Zdarzyło się w XX w. (31)

Zdarzyło się w XX wieku Rafała LEŚKIEWICZA to przegląd najważniejszych wydarzeń historycznych, o których warto pamiętać w nadchodzącym tygodniu (12 maja – 18 maja 2024 r.).

Dnia 12 maja 1935 r. o godzinie 20.45 zmarł w Belwederze marszałek Józef Piłsudski. Czuwały przy nim żona Aleksandra oraz córki Jadwiga i Wanda. Piłsudski od dłuższego czasu zmagał się z rakiem żołądka z przerzutami do wątroby, który był przyczyną jego zgonu. Ostatniego namaszczenia tuż przed śmiercią udzielił Piłsudskiemu ksiądz Władysław Korniłowicz. Akt zgonu sporządził ppłk dr Stefan Mozołowski.

O śmierci Józefa Piłsudskiego poinformował prezydent Ignacy Mościcki w specjalnym orędziu opublikowanym praktycznie we wszystkich tytułach prasowych, prócz „Gazety Warszawskiej”, pisząc: „Pierwszy Marszałek Polski Józef Piłsudski życie zakończył. Wielkim trudem swego życia budował siłę w Narodzie, geniuszem umysłu, twardym wysiłkiem woli Państwo wskrzesił… Prowadził je ku odrodzeniu mocy własnej, ku wyzwoleniu sił, na których przyszłe losy Polski się oprą. Za ogrom jego pracy danym mu było oglądać Państwo nasze jako twór żywy, do życia zdolny, do życia przygotowany, a armię naszą – sławą zwycięskich sztandarów okrytą… Ten największy na przestrzeni całej naszej historii człowiek z głębi dziejów minionych moc swego ducha czerpał i nadludzkim wytężeniem myśli drogi przyszłe odgadywał”. Dla sporej części społeczeństwa śmierć Józefa Piłsudskiego była szokiem, bowiem nieliczni wiedzieli o jego poważnym stanie zdrowia.

Objawy chorobowe pojawiły się 11 listopada 1934 r. w trakcie obchodów Święta Niepodległości. Był na tyle słaby, że defiladę wojskową odbierał, siedząc na krześle. Początkowo lekarze zdiagnozowali błędnie niewydolność nerek. Dopiero kilka miesięcy później, w kwietniu 1935 r., okazało się, że Piłsudski jest chory na złośliwą odmianę raka żołądka, która doprowadziła do przerzutów do wątroby. Śmiertelną diagnozę postawił prof. Karl Wenckebach, światowej sławy specjalista chorób nowotworowych z Wiednia.

Mimo poważnej choroby Józef Piłsudski był aktywny praktycznie do ostatnich dni swojego życia, przyjmując gości. Przed pochówkiem, zgodnie z wolą zmarłego, z ciała wyjęto serce i mózg. W pierwszą rocznicę śmierci serce Piłsudskiego trafiło do grobu jego matki Marii pochowanej na wileńskiej Rossie. Mózg z kolei trafił w ręce wileńskich naukowców i był wykorzystywany do badań.

Po śmierci marszałka do Polski spłynęły kondolencje praktycznie z całego świata, składane m.in. przez prezydenta Stanów Zjednoczonych Franklina D. Roosevelta czy papieża Piusa XI, a także koronowane głowy i prezydentów wielu państw.

13 i 14 maja trumna była wystawiona w Belwederze, w asyście warty honorowej. 15 maja została przetransportowana na lawecie wojskowej do katedry św. Jana Chrzciciela. Tu przez dwa dni Polacy mogli oddawać hołd jednemu z najwybitniejszych przywódców, symbolizującemu odzyskanie po 123 latach zaborów upragnionej niepodległości. 17 maja odbyła się msza żałobna koncelebrowana przez kardynała Aleksandra Kakowskiego. Następnego dnia, 18 maja, trumna z ciałem Piłsudskiego dotarła specjalnym pociągiem do Krakowa. Czekała na nią delegacja z prezydentem Mościckim na czele. Następnie została uroczyście złożona w krypcie św. Leonarda na Wawelu. W 1937 r. na mocy decyzji arcybiskupa Adama Sapiehy, metropolity krakowskiego, trumna została przeniesiona do krypty pod wieżą Srebrnych Dzwonów.

Tego samego dnia, 12 maja, 35 lat później, w 1970 r., zmarł wybitny polski żołnierz, twórca i dowódca 2. Korpusu Polskiego gen. Władysław Anders. Jego życie jak w soczewce skupiało walkę o wolną i niepodległą Polskę. W okresie I wojny światowej walczył w armii rosyjskiej. Kiedy w 1917 r. utworzono w Rosji I Korpus Polski, dowodzony przez gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego, wstąpił do niego. Później, w 1918 r., wstąpił do Wojska Polskiego. W czasie powstania wielkopolskiego był dowódcą Armii Wielkopolskiej. Walczył w wojnie polsko-bolszewickiej. Z kolei we wrześniu 1939 r. został ranny, trafił do sowieckiej niewoli. Był więziony przez NKWD na Łubiance i Butyrkach. Z niewoli wyszedł po podpisaniu układu Sikorski-Majski 30 lipca 1941 r., by stworzyć Armię Polską w ZSRS.

Dzięki utworzeniu polskiej armii ze Związku Sowieckiego ewakuowano blisko 116 tys. Polaków, nie tylko żołnierzy, ale także cywilów, w tym ponad 16 tys. dzieci. Rozpoczął się polski „Szlak Nadziei. Odyseja Wolności”. W kampanii włoskiej Anders zasłynął zdobyciem 18 maja 1944 r., przez dowodzonych przez niego żołnierzy, klasztoru na Monte Cassino, zażarcie bronionego przez Niemców. Jego żołnierze zdobyli później m.in. Bolonię i Ankonę.

Po zakończeniu wojny gen. Władysław Anders został uznany przez komunistów za wroga. Pozbawiono go polskiego obywatelstwa w 1946 r., przez co nie mógł wrócić do Polski. Na emigracji w Londynie działał w środowiskach emigracyjnych. Po śmierci został pochowany na Polskim Cmentarzu Wojennym na Monte Cassino, pośród swoich podkomendnych.

Dnia 13 maja 1981 r. na placu św. Piotra w Rzymie 23-letni Turek Mehmet Ali Agca z nacjonalistycznej organizacji Szare Wilki oddał o godzinie 17.17 strzały do papieża Jana Pawła II, zmierzającego otwartym autem na odbywającą się jak co środę audiencję generalną. W wyniku zamachu papież został poważnie ranny. Zamachowiec trafił go w brzuch, łokieć i palec. Papieżowi towarzyszyli podczas zamachu jego osobisty sekretarz ks. Stanisław Dziwisz, kamerdyner Angelo Gugel i żołnierz Gwardii Szwajcarskiej Alois Estermann. Ali Agca został szybko złapany przez zgromadzonych na pl. św. Piotra wiernych i policjantów. Zdążył po drodze wyrzucić pistolet Browning, którego użył do dokonania zamachu.

Z uwagi na ciężki stan papieża podjęto decyzję o przewiezieniu go do kliniki Gemelli. Jan Paweł II stracił dużo krwi i dojechał do kliniki w stanie krytycznym. Życie uratowała mu szybko przeprowadzona operacja, trwająca ponad 5 godzin. Gdy odbywała się operacja, na pl. św. Piotra trwało modlitewne czuwanie wiernych. Po czterech dniach papież Polak przemówił za pośrednictwem Radia Watykańskiego. Do zdrowia dochodził kolejne kilka miesięcy, choć nigdy nie wrócił do pełni sił.

Podejrzenia dotyczące zlecenia zamachu na papieża padły na bułgarskie służby specjalne, które najęły Agcę do wykonania zlecenia zabicia Jana Pawła II z polecenia sowieckiego wywiadu wojskowego. Po aresztowaniu Agcy podjęto śledztwo trwające dwa miesiące. 20 lipca rozpoczął się proces, by po dwóch dniach sąd mógł wydać wyrok dożywotniego więzienia dla Agcy.

Pod koniec grudnia 1983 r. Jan Paweł II odwiedził Alego Agcę w więzieniu w Rzymie i odbył z nim osobistą rozmowę. W 2000 r. Agca został ułaskawiony przez prezydenta Włoch Carla Azeglio Ciampiego. Trafił od razu do więzienia w Turcji, odbywając karę więzienia za zabójstwo dziennikarza w 1979 r. Ostatecznie wyszedł z więzienia w 2010 r.

Dnia 14 maja 1948 r. proklamowano w Tel Awiwie powstanie państwa Izrael. Komunistyczne władze w Polsce uznały powstały rząd tymczasowy urodzonego w Płońsku Dawida Ben Guriona.Powstanie Izraela niezwłocznie uznały także Stany Zjednoczone i Związek Sowiecki.Wcześniej, 29 listopada 1947 r., Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło specjalną rezolucję w sprawie podziału ziem Palestyny na dwa państwa: żydowskie i arabskie. Wcześniej, od 1917 r., Palestyna znajdowała się pod zarządem Wielkiej Brytanii.

W myśl podjętych postanowień Jerozolima miała być miastem pod nadzorem ONZ. Arabowie nie przyjęli takiego rozwiązania, rozpoczęli także ataki na ludność żydowską, by udaremnić powstanie upragnionego przez Żydów państwa. Mimo tego udało się Żydom proklamować powstanie państwa Izrael. Dzień po tej decyzji doszło do inwazji wojsk Egiptu, Jordanii, Syrii, Libanu i Iraku. Walki trwały rok, po czym ustalono tymczasowe granice nowego państwa. Strefę Gazy zajął Egipt, a Zachodni Brzeg Jordanu oraz Wschodnią Jerozolimę przejęła Jordania.

Rok po utworzeniu państwa Izrael został przyjęty do ONZ. W kolejnych latach wielokrotnie dochodziło do konfliktów zbrojnych oraz krwawych zamachów dokonywanych przez środowiska arabskie, które z przerwami trwają do dzisiaj.

Dnia 18 maja 1944 r. polscy żołnierze zatknęli proporzec 12 Pułku Ułanów Podolskich oraz polską flagę na gruzach zrujnowanego klasztoru Benedyktynów z VI w. na Monte Cassino. O 12.00 zabrzmiał na szczycie góry hejnał mariacki odegrany przez plutonowego Emila Czecha. Oficjalnie oznajmił zwycięstwo i zdobycie klasztoru, a w zasadzie tego, co z niego pozostało.

Wcześniej w nocy z klasztoru wycofali się niemieccy żołnierze z 1. Dywizji Spadochronowej.

Masyw górski Cassino był punktem obrony w drodze do Rzymu. Niemcy doskonale o tym wiedzieli i na tej linii zbudowali liczne umocnienia, z których najsilniejszym była linia Gustawa, przebiegająca przez Cassino, przez które prowadziła droga na Rzym.

Pierwszy atak na Cassino rozpoczął się 17 stycznia i został odparty przez dobrze przygotowanych do obrony Niemców. Kolejne działania ofensywne podjęto w połowie lutego, po uprzednim zbombardowaniu klasztoru. Późniejszy atak piechoty został ponownie odparty, podobnie jak trzecie uderzenie z drugiej połowy marca. Decydująca, czwarta bitwa rozpoczęła się w nocy z 11 na 12 maja. Gdy zdobyto jeden z grzbietów góry, nazywany „Widmo”, silnie umocniony, droga do klasztoru była w zasadzie otwarta. Wówczas Niemcy wycofali się z ruin, do których weszli polscy żołnierze.

Bitwa pod Monte Cassino była jedną z najcięższych, które stoczono podczas II wojny światowej. Tylko Polacy z 2 Korpusu Polskiego dowodzonego przez gen. Władysława Andersa stracili 923 żołnierzy. Rannych w trakcie bitwy zostało 2931, a 345 uznano za zaginionych. Warto zauważyć, że tylko dzięki decyzji o wycofaniu Niemców udało się wejść do klasztoru 18 maja. W przeciwnym wypadku walki mogły trwać jeszcze wiele dni. 4 czerwca wojska alianckie, po uprzednim przełamaniu linii Gustawa, weszły do Rzymu.

W trakcie bitwy jeden z polskich żołnierzy, Feliks Konarski, napisał Czerwone maki na Monte Cassino, jedną z najbardziej znanych i symbolicznych polskich pieśni.