Jarosław Iwaszkiewicz – poeta przyrody polskiej

W poezji koncept opisywania w wierszach natury otaczającej artystę jest niemal tak stary, jak historia samej poezji. Wielu literaturoznawców twierdzi wręcz, że sztuka inspirowana przyrodą była pierwszą inspiracją dla prehistorycznych artystów. Jaskinie, w których po raz pierwszy znajdywano artystyczne pozostałości po naszych praprzodkach, żyjących tysiąclecia przed nami, były pokrywane w dużej mierze wizerunkami natury. Przyroda inspiruje więc od początków ludzkości.

Wraz z rozwojem sztuki, coraz to kolejne cywilizacje oraz ich poeci lirycznie opisywali otaczający nas świat. Historia polskiej liryki również zna takie przypadki. Co więcej, kanon wierszy w naszym rodzimym języku rodził się wręcz podczas opisów przyrody Kochanowskiego i Reya. Przez następne wieki było jeszcze wielu poetów, którzy swoje wersy osadzali w scenerii polskiej przyrody. Wśród nich, wyjątkowe miejsce zajmuje Jarosław Iwaszkiewicz, urodzony 20 lutego 1894 roku we wsi Kalnik, obecnie na terytorium Ukrainy.

Przyszły poeta, pochodzący z rodziny powstańców styczniowych, wczesne dzieciństwo spędził pośród bezkresnych, zielonych Kresów. Była to być może zapowiedź tego, że Iwaszkiewicz, gdy już zacznie kształtować swoją poetycką duszę, w swoich utworach wróci w te rejony. Gdy jako młody mężczyzna udzielał korepetycji na terenach Ukrainy Naddnieprzańskiej doświadczenia piękna przyrody tamtejszych równin miały wywrzeć na nim ogromne wrażenie.

Przyrodzie Kresów poświęcił Iwaszkiewicz swój poetycki debiut Oktostychy.  To właśnie ten zbiór utworów po raz pierwszy rozsławił artystę z Kalników.

„Powiał od pól wiosennych wiatr mojej włóczęgi, Wzywają mnie mej drogi ścieżki pogmatwane” – pisał Iwaszkiewicz, kręśląc przed czytelnikiem obraz piaszczystych ścieżek wzdłuż pól Kresów. Podczas gdy Rzeczpospolita wracała na mapę Europy, młody poeta cały się rozwijał, a jego udział w słynnym stowarzyszeniu „Skamander” już wkrótce miał zapewnić mu miejsce na piedestale międzywojennej poezji.

Nieważne, gdzie prowadziło go życie, Iwaszkiewiczowi cały czas towarzyszyło uwielbienie subtelnego piękna przyrody w Polsce. Wiersze poświęcone naturze tworzył więc przez całe życie. Jeden z nich, utwór Mapa Pogody to kilkuczęściowy hymn na część natury, ale też równocześnie dialog z odbiorcą.

„Letnia muzyka letniej mgły”, „twarze posągów drzewa i nikłe rośliny”, „szczebiot ptaka w dali się odzywa cienisty nużący i taki lękliwy” – przytoczenie tylko paru konstrukcji zdaniowych z tego wiersza ujawnia to, w jaki sposób przyrodę opisywał Iwaszkiewicz. Był poetą niemalże plastycznym, nie przedstawiał typowo literackiej wizji natury, a bardziej malarską.

Być to, dlatego jego wiersze znalazły ujęły całe pokolenia czytelników. Żeby razem z Iwaszkiewiczem poczuć piękno naszej, polskiej przyrody, nie trzeba być specjalistą od poetyckiego języka. Wystarczy jedynie czuć. Czuć i wyobrażać sobie polskie pola, lasy i jeziora.

Był bowiem poetą na wskroś polskim. Jego wiersze, oparte na osobistych doświadczeniach przebywania pośród kresowej natury nie byłyby tym samym, przełożone przykładowo na angielski i odczytane wśród osób, które nigdy nie podróżowały przez piaszczyste drogi polskich wsi.

Jego uwielbienie natury nie ograniczało się też bynajmniej tylko do liryki. Proza Iwaszkiewicza, a konkretnie słynne Panny z Wilka również mogą zabrać nas pomiędzy lasy i zagajniki małego majątku szlacheckiego, gdzie czas płynie wolniej, a każde słowo rozbrzmiewa podwójnie. Osadzone w latach, które nastąpiły po niepokojach I światowej wojny, Panny z Wilka są swoistym labiryntem wspomnień i prawd o świecie, odkrywanych przez głównego bohatera wśród zachwycającej natury.

Sztuka Iwaszkiewicza, tak bogata w opisy rodzimych krajobrazów zaprasza każdego więc do jej poznania i oferuje ogromny wybór tekstów. Albumy Tatrzańskie, Jutro Żniwa czy utwory wspomniane w tekście to tylko mała część twórczości, będącej listem miłosnym kresowego poety dla przyrody polskiej.

Maciej Bzura