Zdarzyło się w XX wieku (6)

„Zdarzyło się w XX wieku” Rafała Leśkiewicza to przegląd najważniejszych wydarzeń historycznych, o których warto pamiętać w nadchodzącym tygodniu (19-25 listopada 2023 r.).

Dnia 20 listopada 1943 r. dowódca Armii Krajowej gen. Tadeusz Bór-Komorowski wydał rozkaz rozpoczęcia akcji „Burza”, czyli działań zbrojnych i dywersyjnych przeciwko wojskom niemieckim działającym na terenach okupowanej RP. Decyzja była podyktowana sukcesami militarnymi Sowietów wypierającymi Niemców. Zbliżanie się wojsk Armii Czerwonej wywoływało niepokój Polskiego Państwa Podziemnego oraz Rządu Polskiego na Uchodźstwie, tym bardziej że po ujawnieniu Zbrodni Katyńskiej w kwietniu 1943 r. Sowieci zerwali stosunki dyplomatyczne z polskim rządem emigracyjnym. W wymiarze politycznym władzom polskim zależało na pokazaniu Stalinowi, że kontrolują tereny, z których wycofują się wojska niemieckie, a tym samym na skłonieniu Sowietów by uznali kontrolę nad tymi ziemiami sprawowaną przez emigracyjne władze polskie. 

Akcja „Burza” rozpoczęła się 15 stycznia 1944 r. i trwała do początków 1945 r. Brało w niej udział około 100 tys. żołnierzy na terenie okupowanych ziem II RP. Mimo początkowej współpracy, Sowieci po wyparciu Niemców aresztowali a często także mordowali biorących w niej udział Polaków. W głąb Związku Sowieckiego wywieziono ok. 30 tys. żołnierzy AK. Ostatecznie, mimo dużego wysiłku militarnego i poniesionych przez polskie podziemie strat, Sowieci przejęli kontrolę nad ziemiami polskimi, instalując władzę komunistyczną, wprowadzając masowy terror i represje.

Dnia 24 listopada 1947 r. rozpoczął się w Krakowie, przed obliczem Najwyższego Trybunału Narodowego, tzw. pierwszy proces oświęcimski. Stanęło przed nim 40 członków załogi niemieckiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz-Birkenau. Wśród nich znaleźli się m.in. komendant obozu Arthur Liebehenschel a także szef obozowego gestapo, Maks Grabner. Proces trwał do 22 grudnia. NTN wydał 23 wyroki śmierci, z których dwa zamieniono na kary dożywotniego pozbawienia wolności. Wszystkie wyroki śmierci przez powieszenie wykonano 24 stycznia 1948 r. w krakowskim więzieniu przy ul. Montelupich.

Najwyższy Trybunał Narodowy został utworzony w lutym 1946 r. Odbyło się łącznie siedem procesów zbrodniarzy niemieckich odpowiedzialnych za masowe mordy i represje dokonywane na ziemiach wcielonych do III Rzeszy jak i na terenie Generalnego Gubernatorstwa.

Dnia 25 listopada 1990 r. odbyła się pierwsza tura wyborów prezydenckich w wolnej Polsce. Do drugiej tury przeszli: Lech Wałęsa i Stanisław Tymiński. Po upadku systemu komunistycznego w Polsce, w wyniku uzgodnień podjętych podczas obrad Okrągłego Stołu zdecydowano o utworzeniu urzędu Prezydenta RP. W myśl podjętych ustaleń miał być wybierany przez Zgromadzenie Narodowe. Zmiana w trybie wyboru prezydenta nastąpiła pod koniec września 1990 r. Znowelizowana konstytucja oraz przyjęta ustawa o wyborze prezydenta wprowadziły wybór najważniejszej osoby w państwie poprzez wybory powszechne, bezpośrednie, równe i tajne.

W pierwszej turze wyborów prezydenckich Wałęsa zdobył blisko 40% głosów, Tymiński nieco ponad 23%. Przejście do drugiej tury Stanisława Tymińskiego było dużym zaskoczeniem, zwłaszcza że pokonał m.in. zasłużonego i znanego działacza opozycji antykomunistycznej Tadeusza Mazowieckiego. Tymiński w krótkim czasie stał się barwną postacią życia publicznego. Ten kanadyjski przedsiębiorca mający polskie obywatelstwo wzbudzał ciekawość, słynna była jego „czarna teczka”, w której rzekomo miały się znajdować dokumenty kompromitujące jego kontrkandydata Lecha Wałęsę.

Z kolei Lech Wałęsa, legendarny przywódca „Solidarności” był postacią budzącą skrajne emocje. Z jednej strony charyzmatyczny trybun ludowy znany na całym świecie, z drugiej zaś człowiek, któremu już wówczas zarzucano współpracę z komunistyczną Służbą Bezpieczeństwa.

Ostatecznie w drugiej turze wyborów przeprowadzonej 9 grudnia Polacy wybrali na Prezydenta Lecha Wałęsę, który złożył ślubowanie przed Zgromadzeniem Narodowym 22 grudnia. Tego dnia odebrał także z rąk Ryszarda Kaczorowskiego, ostatniego prezydenta RP na Uchodźstwie insygnia władzy prezydenckiej II RP.

16 lutego 2016 r. w willi zamieszkałej przez Marię Kiszczak, wdowę po gen. Czesławie Kiszczaku, ministrze spraw wewnętrznych PRL prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej zabezpieczyli teczkę personalną i teczkę pracy tajnego współpracownika SB o pseudonimie „Bolek”, którym był Lech Wałęsa. Autentyczność dokumentów, w tym podpisów Lecha Wałęsy potwierdzili w toku prowadzonego śledztwa biegli z Instytutu Ekspertyz Sądowych im. Jana Sehna w Krakowie.