IPN mówiąc o historii, prowadzi w przyszłość

Historia to nasze korzenie, tożsamość, tradycja. Nie można zrozumieć teraźniejszości bez sięgania do historii, nie można też spoglądać w przyszłość bez refleksji historycznej. To wydaje się oczywiste. Jednak coraz częściej młodzi ludzie unikają pobierania lekcji o przeszłości, bo forma, w jakiej są im oferowane, nie jest dla nich atrakcyjna.

Zainteresować młodych opowieścią o przeszłości, tak by chcieli o niej dyskutować, pogłębiać wiedzę, a przede wszystkim, wyciągać wnioski, to wyzwanie, z którym coraz trudniej radzi sobie polska szkoła. Przede wszystkim dlatego, że program nauczania historii stanowi płaszczyznę ścierania się politycznych interesów. Wystarczy przywołać najświeższy przykład ­– planowane przez Ministerstwo Edukacji Narodowej zmiany w podstawie programowej dla szkół podstawowych i średnich, wywołujące żywą dyskusję wśród środowiska nauczycieli, rodziców, polityków i publicystów.

Gdy z jednej strony pojawiają się plany ograniczenia nauczania historii, szczególnie tej obejmującej wiek XX, z drugiej zaś widać głód wiedzy i chęć poznania przeszłości, na mapie Warszawy pojawia się nowy punkt edukacji historycznej: Centralny Przystanek Historia Instytutu Pamięci Narodowej. Uroczysta inauguracja działalności Przystanku odbędzie się 6 maja 2024 r.

To miejsce jest odpowiedzią na wyniki badań społecznych przeprowadzonych w 2022 r. na zlecenie IPN przez zespół naukowców kierowany przez prof. Krzysztofa Malickiego z Uniwersytetu Rzeszowskiego. Badania przeprowadzono na grupie 6 tys. osób: uczniów, nauczycieli i innych osób. Po raz pierwszy zostały przedstawione podczas Kongresu Pamięci Narodowej zorganizowanego w kwietniu 2023 r. „Edukacja dla pamięci”, bo taki tytuł nosi publikacja prezentująca wyniki i to, w jaki sposób polska młodzież chce się uczyć historii i czego oczekuje od nauczycieli. Uczniowie chcą się uczyć poprzez spotkania ze świadkami historii, poprzez uczestnictwo w żywych lekcjach, w miejscach, gdzie odbywały się ważne wydarzenia historyczne, chcą też poznawać historię poprzez gry komputerowe i aplikacje. Otaczająca nas rzeczywistość, wszechobecność mediów społecznościowych, przenikanie się świata cyfrowego z rzeczywistym wymagają nowego podejścia do edukacji historycznej. Świadomego podejścia, które pozwoli skutecznie dotrzeć do młodzieńczych umysłów i pobudzić je do zadawania pytań o to, kim jesteśmy. W problemach szukajmy możliwości.

Właśnie w taki nowoczesny sposób swoje działania edukacyjne prowadzi od kilku lat Instytut Pamięci Narodowej, zajmujący się badaniem historii Polski i Polaków w XX wieku. Dla niektórych środowisk, szczególnie postkomunistycznych, właśnie ta nowoczesna formuła edukacji historycznej, prowadzona przez niezależną instytucję, jest nie do przyjęcia, czego dowodem są cięcia budżetowe, próby marginalizowania Instytutu lub nierzetelnej krytyki podejmowanych inicjatyw.

Mimo obiektywnych problemów wbrew krytykom, a przede wszystkim naprzeciw oczekiwaniom młodzieży utworzono najnowocześniejsze centrum edukacji historycznej w Polsce, znajdujące się w samym środku Warszawy, przy ul. Marszałkowskiej 107, tuż obok historycznego budynku PAST-y. Centralny Przystanek Historia im. Lecha Kaczyńskiego to realizacja pomysłu dr. Karola Nawrockiego, prezesa IPN, który niegdyś powiedział, że Instytut Pamięci Narodowej powinien być także Instytutem Przyszłości Narodowej. To przewortne na pozór stwierdzenie ma głęboki sens. Bo przecież od tego, czy umiemy wyciągać wnioski z przeszłości, od tego, jak silna jest nasza świadomość historyczna, zależy, jaka będzie nasza przyszłość, jaka będzie przyszłość Polski.

Centralny Przystanek Historia łączy tradycję z nowoczesnością w kilku wymiarach. Na dwóch kondygnacjach znajdują się księgarnia, sale wykładowe i warsztatowe, strefa wystawiennicza oraz strefa nowych technologii.

W księgarni znajdziemy ponad tysiąc tytułów z szerokiej oferty wydawnictwa Instytutu. Będzie można poczytać książki na czytnikach cyfrowych, posłuchać audiobooków, obejrzeć podcasty o książkach, a także bezpłatne pobrać publikacje, używając czytników QR.

W zasadzie codziennie będą się odbywały zajęcia dla dzieci i młodzieży w ramach kilku projektów edukacyjnych, w tym najbardziej znanych, jak Drużyna Inki, czyli zajęcia z zakresu pierwszej pomocy przedmedycznej, uczące przy okazji, kim była Danuta Siedzikówna „Inka”, sanitariuszka AK, podkomendna Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki”.

Regularnie będą się odbywały konferencje, dyskusje i prelekcje historyczne, w których udział wezmą wybitni historycy, świadkowie historii czy publicyści. Już 13 maja po południu naszym gościem będzie George Weigel, autor najlepiej sprzedającej się biografii Jana Pawła II Świadek nadziei. Cyklicznie będą się odbywały m.in. prelekcje w ramach serii „Tytani sportu” i „Tajemnice bezpieki”.

Największą atrakcją Centralnego Przystanku Historia jest strefa nowych technologii, wyposażona m.in. w specjalne kapsuły multimedialne. Po zajęciu miejsca będzie można się przenieść w tę bardziej odległą i tę bliższą przeszłość, niemalże dotykając jej dzięki grom i aplikacjom informatycznym. Korzystając z aplikacji „Świadectwo poMocy”, przeniesiemy się do domu Wiktorii i Józefa Ulmów z Markowej, bohaterskich Polaków, którzy za pomoc Żydom zostali zamordowani wraz z dziećmi przez Niemców w 1944 r. Uruchamiając aplikację „Szybowcowa ‘87”, znajdziemy się we wrocławskim mieszkaniu konspiracyjnym Solidarności Walczącej, gdzie możemy wydrukować ulotki, wcielając się w rolę podziemnego drukarza. Zagramy także w historyczne gry komputerowe, takie jak „Gra Szyfrów”, opowiadająca o wojnie polsko-bolszewickiej, „Warsaw Rising” o powstaniu warszawskim czy też „Lotnicy – wojna w przestworzach”, prezentująca zmagania polskich pilotów podczas bitwy o Anglię.

W części wystawowej będą prezentowane wystawy opowiadające o istotnych wydarzeniach z historii Polski XX wieku. Przez najbliższe dni jako pierwsza będzie prezentowana wystawa „Szlaki Nadziei. Odyseja Wolności”, osnuta wokół opowieści o żołnierzach gen. Władysława Andersa.

Centralny Przystanek Historia to miejsce spotkań nie tylko dla ludzi młodych, ale także tych starszych. Regularnie będą się odbywały zajęcia dla seniorów w ramach Instytutu Trzeciego Wieku.

Nowoczesne centrum edukacyjne to miejsce, do którego zapraszamy każdego, niezależnie od stopnia wiedzy historycznej czy wyznawanych poglądów. To przestrzeń spotkań dla młodych i bardziej zaawansowanych wiekiem, w którym doświadczanie historii będzie niezwykłą przygodą. Miejsce, gdzie uczeń po wysłuchaniu opowieści powstańca warszawskiego o jego osobistych przeżyciach z okresu niemieckiej okupacji razem z nim zagra w „Warsaw Rising”. Bo historia mówi przez pokolenia.