Réflexions na niedzielę. Kiedy ideologia wtrąca się w pluralizm
Swoimi refleksjami z Czytelnikami Gazety na Niedzielę dzieli się mieszkający wśród nas dziennikarz Nathaniel Garstecka. Refleksje o Polsce i Polakach, zdziwienia i fascynacje. Tekst publikujemy w językach francuskim i (poniżej) polskim.
Réflexions d’un dimanche
Quand l’idéologie se mêle de pluralisme
La semaine dernière, le Conseil d’Etat a rendu son verdict dans l’affaire qui opposait l’association Reporters sans frontières (RSF) à la chaîne de télévision Cnews. La première reprochait à la seconde de ne pas „respecter ses obligations légales relatives à l’honnêteté, à l’indépendance et au pluralisme de l’information”. Pour être plus précis, RSF demandait à l’ARCOM (Autorité de Régulation de la COMmunication audiovisuelle et numérique, anciennement CSA) de contrôler davantage le média du groupe Bolloré.
Le Conseil d’Etat vient donc d’accéder à cette demande, pour le moins surprenante. Dans son communiqué, il enjoint l’ARCOM à „prendre en compte la diversité des courants de pensée et d’opinions représentés par l’ensemble des participants aux programmes diffusés [sur Cnews], y compris les chroniqueurs, animateurs et invités, et pas uniquement le temps d’intervention des personnalités politiques”.
Qu’est-ce que cela signifie ? Que le temps de parole des journalistes sera décompté de la même façon que celui des politiques. Si un politicien peut être catégorisé selon son appartenance à un parti, il en est tout autrement pour un chroniqueur ou un invité. Qui se chargera de ce travail ? En fonction de quels critères ? Qui en garantira l’honnêteté et l’impartialité, sachant que les membres du collège de l’ARCOM sont désignés par le Président de la République, l’Assemblée nationale et le Sénat ?
Et surtout, pourquoi ne cibler que cette chaîne ? Quiconque regarde ou écoute les médias audiovisuels publics sait que le pluralisme n’est pas la valeur suprême qui y règne. Tout le monde sait comment certaines idées et certains positionnements politiques y sont traités. Alors que ce sont les médias publics qui devraient au contraire être le temple du pluralisme et de la représentativité.
Comment donc juger le pluralisme du paysage médiatique français ? Parmi les grands médias, mais aussi au sein des rédactions de chacun d’entre eux ? Si l’on se penche avec précision sur la question, il est fort probable que les conclusions seront à l’extrême opposé des considérations de RSF et du Conseil d’Etat.
Puisque la France est à nouveau embourbée dans des sujets liés à la liberté d’expression, observons la situation à l’étranger, en Pologne par exemple. Ici, on constate désormais une situation semblable depuis l’arrivée au pouvoir d’une coalition de centre-gauche. Les médias publics ont immédiatement été purgés de tout ce qui pouvait rappeler l’équipe dirigeante précédente. C’est l’une des différences avec la France, où les médias publics sont quasiment intouchables (Nicolas Sarkozy s’y était essayé, sans succès) et dominés par la gauche progressiste. En Pologne, chaque gouvernement fraîchement élu en prend le contrôle total, afin de s’en servir comme vecteur d’information. Cependant, comme en France, la grande majorité de l’audiovisuel privé y est politisée de manière à ne laisser que peu de place aux idées conservatrices. Ainsi, une forme de pluralisme existait de facto durant les années où la droite était au pouvoir, ce qui n’est quasiment plus le cas aujourd’hui.
Tout cela est d’autant plus inquiétant quand des études régulières nous apprennent que les gens de gauche sont moins tolérants que ceux de droite. L’une d’entre elles, menée en 2023, se conclut ainsi : „Plus une personne est éduquée, riche, urbaine et de gauche, moins elle accepte les personnes qui ont une autre vision du monde. À l’inverse, les personnes qui ont une attitude conservatrice, qui vivent à la campagne et qui ont moins d’argent et d’éducation, sont plus ouvertes envers ceux qui pensent différemment”. Cela nous donne peut-être une clé pour comprendre entre autres la plainte de RSF et la décision du Conseil d’Etat.
Autour de la panthéonisation de Manouchian
Depuis quelques jours, la gauche crie victoire : „la résistance communiste entre enfin au Panthéon !”. Missak Manouchian, résistant d’origine arménienne fusillé le 21 février 1944 au Mont-Valérien par les Allemands, est transféré au Panthéon par le Président Emmanuel Macron. Je ne compte pas m’attarder sur l’œuvre de Manouchian, qui est sans doute honorable, et sur son sacrifice et celui de ses compagnons, qui est bien réel. Ce qui m’intéresse le plus ici, ce sont les symboles.
En particulier l’instrumentalisation politique effectuée par le Président lui-même. Dans un entretien accordé au quotidien ouvertement communiste „l’Humanité”, le chef de l’Etat déclare que „les forces d’extrême droite seraient inspirées de ne pas être présentes [à la cérémonie de panthéonisation de Manouchian], compte tenu de la nature du combat de Manouchian”. Quelles sont ces „forces d’extrême droite”, ainsi assimilées aux occupants hitlériens ? Un peu plus loin, Emmanuel Macron nous apporte la réponse : „Je n’ai jamais considéré que le RN ou Reconquête s’inscrivaient dans l’« arc républicain »”. Nous voilà prévenus : tout ce qui n’est pas de gauche est fasciste, dans la droite ligne des recommandations de Staline.
Staline, qui, et cela n’est malheureusement rappelé ni dans l’entretien à l’”Huma”, ni lors de l’hommage au Panthéon, a collaboré avec Hitler entre 1939 et 1941, afin d’envahir et occuper l’Europe centrale, en particulier la Pologne et les pays baltes. Ce n’est pas tout. Les deux dictateurs ont engagé, durant cette période, d’importants échanges économiques qui ont permis à l’Allemagne nazie de s’approvisionner suffisamment pour pouvoir mener une guerre longue. Enfin, les Soviétiques ont mené, en coopération avec les Allemands, une politique génocidaire et totalitaire dans les territoires conquis à l’occasion : des centaines de milliers de déportés, des exécutions massives, des élites et des résistants purgés avec leurs familles… Pendant ce temps, le PCF négociait avec les Allemands à Paris la reparution de „l’Humanité” et rechignait à entrer pleinement dans la résistance. Il est intéressant de noter qu’en l’espace de quelques jours, nous avons assisté à une réécriture de l’histoire opérée par le Président Poutine lors d’un entretien avec le journaliste américain Tucker Carlson et à un entretien du Président Macron dans un journal communiste.
A l’approche des élections européennes, le Président indique donc la direction de sa campagne : lutter contre „l’extrême droite”, qui menace, selon les sondages, la position du groupe Renew au Parlement européen, auquel appartient le parti présidentiel. Selon les dernières études, Renew, qui est la troisième force à Strasbourg, pourrait chuter à la 5ème place, au profit du groupe ID (dont fait partie le RN) et du groupe CRE (renforcé par Reconquête).
On comprend dès lors l’agitation dans le camp macroniste, qui va jusqu’à se servir de l’histoire du communisme pour ses besoins électoralistes.
Réflexions na niedzielę
Kiedy ideologia wtrąca się w pluralizm
W zeszłym tygodniu francuska Rada Państwa wydała wyrok w sprawie wniesionej przez stowarzyszenie Reporterzy bez Granic (RSF) przeciwko kanałowi telewizyjnemu CNews. RSF oskarżało CNews o „nieprzestrzeganie zobowiązań prawnych dotyczących uczciwości, niezależności i pluralizmu informacji”. Mówiąc dokładniej, RSF zwróciło się do ARCOM (Urząd do spraw Regulacji Komunikacji Audiowizualnej i Cyfrowej) o sprawowanie większej kontroli nad mediami grupy należącej do rodziny Bolloré.
Rada Państwa przychyliła się do tego wniosku, co jest co najmniej zaskakujące. W swoim komunikacie prasowym nakazuje ARCOM-owi „uwzględnienie różnorodności nurtów myślowych i opinii reprezentowanych przez wszystkich uczestników programów nadawanych [w CNews], w tym felietonistów, prezenterów i gości, a nie tylko czasu polityków”.
Co to oznacza? Oznacza to, że czas wypowiedzi dziennikarzy będzie liczony w taki sam sposób jak czas wypowiedzi polityków. Podczas gdy polityka można sklasyfikować według jego przynależności partyjnej, nie można tego samego powiedzieć o felietoniście lub gościu. Kto będzie wykonywał tę pracę? Według jakich kryteriów? Kto zagwarantuje jej uczciwość i bezstronność, biorąc pod uwagę, że członkowie kolegium ARCOM są mianowani przez Prezydenta Republiki, Zgromadzenie Narodowe i Senat?
A przede wszystkim, dlaczego tylko ten kanał? Każdy, kto ogląda lub słucha mediów publicznych, wie, że pluralizm nie jest najwyższą wartością, która tam panuje. Każdy wie, jak traktowane są tam pewne idee i opinie polityczne. Wręcz przeciwnie, to media publiczne powinny być świątynią pluralizmu i reprezentatywności.
Jak więc możemy ocenić pluralizm francuskiego krajobrazu medialnego? Wśród głównych mediów, ale także w zespołach redakcyjnych każdego z nich? Jeśli przyjrzymy się tej kwestii z bliska, jest wysoce prawdopodobne, że wnioski będą dokładnie odwrotne do tych przedstawionych przez RSF i Radę Państwa.
Ponieważ Francja po raz kolejny uwikłana jest w kwestie związane z wolnością słowa, przyjrzyjmy się sytuacji za granicą, na przykład w Polsce. Tutaj podobna sytuacja pojawiła się po dojściu do władzy centrolewicowej koalicji. Media publiczne zostały natychmiast oczyszczone ze wszystkiego, co przypominało poprzednią ekipę rządzącą. Jest to jedna z różnic w porównaniu z Francją, gdzie media publiczne są praktycznie nietykalne (Nicolas Sarkozy próbował, bezskutecznie) i zdominowane przez progresywistyczną lewicę. W Polsce każdy nowo wybrany rząd przejmuje całkowitą kontrolę nad mediami, aby wykorzystać je jako nośnik informacji. Jednak podobnie jak we Francji, zdecydowana większość prywatnych nadawców jest upolityczniona w taki sposób, że nie pozostawia wiele miejsca dla idei konserwatywnych. W ten sposób pewna forma pluralizmu istniała de facto w latach, gdy prawica była u władzy, co obecnie praktycznie nie ma już miejsca.
Wszystko to jest tym bardziej niepokojące, gdy co jakiś czas badania naukowe przypominają nam, że ludzie na lewicy są mniej tolerancyjni niż ci na prawicy. Jedno z takich badań, przeprowadzone w 2023 roku, przedstawia taki wniosek: „Im bardziej wykształcona, zamożna, miejska i lewicowa jest dana osoba, tym mniej akceptuje ludzi o innym światopoglądzie. I odwrotnie, ludzie o konserwatywnym nastawieniu, którzy mieszkają na wsi i mają mniej pieniędzy i są słabiej wykształceni, są bardziej otwarci na tych, którzy myślą inaczej”. Jest to być może jeden z kluczy do zrozumienia skargi RSF i decyzji Rady Państwa.
Wokół panteonizacji Manukiana
W ostatnich dniach lewica ogłosiła zwycięstwo: „Komunistyczny ruch oporu w końcu wchodzi do Panteonu!”. Missak Manukian, ormiański bojownik ruchu oporu, który został zamordowany przez Niemców na Mont Valérien 21 lutego 1944 r., został przeniesiony do Panteonu przez prezydenta Emmanuela Macrona. Nie zamierzam rozwodzić się nad dziełem Manukiana, które jest niewątpliwie doniosłe, ani nad poświęceniem – realnym – jego i jego towarzyszy. Najbardziej interesują mnie tutaj symbole.
W szczególności polityczna instrumentalizacja przez samego prezydenta. W wywiadzie dla otwarcie komunistycznego dziennika „L’Humanité” głowa państwa oświadczyła, że „dobrze by było, gdyby siły skrajnej prawicy nie były obecne [na ceremonii panteonizacji Manukiana], biorąc pod uwagę charakter walki Manukiana”. Kim są te „skrajnie prawicowe siły”, porównywane do hitlerowskich okupantów? Nieco dalej Emmanuel Macron daje nam odpowiedź: „Nigdy nie uważałem, że RN lub Reconquête były częścią »środowiska republikańskiego«”. Zostaliśmy więc ostrzeżeni: wszystko, co nie jest lewicowe, jest faszystowskie, zgodnie z zaleceniami Stalina.
Stalin, który – o czym niestety nie wspomniano ani w wywiadzie w „L’Humanité”, ani podczas hołdu w Panteonie – współpracował z Hitlerem w latach 1939–1941, aby najechać i okupować Europę Środkową, w szczególności Polskę i kraje bałtyckie. A to jeszcze nie wszystko. W tym okresie obaj dyktatorzy zaangażowali się w bardzo dla nich korzystną wspólną wymianę gospodarczą, która umożliwiła nazistowskim Niemcom uzyskanie wystarczającej ilości surowców do prowadzenia długiej wojny. Wreszcie, we współpracy z Niemcami, Sowieci prowadzili ludobójczą i totalitarną politykę na podbitych przez siebie terytoriach: deportowano setki tysięcy ludzi, przeprowadzano masowe egzekucje, oczyszczano elity i bojowników ruchu oporu wraz z ich rodzinami… W międzyczasie Komunistyczna Partia Francji negocjowała z Niemcami w Paryżu, aby gazeta „L’Humanité” mogła się ponownie ukazywać i niechętnie przyłączała się do ruchu oporu. Ciekawe, że w takim krótkim odstępie czasowym prezydent Putin ostentacyjnie zmanipulował tę historię w trakcie wywiadu z amerykańskim dziennikarzem Tuckerem Carlsonem, a prezydent Macron wystąpił w wywiadzie w komunistycznej gazecie.
Gdy zbliżają się wybory europejskie, prezydent wskazał kierunek swojej kampanii: walka ze „skrajną prawicą”, która według sondaży zagraża pozycji grupy Renew w Parlamencie Europejskim, do której należy partia prezydenta. Według najnowszych badań Renew, która jest trzecią co do wielkości siłą w Strasburgu, może spaść na piąte miejsce, na korzyść grupy ID (do której należy RN) i grupy EKR (wzmocnionej przez Reconquête).
Łatwo więc zrozumieć zamieszanie w obozie Macrona, który posuwa się tak daleko, że wykorzystuje historię komunizmu do swoich celów wyborczych.
Nathaniel Garstecka
