Jean-Baptiste Andrea – laureat Nagrody Goncourtów 2023
Tegoroczna Nagroda Goncourtów, najbardziej prestiżowa nagroda literacka we Francji, została przyznana Jean-Baptiście Andrei za książkę Veiller sur elle. Nazwisko laureata, wybranego spośród czterech finalistów, zostało ogłoszone 7 listopada, zgodnie z tradycją w paryskiej restauracji Drouant.
Najważniejsza nagroda literacka Francji
O tym, jak ważna dla pisarza jest Nagroda Goncourtów, świadczy fakt, że następnego dnia po ogłoszeniu werdyktu niezwykle trudno było dostać w Paryżu powieść Veiller sur elle, zarówno w dużych sieciowych księgarniach, jak i w małych, niezależnych sklepach. W wielu księgarniach wszystkie egzemplarze książki Jean-Baptiste’a Andrei zostały wyprzedane już tego samego popołudnia, kiedy ogłoszono zwycięzcę.
Powieść Veiller sur elle przedstawia historię miłosną rozgrywającą się we Włoszech na początku XX wieku, w epoce rosnącego w siłę faszyzmu. „Zauroczył mnie język Veiller sur elle” – stwierdził cytowany przez „Le Figaro” Didier Decoin, przewodniczący Akademii Goncourtów, przyznającej nagrodę. „Wszystko w tej powieści jest bardzo piękne” – dodał.
„Jean-Baptiste Andrea stworzył opowieść, która rozgrywa się na przestrzeni wieku i w której występują piękne postacie. Jej język jest powściągliwy i poetycki; akcja jest pełna nieoczekiwanych zwrotów. To jest Goncourt romantyczny!” – ocenił Éric-Emmanuel Schmitt, pisarz i członek Akademii Goncourtów.
„Goncourta przeżywa się tylko raz. To chwila niewiarygodnych emocji! To nagroda dla dzieciaka, który 43 lata temu marzył o zostaniu pisarzem. Myślę o wszystkich dzieciach, które mają to marzenie, które myślą, że tego nie osiągną, i mam ochotę im powiedzieć: Bądźcie nieracjonalni!” – stwierdził Jean-Baptiste Andrea, odbierając nagrodę.
„Uważam, że pisanie jest wielką sztuką. Malarze, rzeźbiarze – wszyscy wykonujemy ten sam zawód, używamy tylko innych środków” – dodał.
Kim jest Jean-Baptiste Andrea?
Jean-Baptiste Andrea pochodzi z podparyskiego Saint-Germain-en-Laye, z rodziny, która przyjechała do Francji z Algierii. Od zawsze marzył, by zostać pisarzem. Po studiach na Sciences Po i École supérieure de commerce de Paris pisał scenariusze filmowe. Po 20 latach pracy nad scenariuszami do filmów (m.in. Dead End z 2003 r.) zaczął pisać powieści. Wydał pierwszą powieść sześć lat temu, w wieku 46 lat, po 14 odpowiedziach odmownych od wydawców. Sukces odniosła jego książka Ma reine – otrzymała nagrodę Femina licealistów. Od 2017 roku autor co dwa lata publikuje nową powieść. Oprócz pierwszej Ma reine i nagrodzonej Veiller sur elle wydał Cent millions d’années et un jour oraz Des diables et des saints.
Nagrodzona przez Akademię Goncourtów książka Veiller sur elle Jean-Baptiste’a Andrei w sierpniu otrzymała nagrodę Prix du Roman Fnac 2023. Powieść jeszcze przed ogłoszeniem werdyktu Akademii Goncourtów została sprzedana w 56 000 egzemplarzy.
Nagroda Goncourtów podporządkowana politycznej poprawności?
Tuż przed przyznaniem Nagrody Goncourtów w „Journal du Dimanche” został opublikowany głośny artykuł analizujący polityczną poprawność każdej z czterech książek, które dotarły do finału najważniejszej francuskiej nagrody literackiej.
„W przyznawaniu Nagrody Goncourtów kryteria literackie często odgrywały rolę drugoplanową. Znane są wszelkiego rodzaju intrygi, porozumienia między przyjaciółmi bądź wrogami, dobrze uporządkowane relacje w wydawnictwach” – ocenia „Journal du Dimanche”. Tygodnik przypomina, że od momentu zastąpienia w 2019 r. Bernarda Pivota przez Didiera Decoina na stanowisku przewodniczącego Akademii Goncourtów, przyznającej nagrodę, w wyłonieniu laureata ważną rolę odgrywa poprawność polityczna.
Z krytyką spotkało się przyznanie Nagrody Goncourtów w 2022 r. Brigitte Giraud za powieść Vivre vite, będącą historią poszukiwań tego, co doprowadziło do śmiertelnego wypadku męża autorki. Zdaniem krytyków nagroda powinna była trafić do Giuliana da Empoli za powieść Le mage du Kremlin, analizującego system władzy na Kremlu.
„Wybór Vivre vite Brigitte Giraud zamiast Le mage du Kremlin Giuliana da Empoli wzbudzał konsternację, był to wybór artykułu z magazynu kobiecego, ledwo rozciągniętego do wielkości powieści pozbawionej stylu, zamiast udanego mariażu refleksji o władzy i fikcji. (…) Didier Decoin zadekretował, w idealnej sprzeczności ze statutem, że dzieło już nagrodzone nie może otrzymać Nagrody Goncourtów (książka Le Mage du Kremlin otrzymała Nagrodę Akademii Francuskiej). Między niejasnymi motywami dostrzegliśmy przede wszystkim chęć okazania lojalności modnemu feminizmowi, nawet pod najbardziej mierną postacią z literackiego punktu widzenia” – ocenia francuski tygodnik.
Konkurenci Jean-Baptiste Andrea
„Journal du Dimanche” przekonuje, że również w 2023 r. „szanse czterech książek znajdujących się w finale zależały nie tyle od wartości estetycznych, ile od podporządkowania się przykazaniom aktualnie panującej opinii”.
Spośród finalistów najmniej szans miała powieść Humus Gasparda Koeniga, której fabuła dotyczy zmian klimatycznych i w której bohaterowie podejmują działania, aby uratować los planety. Jak ocenia „Journal du Dimanche”, Gaspard Koenig „jest w popularyzowaniu nauki tak samo dobry jak w zawiązywaniu intrygi”, jednak pokazuje „bezczelność wobec dominującego dyskursu i irytuje ruch #MeToo”, choć stara się to nadrobić ukłonami wobec epoki, twierdząc m.in., że biseksualiści wciąż są traktowani niewłaściwie.
Triste tigre Neige Sinno to książka, w której autorka powraca do nadużyć seksualnych, jakich doświadczała w dzieciństwie ze strony ojczyma, i dzieli się przemyśleniami nad ich konsekwencjami w jej późniejszym życiu – „na pozór w książce jest wszystko, co jest dzisiaj potrzebne, aby spodobać się czytelnikom”. Temat nadużyć seksualnych i przemocy wobec kobiet stał się w ostatnich latach częsty również w literaturze. Gwałt, którego doświadczyła Neige Sinno, jest opisany „w sposób tak brutalny, że trudno wyobrazić sobie tę książkę pod choinką”. „Stara logika komercyjna i nowa logika Nagrody Goncourtów wchodzą tu w konflikt” – ocenia „Journal du Dimanche”.
Wielki finał Nagrody Goncourtów
Faworytką do Nagrody Goncourtów była książka Érica Reinhardta, Sarah, Susanne et l’écrivain – ostateczny pojedynek rozegrał się między nią a Veiller sur elle Jean-Baptiste’a Andrei. Powieść Érica Reinhardta przedstawia historię kobiety, która decyduje się opuścić męża, zbyt nieobecnego dla niej. „Sarah jest porzucona i oszukana przez swojego męża, reprezentuje wszystkie kobiety, jest ofiarą, wszystkie kobiety są ofiarami” – podsumowuje „Journal du Dimanche”, dodając, że w powieści Reinhardta kobieta ma zawsze rację. „Książka Érica Reinhardta wydaje się słabsza w tej ostatniej rywalizacji, ale porusza wszystkie problemy panującego dyskursu feministycznego” – szacowano w „Journal du Dimanche”.
Z kolei Jean-Baptiste Andrea zawarł w powieści Veiller sur elle „wszystko, czego oczekuje się od literatury” – wybitne walory językowe oraz dobrze zawiązaną intrygę. Veiller sur elle ukazuje historię miłosną na tle XX-wiecznej historii Włoch. W „Journal du Dimanche” stwierdzono, że Andrea jest najbliżej nagrody, ponieważ „nie stawia jedynie na zalety swojego powieściopisarstwa” i kreuje jedną z dwóch głównych postaci jako feministkę, która spotyka się z uprzedzeniami. „To może się udać, szczególnie jeśli jury ma zamiar zrekompensować zeszłoroczną słabą sprzedaż Vivre vite Brigitte Giraud sukcesem ambitnego bestsellera” – ocenił „Journal du Dimanche”.
Julia Mistewicz
Paryż
