Chanuka. Historia, tradycja, symbolika

Choć nie ma oczywistego związku Chanuki z Bożym Narodzeniem, święta te są symbolem wielkiej więzi między żydami i chrześcijanami.

Geneza Chanuki

Chanuka jest świętem niebiblijnym dla żydów i biblijnym dla chrześcijan. Informacje na temat Chanuki pojawiają się m.in. w pierwszej i drugiej Księdze Machabejskiej, które nie stanowią części żydowskiego kanonu biblijnego, ale są częścią Biblii katolickiej. Chanuka występuje także w Ewangelii Jana, stąd wiadomo, że również Jezus obchodził to święto (J 10,22-23). Współcześnie, co może wydać się paradoksalne, żydzi obchodzą Chankuę, a chrześcijanie nie.

W kontekście Chanuki istotny jest kontekst historyczny. W 175 roku p.n.e. Judeę najechał cesarz Seleucydów Antioch Epifanes IV. Zakazał podstawowych praktyk żydowskich oraz zbezcześcił Świątynię Jerozolimską, umieszczając tam ołtarz ku czci Zeusa. W odpowiedzi Machabeusze, grupa żydowskich partyzanckich wojowników, wywołali powstanie, na czele którego stanął Matatiasz wraz z pięcioma synami. Rewolta zakończyła się sukcesem. Przed końcem 165 roku p.n.e. Świątynia została odbita, a jej ołtarz poświęcono na nowo.

Pozostał jeden problem. Według Księgi Wyjścia (Wj 27,21) przez całą noc w Świątyni powinny palić się lampy, których płomień należało podtrzymać przy pomocy konsekrowanej oliwą z oliwek. Po odbiciu Świątyni znaleziono tylko jeden słój z odpowiednią oliwą, a jego zawartość, przynajmniej w teorii, pozwalała na podtrzymanie światła zaledwie przez jeden dzień. Stało się jednak inaczej. Konsekrowanej oliwy wystarczyło na osiem dni – dokładnie tyle, ile zajęło ponowne sprowadzenie do Jerozolimy większej ilości tej substancji.

Chanuka, która nawiązuje do tamtych wydarzeń, jest zatem świętem upamiętniającym jednocześnie dwa wymiary zwycięstwa: militarny i duchowy.

Rozwój tradycji i znaczenie święta

Podczas Chanuki żydzi każdej nocy zapalają na chanukiji – dziewięcioramiennym świeczniku chanukowym – jedną, dodatkową świecę, aż do momentu, gdy zapłonie ich łącznie osiem. Sposób zapalania świec nie jest przypadkowy i wynika z tradycji. Rytuał nie był jednak jasno opisany od samego początku, w związku z czym pojawiły się dwie koncepcje jego odprawiania.

Beit Shammai nalegał, aby rozpoczynać święto od zapalenia ośmiu świec, a następnie każdego wieczora zapalać o jedną mniej. Istotą tej formy rytuału było upamiętnienie ofiar wojny, która rozegrała się w czasach Machabeuszy. Beit Hillel opowiadał się za modelem, który obowiązuje dzisiaj. Jego koncepcja odwołuje się przede wszystkim do wymiaru pozahistorycznego i ponadhistorycznego. Zdaniem Beita Hillela sposób zapalania świec na chanukiji powinien symbolizować wzrost naszej świętości, podobnie jak ponowne poświęcenie ołtarza w Świątyni Jerozolimskiej. Zgodnie z tym sposobem myślenia Chanuka przypomina nam nie tylko o historycznym, ziemskim cudzie, ale także o tym, którego istotą jest aspekt duchowy.

Pomimo tego, że sama historia Machabeuszów jest niezwykła, a odniesione przez nich zwycięstwo miało ogromne znaczenie dla wolności żydowskich praktyk religijnych, wpływ tamtych wydarzeń na rzeczywistość z czasem malał. W niedalekiej przyszłości do władzy doszli skorumpowani i żądni władzy Hasmoneusze. Ich ambicje oraz wewnętrzne konflikty targające wówczas Judeą, skłoniły Rzym do przejęcia rządów nad regionem w 63 roku p.n.e.

Siła chanuki

Święto chanuki przypomina, że ludzka władza pozbawiona Bożego przewodnictwa w łatwy sposób może stać się źródłem zła, którego z uwagi na nieroztropność człowieka jest nieodłącznym elementem świata. Nie brak jednak ludzi pragnących to zmienić. Wskazówką dla nich mogą być słowa Rava Kooka, pierwszego aszkenazyjskiego naczelnego rabina z czasów brytyjskiego mandatu w Palestynie: „Najbardziej sprawiedliwi nie skarżą się na mrok, ale zwiększają światło; nie narzekają na zło, ale zwiększają sprawiedliwość; nie narzekają na herezję, ale powiększają wiarę; nie uskarżają się na niewiedzę, lecz pomnażają mądrość”.

W tym właśnie tkwi siła Chanuki, która prowadzi do wzrostu ludzkiej wiary, sprawiedliwości i świętości.

Tekst pierwotnie opublikowany przez Centrum Relacji katolicko-żydowskich im. Abrahama J. Heschela KUL.