Réflexions na Niedzielę. Przegląd wyborczy w połowie drogi do mety
Swoimi refleksjami z Czytelnikami Gazety na Niedzielę dzieli się mieszkający wśród nas dziennikarz Nathaniel Garstecka. Refleksje o Polsce i Polakach, zdziwienia i fascynacje. Tekst publikujemy w językach francuskim i (poniżej) polskim.
Réflexions d’un dimanche
Point électoral de mi-parcours
Les élections locales en Pologne ont été riches en enseignements. S’il reste encore un second tour à mener dans plusieurs villes, les résultats des régionales et des départementales (powiaty) sont connus. Nous pouvons ainsi déjà tirer plusieurs enseignements, qui pourront servir à appréhender les élections européennes de juin.
Après le premier tour des élections polonaises locales
Tout d’abord, les résultats. Selon les sondages, le PiS (Droit et Justice, droite conservatrice, groupe européen CRE) devait s’effondrer et se recroqueviller sur son seul bastion de l’extrême sud-est, la voïvodie des Basses-Carpates. Il devait abandonner son statut de premier parti de Pologne au profit de la KO (Coalition Civique, centre progressiste, PPE). En bref, il devait poursuivre sa chute enclenchée lors des élections législatives d’octobre 2023.
Force est de constater que les sondages se sont tous trompés. Le PiS a obtenu 34% des voix au niveau national, est arrivé premier dans 7 régions sur 16, peut gouverner seul dans 4 régions du quart sud-est et en coalition au conseil de Podlachie. Il perd, certes, deux régions par rapport aux résultats de 2018, mais il parvient à sauver les meubles.
C’est encore plus manifeste au niveau des powiaty (départements) : le PiS obtient 2080 conseillers sur 6170 (2114 lors du précédent scrutin), ce qui témoigne de sa forte résistance au niveau local.
C’est surtout dans les grandes villes, ainsi que dans les conseils municipaux et communaux que le repli se fait le plus sentir. Le PiS y obtient 3069 conseillers, contre 5808 six ans auparavant. Les conservateurs ne se maintiennent au premier tour que dans Chelm, ville de 60 000 habitants, à l’extrême est du pays. Il sera néanmoins présent dans plusieurs seconds tours de villes petites et moyennes, tout en ayant été éliminé de la course aux plus grandes villes du pays (Varsovie, Cracovie, Gdansk, Poznan, Wroclaw, Lodz…).
La Coalition Civique a marqué un progrès indéniable. Elle gagne 4 points entre 2018 et 2024 (27% à 31%), engrange dans les grandes villes (dont plusieurs dès le premier tour, comme Varsovie, Gdansk et Lodz) et prend deux régions aux conservateurs. Ses conseillers départementaux passent de 726 à 1056 et ses conseillers municipaux de 1098 à 1649.
Elle pourra gouverner seule uniquement en Poméranie, et en coalition avec ses partenaires de la Troisième Voie dans 10 autres voïvodies.
Comme les autres grands partis, la Troisième Voie (alliance du Parti Paysan, PPE, et de Pologne 2050, Renew) réalise un score similaire aux élections législatives, qui ont lieu il y a 6 mois à peine, c’est-à-dire 14%. Elle ne remporte en conséquence aucune région, mais est incontournable afin de gouverner dans la plupart d’entre elles. L’ancrage territorial du Parti Paysan permet à cette alliance de remporter 716 mandats de conseillers départementaux et 1909 de conseillers municipaux (soit davantage que la Coalition Civique).
La Konfederacja (nationaux-libertariens) se stabilise à 7% et fait intéressant, son unique conseiller régional dans la région de Podlachie se retrouve en position de faiseur de roi local.
Lewica (gauche, S&D) note la plus forte baisse, de 9% en octobre 2023 à 6% aux régionales. C’est dans les grandes villes qu’elle obtient ses meilleurs scores, comme à Varsovie où sa candidate au poste de maire a reçu 13% des suffrages, contre 23% pour le candidat du PiS et 57% pour le candidat de la KO (élu au premier tour).
Quels enseignements pouvons-nous tirer de ce scrutin ? Le plus important d’entre eux est la baisse de la participation après des élections législatives record : de 74% à 52%. Néanmoins, cette baisse n’a pas beaucoup influé sur les résultats au niveau national, en comparaison d’octobre. Les grands partis conservent des résultats similaires, sauf la Gauche qui perd 2 points.
Le PiS n’a pas été abattu, malgré les déclarations guerrières de la coalition de centre-gauche actuellement au pouvoir. Il reste le premier parti de Pologne et conserve une solide base locale. Sans doute la proximité des deux scrutins et la prédominance des sujets nationaux lui a permis d’amortir sa chute (ce qui a une importance dans le contexte des élections européennes à venir dans deux mois). Pour autant, ce n’est pas pour autant une victoire. Les conservateurs ont perdu du terrain, notamment au profit de la Coalition Civique. Cette dernière peut se satisfaire de l’affaiblissement de la Gauche, qui n’a pas su s’adresser à un électorat non citadin et en se focalisant sur des thématiques idéologiques comme l’avortement.
La présidente de Lodz, Hanna Zdanowska (KO), réélue au premier tour, a admis, lors d’un entretien à la radio publique polonaise, que son parti s’était trop focalisé sur les questions nationales, en particulier les règlements de compte contre les conservateurs.
La géographie électorale ne se retrouve pas bouleversée. La Pologne est divisée en deux blocs : l’est votant plutôt pour le PiS, l’ouest plutôt pour la KO. De même, les grandes villes sont tenues par la KO, les campagnes par le PiS. On observe ainsi une géographie politique semblable à la France, avec un ouest et un sud-ouest traditionnellement à gauche et un nord, est et sud-est traditionnellement à droite. Bien évidemment, chaque pays a ses propres spécificités historiques et la polarisation polonaise a des causes différentes de la polarisation française.
Tant le PiS que la KO doivent se poser la question de leurs alliances respectives. Les centristes sont contraints de cultiver leur accord avec la Troisième Voie et ne peuvent se passer de la Gauche au Parlement, au risque de ne pas pouvoir être en mesure de gouverner efficacement. Les conservateurs se voient offrir une opportunité grâce aux résultats de Podlachie : enclencher un début de rapprochement, même modeste, avec un autre parti, en l’occurrence la Konfederacja. Si cette perspective ne semble pas ravir les tenors des deux partis, elle n’en est pas moins nécessaire si le PiS veut conserver la région et les conservateurs pourraient en profiter pour travailler leur capacité de coalition, qui leur a dramatiquement manquée en 2023.
La conséquence de cela pourrait être un rééquilibrage et un recentrage des discours tant du PiS que de la PO, ce qui a mené… à la victoire (certes à l’arrachée) des conservateurs aux élections législatives de 2015.
Avant les élections européennes
A deux mois du scrutin européen, traditionnellement favorable à la droite, tout possibilité est envisageable, en particulier en Pologne. Si la droite veut espérer obtenir un bon score (plus de 30% et la première place), elle va devoir se saisir des sujets qui peuvent porter l’opinion publique polonaise : l’immigration massive, les velléités centralisatrice de la Commission de Bruxelles, l’agriculture et la situation en Ukraine. La KO, une fois au pouvoir, a su rationnaliser son discours en annonçant son opposition à la modification des traités européens et sa volonté de lutter contre l’immigration illégale massive à la frontière avec le Bélarus.
L’inconnue sera sans doute le résultat de la Konfederacja, mettant en avant un discours beaucoup plus critique envers l’Union Européenne et envers l’Ukraine.
Dans tous les cas, ce scrutin sera capital car il figera la scène politique polonaise jusqu’aux élections présidentielles de 2025, qui seront la dernière chance du PiS conservateur d’empêcher la KO progressiste d’obtenir les pleins pouvoirs.
Réflexions na niedzielę
Przegląd wyborczy w połowie drogi do mety
Wybory samorządowe w Polsce obfitują w wiele wniosków. Podczas gdy w kilku miastach odbędzie się jeszcze druga tura, wyniki wyborów do sejmików wojewódzkich i powiatowych są już znane. Możemy więc wyciągnąć szereg wniosków, które pomogą nam przygotować się do czerwcowych wyborów europejskich.
Po pierwszej turze wyborów samorządowych w Polsce
Po pierwsze, wyniki. Według sondaży PiS (europejska grupa EKR) miał upaść i wycofać się do swojego jedynego bastionu na dalekim południowym wschodzie, w województwie podkarpackim. Miał porzucić swój status pierwszej partii w Polsce na rzecz KO (EPL). Krótko mówiąc, miała to być kontynuacja spirali spadkowej, która rozpoczęła się wraz z wyborami parlamentarnymi w październiku 2023 roku.
Należy przyznać, że wszystkie sondaże były błędne. PiS uzyskał 34 proc. głosów w skali kraju, zajął pierwsze miejsce w 7 z 16 województw, może rządzić samodzielnie w 4 sejmikach południowo-wschodnich i w koalicji w sejmiku podlaskim. Co prawda stracił dwa regiony w porównaniu z wynikami z 2018 roku, ale udało mu się uratować sytuację.
Jest to jeszcze bardziej widoczne na poziomie powiatów: PiS uzyskał 2080 radnych z 6170 (2114 w poprzednich wyborach), co świadczy o jego silnym zakotwiczeniu na poziomie lokalnym.
Przede wszystkim w dużych miastach, a także w radach miejskich i gminnych spadek jest najbardziej zauważalny. PiS uzyskał tam 3069 radnych, w porównaniu z 5808 sześć lat wcześniej. Konserwatyści zwyciężyli w pierwszej turze jedynie w Chełmie. Będą jednak obecni w kilku drugich turach w małych i średnich miastach, ale zostali wyeliminowani z wyścigu o największe miasta w kraju (Warszawa, Kraków, Gdańsk, Poznań, Wrocław, Łódź itd.).
Koalicja Obywatelska poczyniła niezaprzeczalne postępy. Między 2018 i 2024 zdobyła 4 punkty procentowe (27 proc. do 31 proc.), wygrała w największych miastach (w tym w kilku w pierwszej turze, takich jak Warszawa, Gdańsk i Łódź) i przejęła dwa województwa od konserwatystów. Liczba jej radnych powiatowych wzrosła z 726 do 1056, a radnych miejskich z 1098 do 1649.
Będzie w stanie rządzić samodzielnie tylko na Pomorzu, a w koalicji z partnerami z Trzeciej Drogi w 10 innych województwach.
Podobnie jak pozostałe największe partie, Trzecia Droga (EPL i Renew) osiągnęła podobny wynik w wyborach parlamentarnych, które odbyły się zaledwie 6 miesięcy temu, tj. 14 proc. W efekcie nie wygrała w żadnym z województw, ale sojusz z nią jest nieunikniony, aby rządzić w większości z nich. Lokalne korzenie PSL-u pozwoliły Trzeciej Drodze zdobyć 716 mandatów radnych powiatowych i 1909 mandatów radnych gminnych (więcej niż Koalicji Obywatelskiej).
Konfederacja ustabilizowała się na poziomie 7 proc. i co ciekawe, jej jedyny radny wojewódzki na Podlasiu znalazł się tam na pozycji kingmakera. On zadecyduje, kto będzie rządził w sejmiku.
Lewica (S&D) odnotowała największy spadek, z blisko 9 proc. w październiku 2023 r. do 6 proc. w wyborach samorządowych. Najlepsze wyniki uzyskuje w dużych miastach, np. w Warszawie Magdalena Biejat otrzymała 13 proc. głosów – w porównaniu z 23 proc. dla Tobiasza Bocheńskiego i 57 proc. dla Rafała Trzaskowskiego (wybranego w pierwszej turze).
Jakie wnioski możemy wyciągnąć z tych wyborów? Najważniejszy jest spadek frekwencji po rekordowych wyborach parlamentarnych: z 74 proc. do 52 proc. Jednak ten spadek miał niewielki wpływ na wyniki na poziomie krajowym w porównaniu z październikiem. Główne partie utrzymały podobne wyniki, z wyjątkiem Lewicy, która straciła 2 punkty.
PiS nie został „pogoniony” pomimo wojowniczych deklaracji rządzącej obecnie centrolewicowej koalicji. Pozostaje wiodącą partią w Polsce i zachowuje solidną bazę lokalną. Bez wątpienia bliskość tych dwóch wyborów i przewaga kwestii krajowych pozwoliły jej złagodzić upadek (co jest ważne w kontekście wyborów europejskich, które odbędą się za dwa miesiące). Nie jest to jednak zwycięstwo. Konserwatyści stracili kilka sejmików, zwłaszcza na rzecz Koalicji Obywatelskiej. Ta z kolei może być zadowolona z osłabienia lewicy, która nie zdołała sięgnąć po elektorat pozamiejski i skupiła się na kwestiach ideologicznych, takich jak aborcja.
Prezydent Łodzi Hanna Zdanowska, która uzyskała reelekcję w pierwszej turze, przyznała w wywiadzie dla Polskiego Radia, że jej partia za bardzo skupiła się na kwestiach ogólnokrajowych, w szczególności na rozliczeniu PiS-u.
Geografia wyborcza pozostaje niezmieniona. Polska jest podzielona na dwa bloki: wschód głosuje na PiS, a zachód na KO, duże miasta na KO, wsie na PiS. Podobną geografię polityczną można zaobserwować we Francji, gdzie zachód i południowy zachód są tradycyjnie lewicowe, a północ, wschód i południowy wschód tradycyjnie prawicowe. Każdy kraj oczywiście ma swoją specyfikę historyczną, a polska polaryzacja ma inne przyczyny niż francuska.
Zarówno PiS, jak i KO muszą zadać sobie pytanie o swoje sojusze lub ich brak. Centryści są zobowiązani do pielęgnowania porozumienia z Trzecią Drogą i nadal nie mogą obejść się bez lewicy w parlamencie, ryzykując, że nie będą w stanie skutecznie rządzić. Konserwatyści otrzymali szansę dzięki wynikom w Podlaskiem: rozpocząć zbliżenie, jakkolwiek skromne, z inną partią, w tym przypadku Konfederacją. Choć perspektywa ta nie wydaje się zachwycać liderów obu partii, jest jednak konieczna, jeśli PiS chce utrzymać Podlaskie; konserwatyści mogliby wykorzystać ją do pracy nad swoją zdolnością koalicyjną, której dramatycznie brakowało im w 2023 roku.
Konsekwencją tego może być zrównoważenie retoryki zarówno PiS-u, jak i KO, co doprowadziło… do (co prawda ciężko wywalczonego) zwycięstwa konserwatystów w wyborach parlamentarnych w 2015 roku.
Przed wyborami europejskimi
Na dwa miesiące przed wyborami europejskimi, które tradycyjnie są korzystne dla prawicy, każda możliwość jest otwarta, szczególnie w Polsce. Jeśli prawica chce mieć nadzieję na dobry wynik (ponad 30 proc. i pierwsze miejsce), będzie musiała postawić na tematy, które mogą poruszyć polską opinię publiczną: masowa imigracja, tendencje centralizacyjne brukselskiej Komisji, rolnictwo i sytuacja na Ukrainie. Po objęciu władzy KO była w stanie „urozsądnić” swój dyskurs, ogłaszając sprzeciw wobec zmian traktatowych i chęć walki z masową nielegalną imigracją na granicy z Białorusią.
Niewiadomą będzie niewątpliwie wynik Konfederacji, która jest znacznie bardziej krytyczna wobec Unii Europejskiej i Ukrainy.
Tak czy inaczej, te wybory będą kluczowe, ponieważ utrwalą polską scenę polityczną do wyborów prezydenckich w 2025 roku, które będą ostatnią szansą dla konserwatywnego PiS-u na uniemożliwienie postępowej KO uzyskania władzy totalnej.
Nathaniel Garstecka
