Zdarzyło się w XX wieku (15)

„Zdarzyło się w XX wieku” Rafała LEŚKIEWICZA to przegląd najważniejszych wydarzeń historycznych, o których warto pamiętać w nadchodzącym tygodniu (21 stycznia – 28 stycznia 2024 r.).

Dnia 21 stycznia 1989 r. na plebanii kościoła św. Karola Boromeusza w Warszawie przy ul. Powązkowskiej znaleziono ciało ks. prałata Stefana Niedzielaka. Jak wykazało przeprowadzone śledztwo, śmierć nastąpiła w nocy. Ks. Niedzielak był zaangażowanym w działalność opozycyjną duchownym, wspierał opozycję antykomunistyczną. Będąc duchownym uczestniczył w Powstaniu Warszawskim. Najpierw był kapelanem Armii Krajowej i Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość. W latach 70. zaangażował się w działalność Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela. Pełnił również posługę duszpasterza rodzin ofiar Zbrodni Katyńskiej z 1940 r. Z uwagi na aktywność duchownego wśród działaczy opozycji pojawiły się podejrzenia, że ks. Niedzielak padł ofiarą zabójstwa dokonanego przez funkcjonariuszy komunistycznej „bezpieki”. Tym bardziej, że kilka dni później w tajemniczych okolicznościach, zginął w Białymstoku kolejny duchowny zaangażowany we wspieranie działalności opozycyjnej ks. Stanisław Suchowolec. 

Parafia św. Karola Boromeusza była miejscem gdzie ks. Niedzielak starał się przypominać o zbrodniach dokonywanych przez Sowietów. To tu w 1984 r. powstało Sanktuarium Poległych i Pomordowanych na Wschodzie. W 1988 r. powstała z jego inicjatywy wspólnota Rodzina Katyńska. Duchowny był znany w kręgach opozycji antykomunistycznej, wspierał działaczy podziemia, wygłaszał ostre kazania piętnując przy tym działania komunistycznych władz. Stanowczo domagał się mówienia prawdy o Zbrodni Katyńskiej. W związku ze swoją aktywnością był poddawany inwigilacji przez Służbę Bezpieczeństwa. Został pobity przez tzw. „nieznanych sprawców”, otrzymywał listy z pogróżkami. 

Śledztwo podjęte przez prokuraturę umorzono po blisko 2 latach od zabójstwa, w październiku 1990 r. Założono, że do śmierci doszło w wyniku nieszczęśliwego wypadku, którego przyczyną był upadek z fotela. Bez wątpienia nie było to prawdą, tym bardziej, że ciało nosiło wyraźne ślady pobicia. Władze forsowały również tezę, że przyczyną śmierci mógł być motyw rabunkowy. W ten sposób starano się odwrócić uwagę od faktycznych sprawców tej zbrodni. W 1989 r. obok księży Niedzielaka i Suchowolca, zginął jeszcze jeden duchowny ks. Sylwester Zych. W żadnej ze spraw nie udało się ustalić sprawców. Warto dodać, że z dokumentacji śledztwa dot. śmierci ks. Niedzielaka zaginęły w tajemniczych okolicznościach materiały z sekcji zwłok oraz dowody z miejsca zbrodni.

W dniu 23 stycznia 1927 r. rozpoczął się w Warszawie I Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina. Inicjatorem organizacji konkursu był prof. Jerzy Żurawlew. Wsparcia finansowego udzielił Henryk Rewkiewicz, z jednej strony zamożny przedsiębiorca, z drugiej zaś członek Zarządu Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego, które formalnie odpowiadało za organizację wydarzenia. Konkurs uzyskał patronat prezydenta RP Ignacego Mościckiego a przesłuchania artystów odbywały się w Filharmonii Warszawskiej. W konkursie wzięło udział 26 pianistów z 8 krajów. 

Zwycięzcą został rosyjski artysta Lew Oborin, drugą nagrodę otrzymał Stanisław Szpinalski. Organizatorzy założyli, że zmagania najlepszych artystów grających utwory Chopina będą się odbywały raz na 5 lat. Do wybuchu II wojny światowej odbyły się jeszcze dwa konkursy: w 1932 oraz 1937 r. Po zakończeniu wojny kolejny konkurs zorganizowano dopiero w 1949 r. Później w 1955 r. I to właśnie od tej, piątej edycji konkursu, zdecydowano ostatecznie, że zmagania będą się odbywały regularnie co pięć lat. 

Dnia 26 stycznia 1919 r. odbyły się wybory do Sejmu Ustawodawczego. Były to pierwsze wybory parlamentarne na ziemiach polskich po odzyskaniu niepodległości. Z uwagi na sytuację polityczną i toczące się walki wybory nie zostały przeprowadzone na wszystkich ziemiach włączonych do II RP.

Podstawą do przeprowadzenia wyborów były dekrety wydane przez Józefa Piłsudskiego w dniu 28 listopada 1918 r. To one ustanawiały termin wyborów, ordynację wyborczą a także okręgi, w których mają się odbyć. Zgodnie z podjętymi ustaleniami w tych okręgach, w których niemożliwe było przeprowadzenie wyborów 26 stycznia, miały się one odbyć w innym terminie. W wyborach mógł wziąć udział każdy kto ukończył 21 rok życia niezależnie od płci, narodowości czy wyznania. W istniejącej wówczas sytuacji politycznej wybory odbyły się wyłącznie na terenach dawnego Królestwa Polskiego i w Galicji, wzięło w nich udział nieco ponad 5 mln wyborców. Wyniki wyborów wskazały zwycięzcę, którym była Narodowa Demokracja ze 116 miejscami w Sejmie, dalej Polskie Stronnictwo Ludowe „Wyzwolenie”, Polskie Stronnictwo Ludowe „Piast”, Polska Partia Socjalistyczna, Klub Polskiego Zjednoczenia Ludowego, Klub Pracy Konstytucyjnej, Narodowy Związek Robotniczy, Polskie Stronnictwo Ludowe Lewica, Klub Żydowski, Klub Niemiecki a także 4 posłów bezpartyjnych. Marszałkiem sejmu został wybrany Wojciech Trąmpczyński. 

Skład Sejmu został uzupełniony w dodatkowych wyborach: 16 lutego w okręgu suwalskim, 14 marca w okręgu poznańskim i cieszyńskim. Z kolei 15 czerwca w okręgu białostockim oraz bielskim. 2 maja 1920 r. wybory odbyły się na Pomorzu, a dopiero 24 marca 1922 r. zostali wybrani posłowie do parlamentu Litwy Środkowej.     

Sejm działał w bardzo trudnych dla Polski warunkach, dopiero co odbudowane państwo polskie musiało się zmagać w walkach o granice, w tym trwającą wojną polsko – bolszewicką. W rezultacie działalności Sejmu Ustawodawczego została uchwalona 17 marca 1921 r. Konstytucja zwana „marcową”.  

W dniu 28 stycznia 1950 r. odsłonięto na Krakowskim Przedmieściu zrekonstruowany pomnik Adama Mickiewicza, jeden z symboli Warszawy zaraz obok pomnika Mikołaja Kopernika czy Zygmunta III Wazy. Pierwotnie pomnik odsłonięto 24 grudnia 1898 r., jeszcze w okresie zaborów. Udało mu się przetrwać okupację, został jednak zniszczony przez Niemców po zakończeniu Powstania Warszawskiego. Pocięto go na kawałki i wywieziono do Hamburga. Po zakończeniu wojny powstał Komitet Odbudowy Pomnika, którym kierował prezydent Warszawy Stanisław Tołwiński. W lipcu 1948 r. rozpoczęto zbiórkę pieniędzy na jego odbudowę. W zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie zachował się model rzeźby stworzony przez Cypriana Godebskiego. Kopię odlewu wykonał Jan Szczepkowski, współpracując z Józefem Trenarowskim, a sam odlew zrobiła firma Braci Łopieńskich. Zrekonstruowany pomnik odsłonił Bolesław Bierut. Komuniści wykorzystali to wydarzenie do swoich celów propagandowych. Odsłonięcie pomnika symbolicznie kończyło obchody Roku Mickiewiczowskiego.