Książki, które pomogą lepiej zrozumieć Ukrainę

Skoro mamy dziś obok siebie tak wielu Ukraińców, dobrze jest znać książki, które pomogą lepiej zrozumieć Ukrainę: jej historię, literaturę, obywateli i wojnę, którą Rosja prowadzi przeciwko niej od dziesięcioleci. Oto lista 10 propozycji, z których połowa jest już dostępna po polsku. 

Ukraiński filozof Wołodymyr Jermołenko powiedział kiedyś, że literatura to zawsze “praktyka poszerzania doświadczenia, przenoszenia do innego świata”. Czasami ten świat może być fikcyjny. Są to odległe planety, detektywistyczne śledztwa w przeszłości lub mistyczne horrory z surrealistycznymi potworami. Jednak literatura często pozwala nam zajrzeć w głąb prawdziwych wydarzeń, prawdziwych ludzi i prawdziwych krajów.

Skoro więc mamy dziś obok siebie tak wielu Ukraińców, dobrze jest znać książki, które pomogą lepiej zrozumieć Ukrainę: jej historię, literaturę, obywateli i wojnę, którą Rosja prowadzi przeciwko niej od dziesięcioleci.

Nie jest to lista ani idealna ani kompletna, można do niej dodać dziesiątki innych interesujących książek, które powiedzą jeszcze więcej o Ukrainie, ale właśnie w tych można znaleźć odpowiedzi na różne pytania i przeczytać głębokie historie. Szczególnie, że pięć z nich dostępna jest w polskim tłumaczeniu. 

„Wrota Europy”, Serhij Płochij (dostępna po polsku)

Serhij Płochij jest prawdopodobnie najbardziej znanym ukraińskim historykiem na świecie. Jest profesorem katedry historii Ukrainy na Uniwersytecie Harvarda, gdzie pełni również funkcję dyrektora Harvard Ukrainian Research Institute.

W swoich pracach wyjaśnia zachodniej publiczności ważne momenty ukraińskiej historii. We “Wrotach Europy” w ciekawy i przystępny sposób opowiada o historii państwa ukraińskiego od czasów Herodota do początku wojny na wschodzie Ukrainy. Praca ta pozwala lepiej zrozumieć wydarzenia z przeszłości, a poprzez nie — teraźniejszość. Autor skupia się na Ukraińcach jako największej grupie demograficznej, a później jako głównej sile stojącej za stworzeniem nowoczesnego narodu.

„Przygody literatury ukraińskiej”, Rostysław Semkiw

Literaturoznawca Rostysław Semkiw postawił sobie za zadanie napisanie ciekawej i fascynującej historii literatury ukraińskiej. Dlaczego w ogóle pojawił się taki pomysł? Bo większości Ukraińców opowiadano w szkole o literaturze ukraińskiej w najbardziej nieatrakcyjny sposób, a to przecież strata czasu!

Semkiw zaprasza w prawdziwą podróż: od niemal romantyka Skoworody do głównego autora naszych czasów, Serhija Żadana. Niekiedy zaprasza spojrzeć na style i kierunki w literaturze ukraińskiej z nietypowej perspektywy, a także odnaleźć i dostrzec oryginalne piękno i siłę w tekstach czołowych twórców literatury ukraińskiej.

„W cieniu imperium”, Wira Ahejewa (dostępna po polsku)

Mówiąc teraz o Ukrainie, nie sposób nie wspomnieć o historii stosunków ukraińsko-rosyjskich. Wiele już o tym napisano i jeszcze więcej zostanie napisane. Na przestrzeni dziejów Rosja regularnie kradła innym historię, osiągnięcia i zwycięstwa. I w ten sposób, na przykład, odbiera Ukrainie jej własną przeszłość.

Ale przez cały ten czas, przez ponad trzysta lat, Ukraina ciągle z tym walczy. I to walczy na różne sposoby: z porażkami i małymi zwycięstwami oraz z nadzieją na wielkie i główne zwycięstwo. Literaturoznawczyni Wira Ahejewa w swojej książce «W cieniu imperium» przez pryzmat procesu kulturowego analizuje ukraiński opór wobec imperium i walkę o zachowanie pamięci zbiorowej.

„Zawołanie Hioba. Kroniki najazdu”, Ołeksandr Myched

Ołeksandr Myched zaczął pisać “Hioba” w pierwszym dniu pełnoskalowej inwazji, która rozpoczęła się 24 lutego 2022 r. Pracował nad książką przez trzynaście miesięcy, pisząc o tym, co przeżył wraz z żoną, o swoich rodzicach, którzy byli w Buczy przez prawie trzy tygodnie podczas okupacji. To opowieść o tym, jak się zmieniamy, jak nasz codzienny język staje się językiem wojny, jak niegdyś znajome i ważne rzeczy stają się bolesnymi bodźcami i jak pewne uczucia i emocje stają się rzeczami, o których chcesz zapomnieć, ale jednocześnie — zapamiętać na zawsze.
Tutaj udało mu się zebrać i przedstawić myśli i doświadczenia wielu Ukraińców w pierwszym roku inwazji. Ukraińcy, podobnie jak Hiob w Starym Testamencie, doświadczają teraz straszliwych strat. Jak tracimy najbliższych przyjaciół i domy? Jak zmieniają się ukraińskie dzieci i jaką postpamięć będzie miało następne pokolenie?

„Czerwony głód”, Anne Applebaum (dostępna po polsku)

To ważna książka amerykańskiej dziennikarki i historyczki Anne Applebaum. Pomaga zrozumieć Hołodomor czyli Wielki Głód na Ukrainie. Autorka pracowała ze wspomnieniami, pamiętnikami, dokumentami oraz badaniami ukraińskich i zagranicznych naukowców. W książce udowadnia, że ta tragedia nie była wynikiem klęski żywiołowej, ale sztuczną operacją zaplanowaną z wyprzedzeniem przez Stalina w celu zniszczenia narodu ukraińskiego.

„Amadoka”, Sofija Andruchowycz

Ważna książka w karierze pisarskiej jednej z najważniejszych autorek literatury pięknej współczesnej Ukrainy. Sofija Andruchowycz opisuje w niej kilka miejsc i epok, z których większość dotyczy Ukrainy. Autorka pisze o historii jako takiej i umiejętności pracy z pamięcią — zapominać i, właśnie, pamiętać. Powieść pokazuje, że nic nie znika bez śladu. Różne historyczne powiązania i paralele mają zdolność pogłębiania się, a pamięć skrywa wiele tajemnic — zarówno człowieka-jednostki, jak i całych pokoleń.

„Internat”, Serhij Żadan (dostępna po polsku)

Być może najważniejsza książka prozatorska głównego autora współczesnej Ukrainy. To historia zwykłego, prowincjonalnego nauczyciela — jego aspiracji, motywacji i celów w obliczu niebezpieczeństwa, gdy historia i twoje miejsce w niej mogą się zmienić w ciągu kilku godzin. Żadan opowiada o życiu w strefie Antyterrorystycznej Operacji na wschodzie Ukrainy, jego dramacie, problemach wyboru i tożsamości, psychologii narodowej i patriotyzmu.

„Muzeum porzuconych sekretów”, Oksana Zabużko (dostępna po polsku)

Jedna z najsłynniejszych w Europie powieści współczesnej Ukrainy. Newsweek Polska nazwał ją nawet „powieścią na miarę Nobla”. A sama Oksana Zabużko wciąż jest główną kandydatką od Ukrainy do Nagrody Nobla. Pierwszej w historii tego kraju. „Muzeum porzuconych sekretów” to nowoczesna epopeja współczesnej Ukrainy: saga rodzinna trzech pokoleń, obejmująca okres od lat 40. do wiosny 2004 roku. Zabużko pisze o władzy przeszłości nad przyszłością, o miłości, zdradzie i śmierci, o odwiecznej wojnie człowieka o prawo do bycia sobą.

„Za Perekopem jest ziemia”, Anastasija Łewkowa

Aby napisać tę powieść, autorka przeprowadziła około 200 wywiadów z ponad 50 mieszkańcami Krymu. Szczegóły ich historii stały się częścią książki. Dzieciństwo, młodość i pierwszą miłość bohaterka powieści przeżyła na Krymie. To tutaj uświadomiła sobie, że jest Ukrainką. Nie przeszkodził jej w tym ani dziadek, podpułkownik KGB, ani rosyjska krew w żyłach. „Za Perekopem jest ziemia” to próba otwarcia kontynentu na półwysep, a półwyspu na kontynent, z nietypowej perspektywy.

„Ogród Getsemani”, Iwan Bahriany

Powieść, która przedstawia jedną z najtragiczniejszych kart w historii Ukrainy — lata trzydzieste XX wieku, kiedy rzeczywistość opisywało hasło: “Lepiej połamać żebra stu niewinnym, niż przepuścić jednego winnego”. Iwan Bahriany przedstawia to tragiczne doświadczenie w swojej powieści “Ogród Getsemani”. Poznajemy tu historię Andrija Czumaka, która pokazuje, jak działał doskonały represyjny mechanizm systemu sowieckiego, jak ten system zniewalał i niszczył ludzi bez względu na ich osiągnięcia, pochodzenie, wiek czy płeć. Każdy mógł zostać uwięziony: lekarze, nauczyciele, pisarze. Cała przeszłość nie miała znaczenia, każdy mógł zostać zesłany na dno i zniszczony. Powieść Bahrianego pokazuje jednak potrzebę przeciwstawienia się złu nawet wtedy, gdy wydaje się, że dalsza walka nie ma sensu, a ostateczny wybór zawsze zależy od jednostki. A Bahriany ma to doświadczenie, przeszedł przez sowieckie obozy i tylko cudem przeżył, by o tym napisać.

Ołeksij Simonczuk