Zdarzyło się w XX wieku (21)

Zdarzyło się w XX wieku Rafała LEŚKIEWICZA to przegląd najważniejszych wydarzeń historycznych, o których warto pamiętać w nadchodzącym tygodniu (3 marca – 10 marca 2024 r.).

Dnia 3 marca 1986 roku rozpoczął się tzw. drugi proces członków Konfederacji Polski Niepodległej, organizacji antykomunistycznej nurtu niepodległościowego powstałej 1 września 1979 r.  Przed warszawskim Sądem Wojewódzkim stanęli Leszek Moczulski, Krzysztof Król, Adam Słomka, Andrzej Szomański oraz Dariusz Wójcik. Proces trwał do 22 kwietnia i zakończył się wyrokami skazującymi na kary od 2 do 4 lat więzienia. Wszyscy skazani zostali zwolnieni na mocy amnestii we wrześniu 1986 r. 

Dnia 4 marca 1968 roku na mocy decyzji ministra oświaty i szkolnictwa wyższego Henryka Jabłońskiego z listy studentów Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego zostali skreśleni Adam Michnik i Henryk Szlajfer. Obaj należeli do tzw. „komandosów”, walczących o większe swobody obywatelskie i zniesienie cenzury.

Jako powód decyzji relegującej z uczelni podano udział w antyrządowej demonstracji 30 stycznia, będącej wyrazem sprzeciwu wobec zdjęcia z afisza Teatru Narodowego spektaklu „Dziady” w reżyserii Kazimierza Dejmka. Dodatkowo, relegowanym studentom zarzucano, że mieli się kontaktować z zagranicznymi dziennikarzami przekazując im informacje o działaniach komunistycznego reżimu. 

Po premierze adaptacji dzieła Adama Mickiewicza w listopadzie 1967 r. władze oceniły tę wersję aranżacji za antysowiecką a 16 stycznia 1968 r. kierownictwo Teatru Narodowego zostało poinformowane o zawieszeniu spektaklu z dniem 1 lutego. 30 stycznia grano „Dziady” po raz ostatni. Widzowie po wyjściu z teatru przeszli pod pomnik Mickiewicza w Warszawie by zademonstrować swój sprzeciw wobec komunistycznej cenzury. Kilkadziesiąt osób biorących udział w zgromadzeniu zostało zatrzymanych przez milicję.

Zawieszenie „Dziadów” a także relegowanie Michnika i Szlajfera było przyczyną zorganizowania 8 marca wiecu protestacyjnego na dziedzińcu UW, gromadzącego kilka tysięcy studentów. Obok postulatów dotyczących przywrócenia spektaklu na deski Teatru Narodowego i ponownego wpisania na listę studentów obu skreślonych kilka dni wcześniej, domagano się także umorzenia spraw wytoczonych zatrzymanym podczas demonstracji z końca stycznia. 

Protestujących studentów brutalnie zaatakowali milicjanci i członkowie ORMO. Doszło do zamieszek na ulicach Warszawy. W kolejnych dniach pacyfikowano wiece studentów innych warszawskich uczelni. W geście solidarności z warszawskimi studentami doszło do protestów studenckich w wielu miastach Polski. Wszystkie zostały stłumione do końca marca.  

Dnia 5 marca 1953 roku o godzinie 21.50 czasu moskiewskiego zmarł w Kuncewie pod Moskwą, w wieku 74 lat Józef Stalin, (właściwie Iosif Dżugaszwili), przywódca Związku Sowieckiego – sekretarz generalny Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii oraz premier ZSRS, jeden z największych zbrodniarzy w historii, odpowiedzialny za śmierć dziesiątek milionów ludzi. Władze poinformowały oficjalnie o jego śmierci następnego dnia wczesnym rankiem. 

Na liście ofiar Stalina są zmarli z głodu mieszkańcy Ukrainy, ponad 100 tys. Polaków zamordowanych w ramach tzw. „Operacji polskiej NKWD” z lat 1937 – 1938 czy też działacze komunistyczni, a w rzeczywistości także zwykli Rosjanie zgładzeni w ramach „wielkiego terroru”. Józef Stalin był inicjatorem rozbudowy systemu obozów pracy Gułag, gdzie w urągających warunkach bytowych, w ekstremalnych warunkach klimatycznych pracowali kierowani tam „wrogowie” systemu komunistycznego. 

Data śmierci zbrodniarza jest symboliczna dla Polaków. 13 lat wcześniej właśnie 5 marca 1940 r. Biuro Polityczne Komitetu Centralnego sowieckiej partii podjęło decyzję o wymordowaniu polskich jeńców uwięzionych po agresji z 17 września 1939 r. w obozach w Starobielsku, Kozielsku i Ostaszkowie. Tę decyzję zaakceptował Józef Stalin. Zbrodnia katyńska pochłonęła blisko 22 tys. ofiar: żołnierzy, policjantów czy urzędników. 

Za oficjalną przyczynę śmierci Stalina uznano wylew krwi do mózgu, choć faktycznie zmarł bowiem nie została mu udzielona profesjonalna pomoc medyczna. Pogrzeb komunistycznego dyktatora odbył się 9 marca i był propagandowym spektaklem. Był transmitowany przez radio, a w krajach tzw. Bloku Wschodniego ogłoszono żałobę narodową. Na czas trwania pogrzebu przerywano pracę i zajęcia szkolne by móc wysłuchać transmisji radiowych. W  uroczystościach pogrzebowych wzięły udział delegacje władz wszystkich krajów socjalistycznych oraz tych, które współpracowały z ZSRS. Z Polski na pogrzeb przybył Bolesław Bierut.  

Zwasalizowane wobec ZSRS władze PRL zmieniły 7 marca 1953 r. nazwę miasta Katowice na Stalinogród a województwo odtąd przez kolejne kilka lat nosiło nazwę stalinogrodzkiego (do październikowej odwilży w 1956 r.) Powstający Pałac Kultury i Nauki otrzymał imię Józefa Stalina. 

Początkowo zabalsamowane zwłoki Stalina zostały złożone obok Włodzimierza Ilicza Lenina. Kilka lat później uczestnicy XXII zjazdu KPZR zdecydowali o przeniesieniu jego grobu pod mur kremlowski. Po skremowaniu zwłok urna z prochami została zalana betonem na którym ustawiono jego popiersie. 

Dnia 7 maja 1985 roku, w wieku 91 lat zmarł jeden z najbardziej znanych i najwybitniejszych polskich podróżników i pisarzy Arkady Fiedler. Odbył łącznie 30 podróży w różne zakątki świata, a ich rezultatem są 32 książki przetłumaczone na 23 języki. Łączny nakład jego książek to 10 mln egzemplarzy. Fiedler mieszkał w Puszczykowie pod Poznaniem. Tu też zmarł. 

Arkady Fiedler zanim rozpoczął swoje egzotyczne podróże walczył w Powstaniu Wielkopolskim. Podczas II wojny światowej był w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie. W trakcie jego pobytu w Wielkiej Brytanii powstała książka „Dywizjon 303” opowiadająca o losach polskich pilotów walczących w bitwie o Anglię. Co ciekawe, przedruki tej książki pojawiały się nielegalnie w okupowanej przez Niemców Polsce.

Jego styl pisarski charakteryzował się niezwykle barwnymi opisami przyrody, przeplatanymi z rzetelnie prezentowanymi faktami krajów, które opisywał. Uchodził za człowieka pogodnego i otwartego, łatwo nawiązywał kontakty – szczególnie cenne w trakcie odbywanych podróży, dzięki czemu szybko znajdował wspólny język z mieszkańcami krajów do których jeździł. Spędzał wiele czasu z miejscowymi, mieszkał wśród nich poznając ich zwyczaje. Swoją pierwszą książkę podróżniczą zatytułowaną „Przez wiry i porohy Dniestru” wydał w 1926 r. Największymi bestsellerami wydawniczymi były książki „Ryby śpiewają w Ukajali” oraz „Kanada pachnąca żywicą”.

W domu, w którym mieszkał Arkady Fiedler funkcjonuje do dzisiaj muzeum jego imienia, prowadzone przez jego synów Arkadego Radosława i Marka. Od 1996 r. przyznawana jest nagroda im. Arkadego Fiedlera „Bursztynowy Motyl” dla autora najlepszej książki podróżniczej.