Słowa najlepiej wyrażającego 2023 rok być może nie uda się ustalić?

Co nas trapi, co nas podburza – internauci wraz z kapitułą językoznawców od dwunastu lat podsumowują każdy mijający rok za pomocą jednego słowa.

Przeglądanie listy zwycięzców plebiscytu na Słowo Roku na przestrzeni ostatnich dwunastu lat jest trochę jak podróż w czasie. Widzę: „separatysta” – i od razu przed oczami stają mi zdjęcia z Majdanu oraz „Jedz jabłka na złość Putinowi”. Czytam: „puszcza” – i przypomina mi się ówczesny minister środowiska obsypany trocinami na konferencji Las2017. Skojarzenia są natychmiastowe.

W założeniu inicjatorów, konkursu Słowo Roku to takie słowo, które w okresie ostatnich dwunastu miesięcy było nie tylko najczęściej używane, ale również wybrzmiewało najgłośniej, poruszało najgorętsze dyskusje, uczyniło największe zmarszczki na tafli społeczno-politycznego dyskursu. Podsumowanie całego roku jednym wyrazem to niełatwe zadanie, ale dotychczasowe werdykty zarówno językoznawców, jak i internautów, były moim zdaniem nadzwyczaj trafne.

Plebiscyt organizowany jest od 2011 r. przez Instytut Języka Polskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Początkowo internauci mogli jedynie zgłaszać propozycje słów, spośród których grono językoznawców wybierało zwycięzcę, ale od 2014 r. odbywają się dwa głosowania i ogłasza się dwa Słowa Roku – to wybrane przez internautów oraz to wyłonione przez kapitułę.

Jak dotąd czterokrotnie zdarzyło się, że jeden wyraz zwyciężył w obu kategoriach: „uchodźca” w 2015 r., „konstytucja” w 2018 r., „koronawirus” w 2020 r. i „szczepienie” w 2021 r. (kapituła ex aequo wybrała również słowo „granica”).

Tematyka zarówno propozycji, jak i laureata (lub laureatów) w danym roku dotyczy najczęściej spraw szeroko dyskutowanych na scenie politycznej i nierzadko kontrowersyjnych. Np. w 2013 r. Słowem Roku zostało „gender”, w 2016 r. kapituła wybrała „trybunał”, internauci natomiast „pięćset+”, a w 2018 r. w obu kategoriach wygrała „konstytucja”. Wśród ubiegłorocznych propozycji znajdowały się słowa takie jak „węgiel”, „pomoc”, „dron” oraz wyrażenie „w Ukrainie”; na zwycięzcę kapituła wybrała słowo „wojna”, a internauci „inflacja”.

Oprócz plebiscytu IJP, w ostatnich kilku latach pojawiły się również inne konkursy o podobnym założeniu. Od 2016 r. PWN we współpracy z projektem „Słowa klucze” w ramach programu „Ojczysty – dodaj do ulubionych” ogłasza Młodzieżowe Słowo Roku, wybrane przez jury spośród propozycji zgłoszonych przez internautów. W 2022 r. odbyła się pierwsza edycja konkursu w pewnym sensie odwrotnego, bo na Boomerskie Słowo Roku, czyli – jak wyjaśniają inicjatorzy – takiego, że po jego usłyszeniu „od razu wiadomo, że ktoś, kto je wypowiedział, ma co najmniej czterdzieści lat”. Co prawda według naukowej klasyfikacji pokolenie boomersów (baby boomers) to osoby urodzone pomiędzy 1946 a 1964 rokiem, ale w ostatnich latach słowo to stało się również ogólnym określeniem osób w wieku późno średnim, które nie potrafią zrozumieć problemów współczesnej im młodzieży, nie rozumieją ich kultury i są negatywnie nastawieni do zachodzących zmian cywilizacyjnych.

Nie wiadomo, czy tegoroczna edycja Słowa Roku się odbędzie. Mamy już listopad i w poprzednich latach głosowanie internautów trwało już o tej porze w najlepsze, natomiast jak na razie na stronie konkursu nie ma ani formularza do głosowania, ani żadnych informacji, a ostatnią publikacją Uniwersytetu Warszawskiego na ten temat jest ogłoszenie zeszłorocznych wyników. Byłaby to bezprecedensowa sytuacja – przez ostatnie dwanaście lat konkurs odbywał się nieprzerwanie – a także, moim zdaniem, wielka szkoda.

Lista zwycięzców tego konkursu jest bowiem swojego rodzaju kalendarium najnowszej historii Polski, a przede wszystkim nastrojów i opinii społeczeństwa w odniesieniu do tej historii. Zawirowania, niepokoje, chaos medialny, fundamentalne problemy społeczne i polityczne danego roku, a to wszystko jakimś cudem ściśnięte razem i wyrażone w najzwięźlejszej możliwej formie – jednego słowa, słowa roku.

Joanna Talarczyk