Réflexions na Niedzielę. Taxi!
Swoimi refleksjami z Czytelnikami Gazety na Niedzielę dzieli się mieszkający wśród nas dziennikarz Nathaniel Garstecka. Refleksje o Polsce i Polakach, zdziwienia i fascynacje. Tekst publikujemy w językach francuskim i (poniżej) polskim.
Réflexions d’un dimanche
Taxi !
On peut apprendre beaucoup de choses intéressantes en discutant avec les chauffeurs de taxi. La semaine dernière, celui qui m’emmenait à un prestigieuse émission de télévision s’est avéré être d’origine bélarusse. La curiosité journalistique l’a emporté sur le besoin de me préparer au débat télévisé auquel j’allais participer et nous avons engagé la conversation.
Cela fait combien de temps que vous habitez en Pologne ?
Cinq ans. Je me suis installé ici avec ma femme et mes deux enfants.
Pourquoi avoir choisi la Pologne ? Y-a-il beaucoup de Bélarusses ici ?
La Pologne est pays proche géographiquement et culturellement du Bélarus, il y a des similitudes dans les langues, c’est donc plus facile pour nous de nous intégrer ici et de trouver du travail. Il y a environ 100 000 Bélarusses ici, et ce nombre augmente d’année en année.
Est-il facile de quitter le Bélarus, étant donné la dictature ?
Pour l’instant le régime ne nous empêche pas de quitter le pays, mais la situation est en train de changer à cause de la catastrophe démographique. Depuis que Loukachenko est au pouvoir, le Bélarus a perdu un million d’habitants, soit près de 10% de sa population. Désormais, lorsque notre passeport expire, l’administration nous oblige à venir le renouveler au Bélarus, nous ne pouvons plus le faire par le biais des ambassades. Ceci pose beaucoup de problèmes, en particulier à ceux qui ont des activités ou un passé d’opposant. Ces gens là risquent de se retrouver bloqués sur place une fois revenus pour refaire leurs papiers.
Comment allez-vous faire ?
J’ai la chance d’avoir eu une grand-mère polonaise, je possède donc la „karta Polaka”. Je vais essayer de rester en Pologne et de devenir citoyen polonais à part entière, avec ma famille.
Comment la population bélarusse réagit à l’affaire du juge polonais qui a déserté et qui sert désormais la propagande du régime ?
Les Bélarusses ne sont pas dupes. S’ils voient que les médias officiels mettent fortement en avant un personnage, quel qu’il soit, c’est qu’il faut se méfier. Nous savons bien que ce juge travaille en étroite relation avec les services de Loukachenko.
Est-il difficile de faire valoir des opinions différentes ?
Très. Les geôles sont remplies de personnes qui ont eu des opinions différentes, ou qui ont manifesté contre le régime. Les prisons bélarusses n’ont rien à voir avec les prisons européennes. Les prisonniers sont battus, affamés, brisés moralement et physiquement. Ce sont des centaines, voire des milliers de gens qui sont actuellement dans cette situation.
Comment ça se passe pour vous en Pologne ? Quelle est l’attitude de la population locale à l’égard des Bélarusses ?
Je n’ai rien de mauvais à dire. Nous entretenons de bons rapports avec les Polonais, c’est sans doute dû à la proximité culturelle. Quand je suis arrivé ici, je ne connaissais que quelques mots de polonais. Aujourd’hui je suis bilingue, tout comme mes enfants qui vont à l’école et se sont rapidement fait des amis. Nous habitons à Varsovie, mais je connais beaucoup de Bélarusses qui se trouvent dans d’autres villes comme Poznan, Wroclaw, Gdansk et Cracovie, et je n’ai pas connaissance de problèmes dans ces villes.
Pourtant, je croyais que la communauté bélarusse était concentrée dans l’est du pays, près de la frontière.
C’est différent. Il y a quelques villages bélarusses du côté polonais de la frontière, mais ce sont des gens qui habitent ici depuis des siècles. Dans notre cas, il s’agit de gens qui ont quitté le pays ces trente dernières années, après l’accession de Loukachenko au pouvoir.
Justement, pourquoi avoir fait ce choix en 1994 ?
C’est assez compliqué. Avant Loukachenko, il y avait Stanislaw Chouchkievitch. C’était le premier chef d’Etat du Bélarus indépendant. Cependant, il a voulu réformer et occidentaliser le pays trop vite, ce qui a choqué une partie de la population ainsi que les élites russophones. Par exemple, il a voulu faire du bélarusse la seule langue officielle, alors que beaucoup de Bélarusses ne parlaient que russe. A l’époque, Loukachenko était à la tête d’un mouvement anti-corruption et semblait être quelqu’un de plus mesuré. Quelle erreur nous avons commise ! L’élection de 1994 était la seule à être honnête. Toutes celles qui ont eu lieu plus tard étaient truquées.
Quelle regard portez-vous sur la guerre en Ukraine ?
La Russie de Poutine est dans une logique de conquête. Elle estime que toutes ces terres lui appartiennent, tout comme les nôtres. Les Ukrainiens ont essayé de rompre avec des siècles de présence hostile russe, et voilà comment réagit Moscou.
En France, certains commentateurs considèrent que la Russie ne fait que se défendre contre l’expansion de l’OTAN.
C’est totalement faux. Ca fait des siècles que la Russie est en conflit pour le contrôle de cette région.
L’Ukraine a-t-elle la moindre chance ?
Oui, à condition que l’Occident fournisse à l’Ukraine tout le matériel dont elle a besoin et bien évidemment en surveillant qu’il ne soit pas détourné. Les Ukrainiens sont des combattants valeureux, il n’y a pas besoin d’envoyer des troupes occidentales. Donnez juste aux Ukrainiens le matériel, et les Russes seront rapidement mis en déroute.
En France, certains ont peur qu’armer davantage l’Ukraine n’entraîne une „Troisième Guerre mondiale” ou une riposte nucléaire de la part de Poutine.
Poutine se comporte comme un hooligan. Regardez depuis 2008. La Géorgie, puis le Crimée et le Donbass, maintenant le reste de l’Ukraine. A chaque fois, c’est la même rhétorique : „si nous réagissons, Poutine utilisera l’arme atomique”. Lui, il sait très bien que les Occidentaux ont peur, et en profite pour pousser de plus en plus loin. C’est comme ça qu’agissent les hooligans. Je le sais, car j’étais proche de ces milieux dans ma jeunesse. Jamais les Russes n’utiliseront l’arme atomique, c’est du bluff. Les élites russes sont trop habituées au faste et aux richesses, elles ne prendront pas le risque de tout perdre dans cette guerre.
Comment la communauté bélarusse cohabite avec la communauté ukrainienne en Pologne ?
Au tout début les relations étaient tendues, il y avait une méfiance réciproque, mais elles se sont vite apaisées. Les Ukrainiens sont conscients que les Bélarusses qui se trouvent ici ont fui un régime allié à Poutine et les Bélarusses considèrent les Ukrainiens comme des victimes des agissements du Kremlin. Nous sommes dans le même bateau, ici en Pologne.
Quelle serait la meilleure issue du conflit pour le Bélarus ?
Que la Russie soit totalement vaincue en Ukraine et que cela provoque par ricochet la chute du régime de Loukachenko !
Réflexions na niedzielę
Taxi!
Z rozmów z taksówkarzami można dowiedzieć się wielu ciekawych rzeczy. W zeszłym tygodniu kierowca, który wiózł mnie do prestiżowego programu telewizyjnego, okazał się z pochodzenia Białorusinem. Dziennikarska ciekawość wzięła górę nad koniecznością przygotowania się do debaty telewizyjnej, w której miałem wziąć udział, i nawiązaliśmy rozmowę.
Jak długo mieszka Pan w Polsce?
Pięć lat. Osiedliłem się tu z żoną i dwójką dzieci.
Dlaczego wybrał Pan Polskę? Czy jest tu wielu Białorusinów?
Polska jest geograficznie i kulturowo bliska Białorusi, języki są podobne, więc łatwiej nam się tu zintegrować i znaleźć pracę. Jest tu ok. 100 000 Białorusinów i liczba ta rośnie z każdym rokiem.
Czy łatwo jest wyjechać z Białorusi, biorąc pod uwagę dyktaturę?
W tej chwili reżim nie uniemożliwia nam opuszczenia kraju, ale sytuacja zmienia się z powodu katastrofy demograficznej. Odkąd Łukaszenka doszedł do władzy, Białoruś straciła milion ludzi, prawie 10 proc. swojej populacji. Teraz, kiedy nasz paszport traci ważność, władze zmuszają nas do przyjazdu na Białoruś, aby go odnowić; nie możemy już tego zrobić za pośrednictwem ambasad. Stwarza to wiele problemów, szczególnie dla tych, którzy prowadzą działalność opozycyjną lub mają za sobą przeszłość opozycyjną. Istnieje ryzyko, że osoby, które powrócą w celu odnowienia dokumentów, zostaną zablokowane na miejscu.
Jak zamierza Pan sobie z tym poradzić?
Mam to szczęście, że mam polską babcię, więc mam kartę Polaka. Zamierzam spróbować zostać w Polsce i stać się pełnoprawnym polskim obywatelem wraz z moją rodziną.
Jak białoruska ludność reaguje na sprawę polskiego sędziego, który uciekł z Polski i teraz służy reżimowej propagandzie?
Białorusini nie dają się oszukać. Jeśli widzą, że oficjalne media mocno stawiają na jakąś postać, kimkolwiek by ona była, to wiedzą, że muszą być ostrożni. Doskonale wiemy, że ten sędzia blisko współpracuje ze służbami Łukaszenki.
Czy trudno jest przedstawiać inne opinie?
Bardzo. Więzienia są pełne ludzi, którzy mieli inne poglądy lub demonstrowali przeciwko reżimowi. Białoruskie więzienia w niczym nie przypominają europejskich. Więźniowie są bici, głodzeni, łamani moralnie i fizycznie. W takiej sytuacji znajdują się obecnie setki, jeśli nie tysiące osób.
Jak wygląda sytuacja w Polsce? Jaki jest stosunek miejscowej ludności do Białorusinów?
Nie mam nic złego do powiedzenia. Mamy dobre relacje z Polakami, co bez wątpienia wynika z naszej bliskości kulturowej. Kiedy tu przyjechałem, znałem tylko kilka słów po polsku. Dziś jestem dwujęzyczny, podobnie jak moje dzieci, które chodzą do szkoły i szybko nawiązały przyjaźnie. Mieszkamy w Warszawie, ale znam wielu Białorusinów w innych miastach, takich jak Poznań, Wrocław, Gdańsk i Kraków, i nie słyszałem o żadnych problemach.
Myślałem jednak, że białoruska społeczność koncentruje się na wschodzie kraju, blisko granicy.
Nie do końca. Po polskiej stronie granicy jest kilka białoruskich wiosek, ale są to ludzie, którzy mieszkają tu od wieków. W naszym przypadku mówimy o ludziach, którzy opuścili kraj w ostatnich trzydziestu latach, po dojściu Łukaszenki do władzy.
Dlaczego dokonaliście tego wyboru w 1994 roku?
To dość skomplikowane. Przed Łukaszenką był Stanisław Szuszkiewicz. Był pierwszą głową państwa niepodległej Białorusi. Chciał jednak zbyt szybko przeprowadzić transformację i otworzyć kraj na Zachód, co zszokowało część społeczeństwa, a także rosyjskojęzyczne elity. Na przykład chciał uczynić białoruski jedynym językiem urzędowym, mimo że wielu Białorusinów mówiło tylko po rosyjsku. W tym czasie Łukaszenka przewodził ruchowi antykorupcyjnemu i wydawał się bardziej wyważoną osobą. Jaki błąd popełniliśmy! Wybory w 1994 roku były jedynymi uczciwymi. Wszystkie kolejne były sfałszowane.
Jak postrzega Pan wojnę na Ukrainie?
Rosja Putina ma zapędy imperialistyczne. Uważa, że całe te ziemie należą do niej, tak jak nasza. Ukraińcy próbowali zerwać z wielowiekową wrogą obecnością Rosji i tak właśnie reaguje Moskwa.
We Francji niektórzy komentatorzy uważają, że Rosja jedynie broni się przed ekspansją NATO.
To całkowita nieprawda. Rosja od wieków toczy konflikt o kontrolę nad tym regionem.
Czy Ukraina ma jakiekolwiek szanse?
Tak, pod warunkiem że Zachód dostarczy Ukrainie potrzebny jej sprzęt i oczywiście zadba o to, by nie został on skradziony. Ukraińcy są dzielnymi bojownikami, nie ma potrzeby wysyłania zachodnich wojsk. Wystarczy dać Ukraińcom odpowiedni sprzęt, a Rosjanie szybko zostaną rozgromieni.
Niektórzy ludzie we Francji obawiają się, że wzmocnienie uzbrojenia Ukrainy doprowadzi do „trzeciej wojny światowej” lub nuklearnej odpowiedzi ze strony Putina.
Putin zachowuje się jak chuligan. Spójrzmy wstecz, na rok 2008. Gruzja, potem Krym i Donbas, teraz reszta Ukrainy. Za każdym razem ta sama retoryka: „Jeśli zareagujemy, Putin użyje broni nuklearnej”. On doskonale wie, że Zachód się boi, i wykorzystuje to, by coraz dalej się posuwać. Tak właśnie działają chuligani. Wiem o tym, bo byłem blisko tych środowisk w mojej młodości. Rosjanie nigdy nie użyją broni nuklearnej, to blef. Rosyjskie elity są zbyt przyzwyczajone do luksusu i bogactwa, nie zaryzykują utraty wszystkiego w tej wojnie.
Jak społeczność białoruska żyje ze społecznością ukraińską w Polsce?
Na samym początku stosunki były napięte, panowała wzajemna nieufność, ale szybko się uspokoiły. Ukraińcy zdają sobie sprawę, że Białorusini tutaj uciekli przed reżimem sprzymierzonym z Putinem, a Białorusini postrzegają Ukraińców jako ofiary działań Kremla. Jesteśmy w tej samej sytuacji w Polsce.
Jaki byłby najlepszy wynik tej wojny dla Białorusi?
Całkowite pokonanie Rosji na Ukrainie i w rezultacie upadek reżimu Łukaszenki!
Nathaniel Garstecka
