Paul Auster – odszedł „najbardziej francuski z amerykańskich pisarzy”

Literacki gigant, wiodąca postać swojego pokolenia, jeden z najbardziej nowatorskich i pomysłowych pisarzy amerykańskich, płodny i charyzmatyczny powieściopisarz – tak krytyka w USA określiła zmarłego 30 kwietnia Paula Austera.

Paul Auster – autor „Trylogii Nowojorskiej”

Pokaźny dorobek literacki amerykańskiego pisarza obejmuje 34 dzieła, w skład których wchodzi „Trylogia nowojorska”, („Szklane miasto”, „Duchy”, „Zamknięty pokój”) – seria ta zyskała miano wysoce stylizowanej, pełnej zagadek postmodernistycznej fikcji. Sam Paul Auster był opisywany jako „najbardziej metaamerykański pisarz metafikcji”, tworzący książki opierające się na rzeczywistości, ale kwestionujące jej definicję.

Książki Austera zostały przetłumaczone na 40 języków. „Wpływ Austera na literaturę współczesną pozostaje głęboki, będzie zapamiętany jako literacki gigant” – twierdzą znawcy jego twórczości. Pisarz uważany jest za jeden z najważniejszych współcześnie głosów literackich na świecie. Biografowie zwracają uwagę, że od najmłodszych lat fascynowały go książki i że już jako dziecko zaczął pisać wiersze.

Paul Auster ukończył studia z języka angielskiego i literatury porównawczej na Uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku. W 1971 roku osiadł we Francji – dziennik „The Guardian” określił go jako „gwiazdę rocka w Paryżu”. Pracował jako tłumacz w Paryżu i tam poznał Samuela Becketta, który wywarł ogromny wpływ na jego twórczość.

„Szklane miasto” i „Człowiek w ciemności”

Po powrocie do USA w 1974 roku pisał sztuki teatralne i publikował tomiki poezji, które nie znalazły jednak szerokiego grona odbiorców. Aby się utrzymać, wykładał na uniwersytetach Columbia i Princeton. Zajmował się też tłumaczeniem i publikowaniem autorów francuskich, w tym Jean-Paula Sartre’a. Początki kariery literackiej Austera nie były łatwe. Rękopis „Szklanego miasta” odrzuciło 17 wydawców, ostatecznie jednak na publikację książki zdecydowała się mała oficyna w Kalifornii w 1985 roku. Powieść trafiła na listę bestsellerów, podobnie jak pozostałe części trylogii.

„«Szklane miasto» łączyło twardą fikcję detektywistyczną z egzystencjalnymi dociekaniami i przedstawiało postać detektywa nazwaną Paul Auster. (…) W «Człowieku w ciemności» z 2008 roku wyczarował krainy snów, które przywoływały równoległe wizje współczesnej Ameryki” – przypomniał Malcolm Forbes z „Los Angeles Times”.

„Wynaleźć samotność” i „Lewiatan” – autobiograficzne eseje

Do znaczących dzieł Austera zalicza się m.in. jego autobiograficzne eseje „Wynaleźć samotność”, powieść „Lewiatan” i zbiór poezji i prozy „White Spaces”. Inne bestsellery pisarza to “Sunset Park,” „Księga złudzeń” i „Księżycowy pałac”. W 2021 roku w „Burning Boy” opisał życie i twórczość XIX-wiecznego literata Stephena Crane’a. Za najdłuższe i najbardziej ambitne dzieło autora uważana jest przez wielu krytyków powieść „4 3 2 1”, opublikowana w 2017 roku i nominowana do Nagrody Bookera.

Ostatnia powieść Austera, „Baumgardner” z 2023 roku, kreśli historię owdowiałego profesora dręczonego myślami o śmierci. Krytycy oceniali, że za późny triumf w karierze pisarza, a zastosowany styl narracji odchodzi od „postmodernistycznych sztuczek”.

Agencja AP pisze, że przez długi czas Auster był filarem sceny literackiej nowojorskiej dzielnicy Brooklyn. Choć W Stanach Zjednoczonych nie odniósł wielkiego sukcesu komercyjnego, zdobył uznanie za granicą za swój kosmopolityczny światopogląd, erudycyjny i introspekcyjny styl. Został kawalerem Orderu Sztuki i Literatury przyznanego przez rząd Francji, a także laureatem przyznawanej w Hiszpanii Nagrody Księcia Asturii. Został też wybrany do Amerykańskiej Akademii Sztuk Pięknych i Literatury.

Pisarz, który został reżyserem filmowym

W połowie lat 90. Auster współpracował z reżyserem Wayne’em Wangiem przy filmowej adaptacji jego powieści „Smoke”, w której wystąpili m.in. Harvey Keitel, Stockard Channing i William Hurt. Otrzymał Independent Spirit Award za najlepszy debiut scenariuszowy. Sam reżyserował „Lulu na moście” z Keitelem na podstawie własnej książki z 1998 roku. Napisał też i wyreżyserował dramat „The Inner Life of Martin Frost” z Davidem Thewlisem i Irene Jacob.

„Od samego początku moją jedyną ambicją było pisanie. Wiedziałem o tym już w wieku 16 czy 17 lat i nigdy nie łudziłem się, że będę mógł się z tego utrzymać. Zostanie pisarzem nie jest «decyzją zawodową», jak zostanie lekarzem czy policjantem. Nie tyle się to wybiera, co raczej zostaje się wybranym, a gdy już zaakceptujesz fakt, że do niczego innego się nie nadajesz, musisz być przygotowany na długą i ciężką drogę do końca swoich dni” – ocenił Auster w autobiograficznym „Wiążąc koniec z końcem” z 1995 roku.

Paul Auster urodził się 3 lutego 1947 roku w Newark w stanie New Jersey. Jego ojciec Samuel Auster był wraz z braćmi właścicielem nieruchomości, w Jersey City. Zgon pisarza w wieku 77 lat, do którego doszło we wtorek wieczorem z powodu powikłań związanych z chorobą nowotworową płuc, potwierdziła dzień później agencja literacka Carol Mann Agency.

Andrzej Dobrowolski/PAP/MJ