Najstarsza znana wojna w Europie miała miejsce w Hiszpanii

Na terenie comarci Rioja Alavesa w Hiszpanii archeolodzy odkryli mnóstwo szczątków i pozostałości po najstarszej znanej bitwie w historii Europy. Miała ono miejsce 5 tys. lat temu w okresie neolitu i tym samym poprzedza o kilka tysięcy lat bitwę nad rzeką Tollense w 1250 r. p.n.e. (wschodnie Niemcy), która do tej pory była uznawana jako najstarsza wojna w historii kontynentu.

Badania prowadzone przez archeologów na terenie comarci (będącej odpowiednikiem polskiego powiatu) Rioja Alavesa w północno-wschodniej Hiszpanii przyniosły niespodziewane rezultaty. Okazało się, że najstarsza bitwa na dużą skalę w Europie, na którą mamy dowody w postaci znaczącej liczby szczątek z widocznymi obrażeniami i urazami wojennymi, miała miejsce na terenie, który obecnie stanowi część Kraju Basków. Badacze przeanalizowali szczątki 338 wojowników, które liczą 5 tys. lat. Odkrycie zostało dokonane na stanowisku archeologicznym San Juan ante Portam Latinam, które znajduje się około 2 kilometry od miasta Laguardia. W toku prac naukowców okazało się, że zdecydowana większość z odkrytych szczątek należała do ofiar pierwszej udokumentowanej w historii wojny Starego Kontynentu, informuje gazeta „El Mundo”. Bitwa pod Rioja Alavesa jest starsza o kilka tysięcy lat od bitwy nad rzeką Tollense (Dołężą) z epoki brązu, która miała miejsce ponad 3200 lat temu na obszarze dzisiejszej Meklemburgii-Pomorza Przedniego w Niemczech, około 90 kilometrów od Świnoujścia.

Badania zespołu archeologicznego pod kierownictwem Teresy Fernández Crespo, badacza z Uniwersytetu w Valladolid, zostały opublikowane 1 listopada 2023 r. w czasopiśmie naukowym „Scientific Reports”. Dowody takie jak szczątki znacznej liczby rannych osób oraz nieproporcjonalnie wysoki odsetek poszkodowanych mężczyzn, wskazują, że obrażenia te były wynikiem natężonego neolitycznego konfliktu, który mógł trwać co najmniej kilka miesięcy. Badania archeologiczne wykazały także, że rolnicze i hodowlane populacje osiedliły się na obszarze dzisiejszej Rioja Alavesa już 5 tys. lat temu, a także że w ich skład wchodziły duże grupy o pewnej złożoności społecznej. Jak dowodzą autorzy badania: „osadnicy ci pozostawili wiele śladów pochówku, ukrytych w naturalnych jaskiniach, takich jak San Juan, lub w megalitycznych pomnikach”.

Konflikty wojenne w okresie młodszej epoki kamienia w Europie (która trwała mniej więcej od 9000 do 4000 lat temu) wciąż pozostają jednak słabo poznanym działem neolitycznej historii. Z dotychczasowych badań wynikało, że starcia te polegały głównie na krótkich, kilkudniowych rajdach, w których brały udział małe grupy wojowników, liczące do 20–30 osób. Na podstawie tych założeń archeolodzy zakładali, że neolitycznym społecznościom brakowało zdolności logistycznych niezbędnych do prowadzenia konfliktów na dużą skalę. Dlatego odkrycia dokonane na stanowisku San Juan ante Portam Latinam są prawdziwym przewrotem, gdyż pokazują, że wielkie i długie starcia wojenne miały miejsce w Europie na dużo wcześniej niż do tej pory uważano.  

Zdaniem archeolog kierującej badaniami był to konflikt o skali regionalnej, na co wskazuje chociażby to, iż w innych miejscach w promieniu dziesięciu kilometrów od stanowiska archeologicznego odnaleziono szczątki ludzkie z ranami punktowymi oraz stosunkowo wysoki wskaźnik wygojonych ran. Fernández Crespo dowodzi także, że bitwa ta była „skokiem ilościowym i jakościowym, jeśli chodzi o stosowanie pewnego rodzaju przemocy międzygrupowej”, co wynika z liczby biorących w niej udział mężczyzn oraz z uwagi na długość samego konfliktu.

Na terenie stanowiska zostało znalezionych także 52 krzemiennych grotów strzał. Poprzednie badania wykazały, że 36 osób miało obrażenia związane z trafieniem w cel z broni dalekodystansowej. Naukowcy ustalili, że 23,1% osób miało urazy szkieletu, a 10,1% niezagojone obrażenia, co stanowi odsetek znacznie wyższy niż szacowany w tamtym czasie średni wskaźnik urazów (odpowiednio 7–17% i 2–5%). Odkryli również, że 74,1% niezagojonych urazów i 70% zagojonych ran doznali dorastający lub dorośli mężczyźni, co stanowi odsetek znacznie wyższy niż w przypadku kobiet – różnicy tej nie zaobserwowano w innych europejskich neolitycznych miejscach, które doświadczyły masowej śmiertelności.

Przyczyny „pierwszej wojny Europy” nie są jasne, ale wśród rozważanych powodów znajdują się możliwe napięcie między różnymi odmiennymi kulturami regionu Rioja Alavesa doby schyłkowego neolitu. Jak wyjaśnia badacz z Uniwersytetu w Valladolid, analiza szkieletów „sugeruje także złe warunki życia i zdrowia, co interpretujemy jako uboczne szkody spowodowane konfliktem w ogólnej populacji”.

Marcin Jarzębski