójstwo.
10.3. CHINY – Xi Jinping został wybrany na bezprecedensową trzecią kadencję na stanowisku przewodniczącego ChRL.
10.3. USA – Upadł 16. największy bank amerykański, Silicon Valley Bank, co było największą zapaścią bankową w USA od kryzysu finansowego w 2008 r.
10.3. IRAN/ARABIA SAUDYJSKA – W wyniku rozmów przeprowadzonych w Pekinie oba kraje porozumiały się w sprawie wznowienia zerwanych w 2016 r. stosunków dyplomatycznych i ponownego otwarcia ambasad obu państw w Teheranie i Rijadzie.
14.3. USA – Firma OpenAI ogłosiła najnowszą wersję swojego modelu sztucznej inteligencji, GPT-4, na którym oparty jest model językowy ChatGPT.
17.3. HOLANDIA – Międzynarodowy Trybunał Karny wydał nakaz aresztowania prezydenta Rosji Władimira Putina, oskarżając go o odpowiedzialność za zbrodnie wojenne na Ukrainie.
26.3. IZRAEL – Rozpoczęły się trwające do października masowe protesty przeciwników planowanej przez rząd reformy systemu sądownictwa.
KWIECIEŃ 2023
4.4. FINLANDIA została 31. członkiem Sojuszu Północnoatlantyckiego.
4.4. USA – Były prezydent Donald Trump został aresztowany pod zarzutem fałszowania dokumentacji biznesowej, co było pierwszym takim przypadkiem w historii kraju.
7.4. USA – Z Pentagonu wyciekły tajne dokumenty zawierające plany USA i NATO dotyczące wsparcia ukraińskiego wojska przed spodziewaną ofensywą.
14.4. GUJANA FRANCUSKA – Wystartowała sonda Europejskiej Agencji Kosmicznej Jupiter Icy Moon Explorer, która ma na celu przeprowadzenie badań nad księżycami Jowisza.
14.4. SUDAN – Rozpoczęła się wojna domowa toczona przez bojówki Siły Szybkiego Wsparcia (RSF) przeciwko sudańskiej armii. Do końca roku zginie w niej ok. 10 tys. osób, a pięć milionów zostanie zmuszonych do ucieczki, również za granicę.
25.4. KENIA – W lesie Shakahola odnaleziono ciała 429 członków sekty, którzy zagłodzili się na śmierć, by spotkać Jezusa.
MAJ 2023
3.5. SERBIA – W szkolnej strzelaninie w Belgradzie zginęło dziewięć osób, co wraz z kolejną niezwiązaną strzelaniną następnego dnia wywołało masowe protesty antyrządowe.
4.5. DRK – W wyniku powodzi w prowincji Kiwu Południowe zginęło ponad 400 osób.
5.5. WHO – Światowa Organizacja Zdrowia ogłosiła koniec globalnego zagrożenia zdrowia związanego z COVID-19, który w 2020 roku wywołał pandemię.
6.5. WIELKA BRYTANIA – Karol III został koronowany na króla Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej.
7.5. SYRIA została przywrócona jako członek Ligii Państw Arabskich po 12 latach od zawieszenia w związku z brutalnymi represjami Baszara al-Asada wobec protestujących Syryjczyków.
9.5. PAKISTAN – Były premier Imran Khan został aresztowany pod zarzutami korupcyjnymi, co uniemożliwi mu startowanie w wyborach parlamentarnych w 2024 r.
19.5. BIRMA – Cyklon Mocha zabił ponad 400 osób.
25.5. BIAŁORUŚ – Moskwa i Mińsk podpisały umowę o rozmieszczeniu rosyjskiej taktycznej broni atomowej na Białorusi.
28.5. TURCJA – W drugiej turze wyborów prezydenckich zwyciężył urzędujący prezydent Recep Tayyip Erdogan.
31.5. ŁOTWA – Wieloletni szef MSZ Edgars Rinkeviczs został wybrany przez parlament na prezydenta kraju.
CZERWIEC 2023
2.6. INDIE – W wyniku kolizji trzech pociągów w stanie Odisha zginęło niemal 300 osób, a ponad 1200 zostało rannych.
6.6. UKRAINA – Siły rosyjskie wysadziły zaporę wodną Kachowskiej Elektrowni Wodnej, w wyniku czego woda zalała dziesiątki miejscowości, wywołując katastrofę humanitarną i ekologiczną.
6.6. BUŁGARIA – Parlament wybrał koalicyjny rząd pod przewodnictwem naukowca Nikołaja Denkowa, kładąc kres trwającemu od ponad dwóch lat kryzysowi politycznemu, podczas którego w kraju pięć razy odbyły się przedterminowe wybory.
11.6. HONDURAS – Po zerwaniu stosunków z Tajwanem w marcu Honduras otworzył po raz pierwszy swoją ambasadę w Pekinie.
14.6. GRECJA – Ponad 500 osób uznano za zaginione po tym, gdy łódź przewożąca migrantów wywróciła się u wybrzeży Peloponezu.
18.6. USA – Prywatna łódź podwodna Titan firmy OceanGate w trakcie wycieczki do wraku Titanica straciła łączność. Po trwającej trzy dni akcji poszukiwawczej odnaleziono szczątki łodzi, która implodowała, a pięcioosobowa załoga zginęła.
20.6. FINLANDIA – Lider Koalicji Narodowej Petteri Orpo został premierem. W skład nowej koalicji rządowej weszły cztery partie o profilu konserwatywnym, nacjonalistycznym i liberalnym.
23.6. ROSJA – Grupa Wagnera, prywatna firma wojskowa Jewgienija Prigożyna zbuntowała się przeciwko armii rosyjskiej, a po dwóch dniach wycofała się na Białoruś.
27.6. FRANCJA – Po zastrzeleniu przez policję 17-latka pochodzenia algierskiego w całym kraju doszło do gwałtownych zamieszek.
LIPIEC 2023
1.7. ŚWIAT – Według Światowej Organizacji Meteorologicznej lipiec 2023 r. był najgorętszym miesiącem w historii pomiarów pod względem średniej globalnej temperatury powietrza.
14.7. USA – Rozpoczął się trwający 118 dni strajk amerykańskiego związku zawodowego aktorów SAG-AFTRA w sprawie podwyżki płac oraz warunków, na jakich aktorzy mają być chronieni przed działaniami sztucznej inteligencji.
24.7. HISZPANIA – Partia Ludowa wygrała wybory parlamentarne.
26.7. NIGER – Demokratycznie wybrany prezydent Mohamed Bazoum został obalony w wyniku zamachu stanu, junta wojskowa ogłosiła generała Abdourahamane Tchiani nowym przywódcą kraju.
SIERPIEŃ 2023
1.8. ŚWIAT – Oceany na świecie osiągnęły nowy rekord temperatury: 20,96 stopni Celsjusza.
1-6.8. PORTUGALIA – W Lizbonie odbyły się 38. Światowe Dni Młodzieży.
18.8. USA – W Camp David odbył się trójstronny szczyt z udziałem prezydenta USA Joe Bidena, prezydenta Korei Płd. Jun Suk Jeola i premier Japonii Fumio Kishidy mający na celu wzmocnienia sojuszy w regionie Pacyfiku.
23.8. ROSJA – W katastrofie lotniczej w miejscowości Kużenkino mieli zginąć przywódcy Grupy Wagnera Jewgienij Prigożyn i Dmitrij Utkin.
23.8. INDIE – Lądownik Vikram Indyjskiej Agencji Kosmicznej jako pierwszy w historii wylądował na południowym biegunie Księżyca.
30.8. GABON – Junta wojskowa obaliła prezydenta Ali Bongo Ondimba i mianowała na tymczasowego szefa państwa generała Brice Oligui Nguema.
WRZESIEŃ 2023
9.9. INDIE – Na szczycie państw G20 w Delhi przyznano stałe członkostwo Unii Afrykańskiej, która zrzesza 55 państw.
9.9. MAROKO – W wyniku trzęsieniu ziemi o magnitudzie 6.9 w regionie Marakeszu-Safi zginęło niemal 3000 osób.
10.9. LIBIA – Huragan Daniel zabił według różnych szacunków od 10 tys. do 20 tys. osób głównie w Libii, ale też w Egipcie i południowo-wschodniej Europie. W libijskiej Darnie zawaliły się dwie tamy i w powodzi zginęły tysiące mieszkańców, zniszczona została jedna czwarta miasta.
19.9. – GÓRSKI KARABACH – Azerbejdżan przeprowadził ofensywę w Górskim Karabachu, zakończoną rozwiązaniem nieuznawanego państwa, co spowodowało ucieczkę ponad 100 tys. Ormian z Górskiego Karabachu do Armenii.
24.9. NIGER – Prezydent Francji Emmanuel Macron ogłosił zakończenie francuskiej obecności wojskowej w Nigrze i odwołał ambasadora z tego kraju.
30.9. SŁOWACJA – Wybory parlamentarne wygrała socjaldemokratyczna partia SMER pod wodzą byłego premiera Roberta Fica.
PAŹDZIERNIK 2023
2.10. WHO – Światowa Organizacja Zdrowia zatwierdziła pierwszą szczepionkę na malarię, którą można produkować na masową skalę.
4.10. KOLUMBIA – Armia Kolumbii przeprosiła za zabicie 6402 cywilów i fałszywe przedstawianie ich jako lewicowych partyzantów, by wywołać wrażenie, że skutecznie walczy z lewicowymi bojówkami.
7.10. IZRAEL/STREFA GAZY – Rządzący Strefą Gazy Hamas przeprowadził atak na Izrael, w którym zginęło ok. 1200 osób, w większości cywili, a ok. 240 zostało porwanych. W trwających do końca roku działaniach odwetowych Izraela zginęło ponad 20 tys. Palestyńczyków, 90 proc. z ponad 2 milionów mieszkańców Strefy Gazy musiało uciekać z domów. Zniszczeniu uległo ok. 40 proc. wszystkich budynków w palestyńskim terytorium.
7.10. AFGANISTAN – W prowincji Herat doszło do serii trzęsień ziemi, w wyniku których zginęło ponad 1000 osób, a prawie 2000 zostało rannych.
14.10. AUSTRALIA – W referendum odrzucono proponowane zmiany w konstytucji dającej więcej praw rdzennym Australijczykom.
29.10. TURCJA – Obchodzono stulecie założenia Republiki Turcji przez jej pierwszego prezydenta Mustafę Kemala Ataturka.
LISTOPAD 2023
1.11. WIELKA BRYTANIA – Na pierwszym Szczycie Bezpieczeństwa AI 28 krajów podpisało porozumienie w sprawie zarządzania najbardziej ryzykownymi formami sztucznej inteligencji.
9.11. USA – Chirurdzy szpitala uniwersyteckiego w Nowym Jorku dokonali pierwszego w historii przeszczepu całego ludzkiego oka.
14-17.11. USA – Przywódca Chin Xi Jinping po raz pierwszy od 2017 r. złożył wizytę w Stanach Zjednoczonych i spotkał się z prezydentem USA Joe Bidenem. Chiny i USA zgodziły się na wznowienie zawieszonej łączności wojskowej i współpracę w walce z narastającym kryzysem klimatycznym.
19.11. ARGENTYNA – W wyborach prezydenckich zwyciężył skrajny prawicowy liberał Javier Mileia.
22.11. STREFA GAZY/IZRAEL – Rozpoczęło się kilkudniowe zawieszenie broni między Izraelem a Hamasem, pierwsze w trwających od 7 października walkach, podczas którego ponad 100 izraelskich zakładników zostało uwolnionych w zamian za więźniów palestyńskich.
22.11. HOLANDIA – Prawicowa i antyimigrancka partia PVV Geerta Wildersa zwyciężyła w wyborach do izby niższej parlamentu, zdobywając 35 proc. głosów.
24.11. ANTARKTYDA – Zajmująca powierzchnię prawie 4000 kilometrów kwadratowych największa góra lodowa świata, A23a, zaczęła poruszać się po raz pierwszy od ponad 30 lat.
29.11. NEPAL – W dystrykcie Lumjung zarejestrowano pierwsze małżeństwo osób tej samej płci, zalegalizowane w Nepalu pięć miesięcy wcześniej.
30.11. ROSJA – Sąd Najwyższy uznał „międzynarodowy ruch społeczny LGBT” za organizację ekstremistyczną i zadecydował o jego zakazaniu.
GRUDZIEŃ 2023
3.12. WENEZUELA – 95 proc. uczestników niewiążącego referendum poparło roszczenia terytorialne Wenezueli wobec bogatego w ropę terytorium Esequibo, obecnie kontrolowanego przez sąsiednią Gujanę.
10-12.12. EGIPT – W quasi-demokratycznych wyborach prezydenckich zwyciężył dotychczas rządzący Abdel Fatah el-Sisi.
12.12. ZEA – Na COP28, szczycie klimatycznym ONZ w Dubaju osiągnięto konsensus w sprawie odchodzenia od paliw kopalnych, co jest pierwszym takim porozumieniem w 30-letniej historii konferencji.
16.12. KUWEJT – Po śmierci w wieku 86 lat emira Nawafa Al-Ahmad Al-Dżaber Al-Sabaha jego następcą zostaje przyrodni brat Miszal Al-Ahmad Al-Dżaber Al-Sabah.
17.12. SERBIA – W przedterminowych wyborach parlamentarnych zwyciężyła lista prezydenta „Aleksandar Vuczić – Serbia Nie Może Się Zatrzymać”, rządzącej Serbskiej Partii Postępowej, która uzyskała 46,6 proc. głosów.
20.12. CZECHY – W Pradze doszło do strzelaniny w budynku Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Karola, zginęło 14 osób oprócz sprawcy, a 25 zostało rannych.
PAP/AJ
