Skarbiec katedry Notre Dame na wystawie w Luwrze

W Luwrze trwa wystawa poświęcona historii skarbca paryskiej katedry, od średniowiecza, poprzez zniszczenia podczas rewolucji francuskiej, po przywrócenie mu świetności przez Viollet-le-Duca w XIX wieku. 

W Luwrze do 29 stycznia 2024 r. zwiedzający mogą obejrzeć wystawę poświęconą skarbcowi katedry Notre Dame. Na wystawie „Le trésor de Notre-Dame de Paris. Des origines à Viollet-le-Duc” można zobaczyć przedmioty liturgiczne pochodzące ze skarbca paryskiej katedry, uratowane z pożaru w 2019 r. Część cennych przedmiotów od czasu pożaru przechowywana była w magazynie paryskiego muzeum.

Historia skarbca nierozerwalnie związana jest z historią katedry. Pierwsze wzmianki o skarbie archidiecezji paryskiej sięgają VI wieku. W IX wieku skarbiec zyskał na wartości dzięki otrzymanym relikwiom św. Marcela, jednego z pierwszych biskupów Paryża, a dwa wieki później do katedry sprowadzone zostały relikwie Krzyża Świętego. Pomimo że przedmioty pochodzące ze średniowiecza zostały niemal całkowicie zniszczone podczas rewolucji francuskiej, zachowane inwentarze – z których jeden, z 1438 r., prezentowany jest na wystawie – pozwalają na wyobrażenie sobie ówczesnego bogactwa skarbca. Na wystawie można zobaczyć również zachowane średniowieczne manuskrypty, m.in. pięknie zdobione modlitewniki, a także relikwiarze. 

Za czasów ancien régime’u przedmioty ze skarbca Notre Dame często pokazywane były publicznie, podczas procesji ulicami Paryża oraz w katedrze podczas wielkich uroczystości znaczących etapy roku liturgicznego. Złocone monstrancje czy bogato zdobione ornaty były wówczas również widoczne podczas codziennej liturgii. Z tego okresu zachowały się głównie szkice i obrazy przedstawiające uroczystości i procesje z relikwiami z Notre Dame, które dziś świadczą również o wyglądzie katedry przed jej przebudową w XIX wieku. Na jednym z prezentowanych na wystawie obrazów można zobaczyć świeczniki wykonane przez złotnika Guillaume’a Jacoba na zamówienie prymasa Polski, kardynała Radziejowskiego, znajdujące się obecnie w Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej. 

Skarbiec Notre Dame został splądrowany podczas rewolucji francuskiej. 2 listopada 1789 r. wydano dekret przekazujący państwu dobra materialne duchowieństwa. 3 marca 1791 r. przedmioty kultu zostały skonfiskowane i przetopione.

Podpisanie w 1802 r. konkordatu pozwoliło na powrót kultu do Notre Dame, co wiązało się z koniecznością pozyskania nowych przedmiotów liturgicznych w miejsce skonfiskowanych i zniszczonych w czasie rewolucji. Koronacja Napoleona w 1804 r. w katedrze Notre Dame stała się okazją do zapoczątkowania wsparcia świątyni przez państwo. Kolejni władcy francuscy zamawiali u złotników kielichy, statuy i monstrancje, które trafiły do skarbca Notre Dame.

Podczas zwiedzania wystawy uwagę zwraca sala, w której wystawione są świeczniki, krzyż procesyjny i ornat, będące świadkami koronacji Napoleona. 

Ostatnią, najbogatszą część wystawy stanowi sala poświęcona odbudowie skarbca przez Viollet-le-Duca w XIX wieku. Architekt, odpowiedzialny za renowację Notre Dame, odpowiadał również za zaprojektowanie nowych przedmiotów liturgicznych, w zgodzie z nowym wyglądem świątyni. Nawiązując do gotyku, Viollet-le-Duc stworzył arcydzieła, z których takie jak monstrancja czy relikwiarz przeznaczony na relikwie korony cierniowej można oglądać na wystawie. W Luwrze prezentowane są też szkice projektów relikwiarzy wykonane przez Viollet-le-Duca, równie warte uwagi, co końcowe dzieła.

Mocnym punktem wystawy „Le trésor de Notre-Dame de Paris. Des origines à Viollet-le-Duc” są eksponaty będące prawdziwymi dziełami sztuki, zachwycającymi pięknem i precyzją zdobień, jednocześnie świadczące o ważnych etapach w historii katedry i francuskiego Kościoła. W kontekście ostatnich tendencji na wystawach w Luwrze warto zauważyć również minimalistyczne podejście do tekstów na wystawie, gdzie ograniczyły się one do samej historii skarbca, uzupełniając dzieła, a nie narzucając nawiązania do współczesnych światowych wyzwań czy moralizując.

Ponowne otwarcie katedry Notre Dame dla wiernych i odwiedzających zapowiedziane jest na 8 grudnia 2024 r. Prezentowane obecnie w Luwrze przedmioty trafią wówczas ponownie do skarbca Notre Dame, gdzie zwiedzający będą mogli je oglądać.

Julia Mistewicz z Paryża