Polonez – tradycyjny polski taniec – wpisany na Listę UNESCO

Polonez – taniec, nie samochód – został we wtorek 5 grudnia wpisany na Listę Reprezentatywną Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości UNESCO. Ogłoszenie wpisu nastąpiło podczas 18. sesji Komitetu Międzyrządowego ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa, która odbywa się w Kasane w Botswanie.

Polonez jest jednym z najstarszych polskich tańców

Polonez to taniec grupowy o podniosłym, a jednocześnie radosnym charakterze. Grupa tańcząca poloneza może liczyć od kilku do nawet kilkuset osób. Uczestnicy tańczą w parach, które jedna za drugą maszerują w rytmie, tworząc korowód. Rodowód poloneza sięga XVI wieku – był wówczas zwany „chodzonym”, „gęsim”, „okrągłym”, „powolnym” – zaś pod nazwą polonez występuje od wieku XVIII.

Jego chyba najbardziej znanym przedstawieniem w literaturze jest „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza, kończący się właśnie sceną odtańczenia poloneza przez gości przyjęcia zaręczynowego Tadeusza i Zosi. Polscy uczniowie znają go zresztą nie tylko w teorii, ale i praktyce – uroczysty polonez otwiera każdą studniówkę, nierzadko szczycąc się skomplikowanym układem kroków i ukłonów. Tradycja ta może sięgać nawet pierwszej połowy XIX w., kiedy ok. 1834 r. w szkołach pruskich (a więc też na terenach polskich pod zaborami) pojawiły się bale studniówkowe, na których uczniowie prezentowali m.in. lokalne i narodowe tańce uczone podczas zajęć szkolnych. Z kolei pod zaborem rosyjskim, w Królestwie Kongresowym, tańczenie poloneza było przez pewien czas zakazane. W okresie II RP tańca uczono w szkołach, a uroczystości zakończenia roku szkolnego w klasach maturalnych uświetniało odtańczenie go wspólnie. Jego naukę zniesiono ponownie w pierwszej dekadzie PRL, powrócił on jednak samorzutnie po 1956 r. i na przełomie lat 60. i 70. stał się obowiązkową, choć niepisaną, tradycją na studniówkach.

Lista UNESCO służy ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego

„Myśl wpisania poloneza na listę UNESCO towarzyszyła środowiskom tanecznym od lat. Prowadzone były w tym zakresie rozmowy nawet jeszcze przed ratyfikacją przez Polskę Konwencji UNESCO 2003 w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego” – powiedziała radczyni z Departamentu Ochrony Zabytków w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego Joanna Cicha-Kuczyńska. „Warunkiem koniecznym do ubiegania się o wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości jest wpisanie elementu do krajowego rejestru niematerialnego dziedzictwa kulturowego danego kraju. W przypadku Polski rejestr ten nosi nazwę Krajowa lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego, prowadzona przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Obecnie na tej liście znajduje się 85 elementów. Polonez wraz z innymi polskimi tańcami narodowymi został wpisany do krajowego inwentarza w roku 2015, a jako odrębny element w roku 2019” – wyjaśniła. Dodała, że prace nad wnioskiem do UNESCO trwały dwa lata – został złożony do Sekretariatu Konwencji w 2022 r.

Radczyni przypomniała, że Lista reprezentatywna niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości, na którą właśnie został wpisany polonez „to jeden ze środków ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego”. „Lista promuje zjawiska z zakresu niematerialnego dziedzictwa kulturowego, ukazuje bogactwo tradycji poszczególnych krajów i regionów świata. Pozwala na zwiększenie poszanowania dla niematerialnego dziedzictwa kulturowego, do którego zobowiązuje Państwa-Strony Konwencja UNESCO 2003” – wyjaśniła.

Polonez jest szóstą polską tradycją wpisaną na listę UNESCO. W poprzednich latach wpisem wyróżnione zostały: szopkarstwo krakowskie (2018), kultura bartnicza (2020), sokolnictwo (2021), tradycja dywanów kwiatowych na procesje Bożego Ciała (2021) i flisactwo (2022).

Joanna Talarczyk